سرویس اجتماعی امروز روز جهانی کوهستان است. لزوم توجه به اهمیت کوه و کوهستان باعث شد سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۲ را سال بین‌المللی کوهستان اعلام کند و از سال ۲۰۰۳ یازدهم دسامبر هر سال به عنوان روز جهانی کوهستان تعیین شد. انتخاب یک روز به نام روز جهانی کوهستان ضمن اشاره به اهمیت کوهستان‌ها […]
سرویس اجتماعی
امروز روز جهانی کوهستان است. لزوم توجه به اهمیت کوه و کوهستان باعث شد سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۲ را سال بین‌المللی کوهستان اعلام کند و از سال ۲۰۰۳ یازدهم دسامبر هر سال به عنوان روز جهانی کوهستان تعیین شد.
انتخاب یک روز به نام روز جهانی کوهستان ضمن اشاره به اهمیت کوهستان‌ها و نقش آنها در زندگی مردم، به برجسته سازی فرصت‌ها و محدودیت‌ها در توسعه کوه‌ها و ایجاد تغییرات مثبت برای مردمی که نزدیک به کوه‌ها زندگی می‌کنند و سایر محیط‌های سراسر جهان، کمک شایانی می‌کند.
اگر بانک‌ها را مهم‌ترین ذخایر پولی و مالی بدانیم، قطعا کوه‌ها را نیز باید به عنوان بانک‌های با ارزشِ طبیعی زمین بشمار آوریم که محلِ ذخیره‌سازیِ انواعِ پوشش‌های گیاهی، جانوری و سرشار از منابعِ آبی و غذایی برای حیات بشر هستند.
نکات جالبی که در خصوص کوهستان‌ها باید بدانید این است که ۱/۱ میلیارد نفر از جمعیت جهان در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند. همچنین ۲۷ درصد مساحت خشکی‌های جهان به مناطق کوهستانی تعلق دارد که اهمیت نگهداری
کوهستان‌ها را تاکید می‌کند. کوهستان‌ها ۸۰ درصد آب شیرین مصرفی مردم دنیا را تامین می‌کنند و ۲۳ درصد جنگل‌های جهان در مناطق کوهستانی واقع شده‌اند.
فائو (سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد) هر سال با تعیین یک موضوع، از کشورهای کوهستانی و اعضای مشارکت برای کوه‌ها (MP) دعوت می‌کند تا با اجرای آئین‌های ویژه نظیر گردهمایی و اجرای برنامه‌های کوهنوردی در بزرگداشت این روز و تاکید هرچه بیشتر بر اهمیت و نقش کوهستان بکوشند.
روز جهانی کوهستان هر سال دارای یک شعار و مضمون متفاوت است، موضوعی که امسال از سوی سازمان بین‌المللی خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) برای سال ۲۰۲۰ تعیین شده «تنوع زیستی کوهستان» است؛ چرا که نیمی از تنوع زیستی دنیا در کوه‌ها جای گرفته و فراهم کننده غذا، دارو و تنظیم کننده کیفیت اقلیم، آب، خاک، هوا برای بشر هستند. کوه‌ها افزون بر اینکه محل زندگی بسیاری از گونه‌های در معرض خطر هستند، مامن بسیاری از مواد غذایی مهم و گونه‌های دامی نیز هستند. موضوع روز جهانی امسال فرصت مناسبی برای توجه به تنوع‌های زیستی غنی در کوه‌ها، و رسیدگی به تهدیداتی‌ست که با آنها روبرو هستند.
تغییرات آب و هوایی، شیوه‌های کشاورزی ناپایدار، استخراج معادن تجاری، قطع درختان و شکار غیرقانونی، صدمات سنگینی بر تنوع زیستی کوهستان وارد می‌کند. افزون بر این، استفاده از زمین و تغییر پوشش زمین و بلایای طبیعی، از بین رفتن تنوع زیستی را تسریع می‌کند و به ایجاد یک محیط شکننده برای جوامع کوهستانی کمک می‌کند. تخریب اکوسیستم، از دست دادن معیشت و مهاجرت در کوه‌ها می‌تواند منجر به کنار رفتن شیوه‌های فرهنگی و سنت‌های باستانی شود که برای چندین نسل تنوع زیستی را پایدار نگه داشته است.
کوه‌ها از جنبه‌های مختلفی چون پوشش گیاهی، تعدیل آب و هوا و معادن از اهمیت خاصی برخوردار است. در ادامه به ۱۴ نکته درباره کوه‌های کشور پرداخته شده است.
بنابر تعاریف جهانی، «کوه» سه ویژگی دارد که شامل ارتفاع، شیب و دامنه جغرافیایی است یعنی هر منطقه‌ای که این سه شاخص را دارا باشد، کوهستان نامیده می‌شود. اما شاخص دیگری که می‌توان برای کوه در نظر گرفت تغییرات دمایی است که با تغییر ارتفاع همراه است به‌طوری‌که با افزایش ارتفاع از دمای هوا کاسته می‌شود و در ارتفاعات هوا سردتر و امکان دوام برف بیشتر است و این موضوع باعث به وجود آمدن یخچال‌ها و برف‌چال‌های طبیعی در ارتفاعات می‌شود که منابع آب شیرین هستند.
ایران روی کمربند خشک دنیا قرار دارد اما از مزیت طبیعی کوهستان‌ها برخوردار است که حدود نیمی از سطح کشور را در بر می‌گیرند و مهم‌ترین منابع تامین کننده آب شیرین هستند.
ایران در مجموع ۱۷ هزار هکتار پهنه دریافت و انباشت برف دارد که به‌نظر عدد قابل توجهی می‌آید اما وقتی به مساحت کل کشور یعنی یک میلیون و ۶۸۰ هزار کیلومتر مربع تقسیم شود، می‌بینیم آنچنان عدد بالایی نیست بنابراین این مسئله اولین و اصلی‌ترین هشدار است که باید در جهت حفظ و مدیریت منابع آبی خود تلاش کنیم تا بتوانیم از برف انباشته شده در ارتفاعاتمان به‌درستی استفاده کنیم.
دو عامل کلیدی طبیعی یعنی بیابان و کوهستان در فلات ایران حاکم است که مجاورت این دو سیستم شرایط اقلیمی ایران را رقم زده و باعث ایجاد تنوع آب و هوایی، تنوع زیستی و زیست‌بوم‌های متنوع در کنار یکدیگر شده است و به‌همین دلیل ایران را به عنوان کشور «چهار اقلیم» می‌شناسند.
*دو سلسله جبال اصلی ایران یعنی البرز و زاگرس با بیش از ۳۰۰۰ متر ارتفاع به‌دلایل مختلفی از جمله تنوع زیستی، دانش بومی، فرهنگ و… اهمیت بسیاری دارند.
زاگرس طولانی‌ترین رشته کوه ایران است که از شمال غرب به شکل یک قوس بزرگ تا مناطقی از جنوب و جنوب شرق کشور ادامه دارد. عرض برخی مناطق زاگرس مرکزی به بیش از ۴۰۰ کیلومتر می‌رسد و از مرتفع‌ترین کوه‌های آن می‌توان به رشته کوه‌های «دنا»، «زردکوه» و «اُشترانکوه» اشاره کرد که همگی بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع دارند. بیشترین حجم بارندگی کشور در ارتفاعات زاگرس رخ می دهد.
کوه دماوند، به عنوان بلندترین قله کشور که در رشته البرز قرار دارد علاوه بر دارا بودن ارزش‌های طبیعی، از نظر تاریخی و فرهنگی نیز ارزشمند است و نام این قله زیبا در داستان‌هایی همچون زال و سیمرغ، فریدون و آرش کمانگیر وجود دارد.علم‌کوه از نظر جاذبه‌های کوهنوردی بسیار خاص است و مجموعه‌ای از دیواره‌ها و ارتفاعات مختلفی در این کوه دیده می شود که نه تنها برای کوهنوردان ایرانی بلکه برای کوهنوردان دنیا نیز دارای جذابیت است. کوه سبلان نیز جزو معدود کوه‌های دنیاست که دریاچه معروف آن چشم‌انداز بسیار زیبا و منحصر به‌فردی دارد.
رشته کوه‌های پراکنده دیگری مانند «شیرکوه» و «الوند» در بخشهای داخلی ایران وجود دارند که حیات، معیشت و فعالیتهای کشاورزی مردم به آن وابسته است. این کوه‌ها علاوه بر تامین آب شیرین مناطق و شهرهای اطراف باعث تعدیل آب و هوا می‌شوند. به عنوان مثال شیرکوه، منبع تامین آب شهر یزد است که در مجاورت کویر و منطقه کاملا خشک قرار دارد.
بر اساس تحقیقات «سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» (فائو) کوهستان‌های جهان در طبقه‌بندی‌های مختلف از جمله کوه‌های مناطق خشک و کوه‌های مناطق مرطوب قرار دارند. کوهستان‌های کشور ما جزو کوه‌های خشک هستند و از این رو اهمیت آنها برای ما دوچندان می‌شود چراکه اگر این کوهستان‌ها را نداشتیم سرتاسر فلات ایران می‌توانست یک بیابان خشک مانند بخش‌هایی از کشور لیبی و مصر که کوهی ندارند، باشد.
تنوع زیستی یکی دیگر از مزیت‌های کوهستان‌هاست که به‌دلیل رطوبت بیشتر مناطق کوهستانی، قابلیت رشد و نمو گیاهان در کوهستان‌ها بهتر است و به علت وجود کمربندهای ارتفاعی مختلف در کوه‌ها، این نواحی از تنوع زیستی بالایی برخوردارند. در کمربندهای ارتفاعی مختلف به‌دلیل تفاوت نوع خاک، جهت جغرافیایی، میزان رطوبت و … تنوع زیستی غنی‌ای ایجاد شده است و تمام این عوامل باعث می‌شوند که در یک محدوده نسبتا کوچک از کوه‌ها انواع و اقسام گیاهان رشد کنند.
حدود ۲۵ درصد جنگل‌های دنیا کوهستانی هستند این درحالیست که بیشترین جنگل‌های ایران در کلاس جنگل‌های کوهستانی قرار دارند. جنگل‌های بلوط در کوه‌های زاگرس به حفظ منابع آب و خاک کمک می کنند و جنگل‌های هیرکانی رشته کوه البرز از نظر تنوع گونه‌ای ارزش جهانی دارند.
در ایران تاکنون ۸۰۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده که نزدیک به ۱۷۰۰ گونه اندمیک و منحصر به فرد ایران هستند و رویشگاه آنها مناطق مرتفع و کوهستانی است؛ همچنین مراتع کوهستانی، علوفه میلیون‌ها راس دام را تامین می‌کنند که در تامین مواد لبنی و پروتئینی انسان‌ها اهمیت دارند. پوشش گیاهی کوه‌ها همچنین باعث نفوذ آب و تقویت منابع آب زیرزمینی می‌شوند و از وقوع سیل جلوگیری می‌کنند. در صورت تخریب پوشش گیاهی در کوه‌ها، آب در سطوح شیب‌دار جریان پیدا می‌کند و موجب فرسایش شدید خاک، وقوع سیل و دیگر خسارات می‌شود.
کوه‌ها منبع معادن بسیاری از جمله سنگ و فلز هستند. نمی‌توان گفت از هیچ معدنی بهره‌برداری صورت نگیرد چون کار، معیشت و برخی مسائل اقتصادی کشور به معادن وابسته است. بهره‌برداری از معادنی که به‌لحاظ زیست محیطی حساس یا ارزشمند هستند، مجاز نیست بنابراین معادن باید پیش از آغاز عملیات استخراج بررسی شوند، گرچه همین بررسی‌های اولیه نیز تخریب زیادی را به کوهستان‌ها وارد می‌کند.
کوهستان‌ها را از نظر فرسایش و فشارهای وارده به آن می‌توان به سه دسته تقسیم کرد. دسته اول کوه‌هایی هستند که در نزدیکی و حاشیه شهرها قرار دارند که بیشترین فشار را از ناحیه جمعیت و تغییر کاربری تحمل می‌کنند. دسته دوم کوه‌ها و قله‌های منحصربه فرد شامل کوه‌های «دماوند»، «سبلان» و «علم‌کوه» می‌شوند و دسته سوم سایر کوهستان‌های کشور هستند که کمتر دست خورده‌اند. این دسته دور از دسترس و پراکنده هستند بنابراین فشار نسبتا کمتری به آنها وارد شده راست.
جاده‌کشی، چرای بی‌رویه دام، بهره‌برداری از معادن، تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک، علف‌چینی و کندن بوته‌ها و حضور گردشگر از دلایل تخریب و نابودی کوهستان‌ها هستند.
