کاوه ایرانی – روزنامه نگار / تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد از نیمه شب ۲۷ مهر ۱۳۹۹ پس از ۱۳ سال پایان گرفته است. بنا به توافق هسته‌ای ایران با شش قدرت جهانی (برجام) در سال ۲۰۱۵، تحریم تسلیحاتی ایران در این تاریخ لغو و ایران میتواند از کشورهای […]
کاوه ایرانی –
روزنامه نگار /
تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد از نیمه شب ۲۷ مهر ۱۳۹۹ پس از ۱۳ سال پایان گرفته است. بنا به توافق هسته‌ای ایران با شش قدرت جهانی (برجام) در سال ۲۰۱۵، تحریم تسلیحاتی ایران در این تاریخ لغو و ایران میتواند از کشورهای دیگر سلاح‌های متعارف بخرد. آمریکا بیش از یک سال است که می‌گوید به دلیل سابقه‌ای که ایران از خود نشان داده نباید این تحریم‌ها برداشته شود. واشنگتن در ماه‌های گذشته تلاش کرد با طرح قطعنامه‌ای در سازمان ملل متحد تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید کند اما این قطعنامه حتی بعد از رایزنی‌های بسیار واشنگتن رای نیاورد.
به گزارش «جمله» وزارت امور خارجه روز یکشنبه ۲۷ تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را «پایان‌یافته» اعلام کرد. در بیانیه وزارت خارجه آمده است: «از امروز، همه محدودیت‌های انتقالِ اقلام تسلیحاتی به و از جمهوری اسلامی ایران و همچنین اقدامات و خدمات مالی مرتبط با آن و تمامی ممنوعیتهای ورود یا عبور از قلمرو دولت‌های عضو ملل متحد که پیش از این علیه برخی از شهروندان و مسئولین نظامی ایران تحمیل شده بودند، به صورت خودکار خاتمه یافت.»
بر اساس اعلام وزارت خارجه ، طبق توافق‌نامه «برجام»، «اختتام قطعی و بدون قید و شرط محدودیت‌های تسلیحاتی و ممنوعیتهای مسافرتی مستلزم هیچگونه تصویب قطعنامه‌ی جدیدی نیست و هیچ نیازی به صدور بیانیه و یا هیچ اقدام دیگری از سوی شورای امنیت ملل متحد ندارد».
تحریم‌های تسلیحاتی تنها بخشی از تحریم‌های مندرج و مصوب در این قطعنامه‌ها بودند، بقیه تحریم‌ها حوزه‌های اقتصاد و امور مالی و بانکی و صنعتی را دربر می‌گرفت. در بیانیه وزارت خارجه جمهوری اسلامی آمده است که ایران اکنون میتواند سلاح و تجهیزات را بدون محدودیت قانونی و «براساس نیازهای دفاعی خود» بدست آورد.
ایران با این “دستاورد” چه میتواند بکند؟
حسن روحانی و اعضای دولت او از مدت‌ها پیش در انتظار روز ۱۸ اکتبر و پایان تحریم تسلیحانی ایران به عنوان یکی از «دستاوردهای برجام» بودند. روحانی از چند روز پیش، فرارسیدن چنین روزی را به مردم تبریک گفته بود! او هفته گذشته در یکی از جلسات دولت گفت: «آن‌هایی که می‌گویند “برجام برای ما چه کرده است؟”، بدانند که این یکی از کارهای برجام است و تحریم تسلیحاتی را برداشت. از یکشنبه می‌توانیم اسلحه‌مان را به هر کسی که می‌خواهیم بفروشیم و از هرکس هم که می‌خواهیم اسلحه بخریم»!
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه نیز در نخستین ساعت پس از پایان مهلت مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ درباره تحریم تسلیحاتی ایران، در توئیتی نوشت: «از امروز جمهوری اسلامی ایران میتواند هرگونه سلاح و تجهیزات لازم را، از هر منبعی، بدون محدودیت قانونی و صرفاً براساس نیازهای دفاعی خود تهیه کند و همچنین میتواند بر مبنای سیاست‌‌های خود تسلیحات دفاعی صادر کند.»
تحریم تسلیحاتی با سابقه ای طولانی
تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی از قدیمی ترین تحریم هایی است که ایالات متحده علیه این کشور وضع کرده است. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا سال گذشته یک فرمان اجرایی دیگر هم صادر کرد که بر اساس آن فروش سلاح به ایران نه تنها از سوی اتباع و شرکت های آمریکایی ممنوع است بلکه شرکت های غیرآمریکایی اسلحه سازی هم در صورت فروش تسلیحات به ایران در معرض تحریم قرار خواهند گرفت.
فروش اسلحه به ایران از سوی اتحادیه اروپا و بریتانیا هم تحریم است و احتمال اینکه تسلیحاتی از سوی این کشورها به ایران فروخته شود، منتفی است. حتی سوئیس که از تولیدکنندگان عمده سلاح است و به دلیل اینکه عضوی از اتحادیه اروپا نیست تعهدی به پیروی از تحریم های آن ندارد، در این سال ها از فروش سلاح به ایران خودداری کرده است.
بنابراین اینکه ایران بتواند با رفع تحریم شورای امنیت از هر کشور غربی که علاقمند بود سلاح بخرد، محتمل نیست. این نکته از آنجا نیز اهمیت دارد که گزارش شده است دونالد ترامپ قصد دارد با صدور فرمان اجرایی تمهیداتی را برای مجازات ناقضان تحریم تسلیحاتی ایران اعلام کند.
در این وضعیت تولیدکنندگان عمده باقی مانده سلاح مورد نیاز ایران، کره شمالی، چین و روسیه هستند.
کره شمالی به دلیل برنامه تسلیحات اتمی اش از سوی شورای امنیت سازمان ملل تحریم است و معامله هرگونه تجهیزات نظامی با آن ممنوع شده است اما چین و روسیه دو کشور عضو دائم شورای امنیت که از طرح آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران حمایت نکردند، محتمل ترین گزینه فروش سلاح به ایران هستند.
اساسی ترین نیاز فعلی ایران در تسلیحات، به گفته تحلیلگران امور نظامی هواپیماهای جنگنده است که به دلیل تحریم چهار دهه ای آمریکا، شدیدا نیازمند توسعه و نوسازی است. ایران برای جبران این کمبود در سال های اخیر یک برنامه تولید موشکی های بالستیک را آغاز کرده و توسعه داده است.
از میان دو کشور چین و روسیه، روس ها یکی از تولیدکنندگان جنگنده های مورد نیاز ایران از جمله هواپیماهای سوخو_۳۵ هستند اما تاکنون از فروش آن خودداری کرده اند.
سینا عضدی کارشناس امور ایران در این باره به شورای آتلانتیک گفته ایران خرید‌های محدود سامانه‌های ضد موشک هوایی را برای تقویت بازدارندگی در آینده در دستور کار قرار می‌دهد و همزمان به توافق‌هایی برای ساخت سلاح‌های روسی تحت لیسانس این کشور در ایران نیز دست پیدا خواهد کرد.
از سوی دیگر برخی از کارشناسان از تکرار ماجرای اس_۳۰۰ بیمناک هستند. سامانه ای که تحویل آن به ایران آنقدر به طول انجامید که دیگر از رده خارج شد.
خرید‌های قبلی ایران از روسیه از جمله سامانه‌های تور-ام ۱ و اس_۳۰۰ نقش مهمی در تقویت ظرفیت دفاع هوایی ایران داشته اند، اما به گزارش رسانه روسی «ان جی» اس-۳۰۰های روس برخلاف اس_۴۰۰ها توان مقابله با جنگنده‌های اف_۳۵ آمریکایی که در اختیار اسرائیل نیز قرار گرفته را ندارند. نیروی هوایی ایران برای تفویت توان مقابله خود باید به نسل جدید سلاح‌های روسی دست پیدا کند.
از سوی دیگر چین و روسیه روابط استراتژیک خود را با عربستان ، امارات متحده عربی و اسرائیل را گسترش داده اند و فروش تسلیحات نظامی تهاجمی همچون جنگنده های سوخوی ۳۵ یا موشک های زیردریایی به ایران می تواند بر این روابط تاثیر منفی داشته باشد که این مغایر با منافع دو کشور چین و روسیه است.
بحران اقتصادی و خرید و فروش سلاح
به عقیده کارشناسان ایران در حال حاضر به دلیل بحران مالی قادر به خرید تسلیحات کاربردی از روسیه نیست. این موضوع را روس ها نیز به خوبی می دانند. به همین دلیل سفیر روسیه در ایران به تازگی گفته است که «فروش سامانه موشکی اس-۴۰۰ موضوعی قابل مذاکره است به شرط اینکه ایران بتواند پول آن را بپردازد».
اگر ایران بخواهد از مزایای رفع تحریم تسلیحاتی شورای امنیت بهره مند شود، باید از صدور سلاح به کشورهایی که شورای امنیت آن را تحریم تسلیحاتی کرده همچون کره شمالی و یمن، خودداری کند.
در صورت تنظیم صادرات سلاح با این شروط که ابعاد آن چندان وسیع نخواهد بود، دریافت عواید مالی محدود آن آسان تر از دریافت به طور مثال پول برق صادراتی به عراق نیست. محصولات نظامی ایران تولید صنایع وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است و عواید آن باید به خزانه دولت بازگردد. مقام های ارشد سپاه پاسداران چندی پیش اعلام کردند که ایران در سال های اخیر ۲۰ میلیارد دلار در کشورهای منطقه از جمله برای «مبارزه با داعش» یا کمک به حزب ا… لبنان خرج کرده است.
این پول معادل سه برابر درآمدهای نفتی کشور در سال ۱۳۹۸ است. اما صرفا مربوط به خرج تسلیحات نیست بلکه شامل هزینه های مربوط به نیروی انسانی، حمل و نقل و نگهداری و کمک های نقدی به گروه های مورد حمایت ایران می شود. بسیار دور از ذهن است که ایران بتواند از محل صدور سلاح به کشورهای منطقه، رقمی نزدیک به درآمدهای نفتی خود به دست بیاورد که بر وضعیت اقتصادی جاری تاثیری قابل توجه به جا بگذارد.
