سیدجواد مرتضایی درباره شعر خاقانی و شخصیتش اظهار کرد: در قصاید خاقانی، نبود توجه به مقوله تداوم تصویر، شعر را برای مخاطب بسیار دشوار می‌کند. اما جالب این است که خاقانی را به عنوان یک شاعر قصیده‌سرا می‌شناسیم در حالی‌که غزل‌های خاقانی بسیار نرم، روان، زیبا و دلنشین است که هر کس آنها را بخواند […]
سیدجواد مرتضایی درباره شعر خاقانی و شخصیتش اظهار کرد: در قصاید خاقانی، نبود توجه به مقوله تداوم تصویر، شعر را برای مخاطب بسیار دشوار می‌کند. اما جالب این است که خاقانی را به عنوان یک شاعر قصیده‌سرا می‌شناسیم در حالی‌که غزل‌های خاقانی بسیار نرم، روان، زیبا و دلنشین است که هر کس آنها را بخواند و خاقانی را از منظر غزل‌ها بنگرد، برایش یادآور سعدی می‌شود.
او ادامه داد: خاقانی چون یک شاعر صورت‌گرا و فرمالیست است، قطعا استفاده از ابزارهای بلاغی و انواع و اقسام صور خیال، صنایع بدیعی و مطالب مربوط به علم معانی کارکرد قابل توجهی در شعرهایش دارد؛ اما در بین صنایع بدیعی، انواع جناس به دلیل فرمالیست بودن خاقانی، بسیار مورد توجه اوست؛ یعنی خاقانی آن‌گونه ماهرانه از انواع جناس در شعرهایش بویژه قصاید بهره گرفته که به جرأت می‌توانم بگویم هیچ شاعری در این حد نتوانسته از صنعت جناس بهره‌مند شود.
دکتر مرتضایی خاطرنشان کرد: در حوزه علم بیان، انواع تشخیص و استعاره و کنایه و مجاز کارکرد فوق‌العاده‌ای دارد؛ یعنی اصولا تصویر یا ایماژ یکی از المان‌های برجسته شعر خاقانی است و در تصویرگری‌ها خاقانی یک‌سری ابداعاتی دارد؛ از جمله بحث تداوم تصویر در محور عمودی قصیده و انواع و اقسام استعاره‌ها و تشبیهات دیگر که می‌تواند موضوع بسیاری از رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها باشد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: دوران شاعری خاقانی، دوران قرن ششم است. قرن ششم دوران تسلط قصیده فنی است و منظور از قصیده فنی، قصیده‌ای است که ویژگی‌هایی دارد که شعر را دشوار می‌کند؛ از جمله تصاویر دور از ذهن، انواع شگردهای بلاغی، تلمیحات، واژگان عربی، قوافی دشوار و ردیف‌های طولانی.
این استاد دانشگاه بیان کرد: خوشبختانه دو دهه است که دانشجویان دانشگاه‌های ما به خاقانی‌پژوهی علاقه‌مند شده‌اند و این خیلی امر مبارکی است؛ از جمله در همین دانشگاه فردوسی بنده حدود هشت دانشنامه و رساله در مورد خاقانی تعریف کردم و کار می‌کنم و چند رساله و پایان‌نامه درجه یک در حال نوشته شدن و در شرف دفاع است. اگر کسانی در حوزه نقد ادبی با نظریه فرمالیسم آشنا هستند، ناگزیرند در شعر کلاسیک خاقانی را بشناسند.
مرتضایی افزود: استاد شفیعی کدکنی بارها می‌گفتند که ما در طول تاریخ ادبیات شعر کلاسیک فارسی دو شاعر فرمالیست و درجه یک داریم؛ اول خاقانی و بعد حافظ.
