گروه اجتماعی طرح تنفس جنگلهای شمال، از جمله طرح‌های مهمی است که قرار بود به مدت ۱۰ سال در کشور به مورد اجرا گذاشته شود تا همانطور که از نامش پیداست درختان جنگلهای شمال در این مدت نفسی تازه کنند و از میزانِ قطعِ درختان جنگلی به بهانه‌ها و توجیهات مختلف کاسته شود. این طرح، […]
گروه اجتماعی
طرح تنفس جنگلهای شمال، از جمله طرح‌های مهمی است که قرار بود به مدت ۱۰ سال در کشور به مورد اجرا گذاشته شود تا همانطور که از نامش پیداست درختان جنگلهای شمال در این مدت نفسی تازه کنند و از میزانِ قطعِ درختان جنگلی به بهانه‌ها و توجیهات مختلف کاسته شود.
این طرح، البته آنقدرها هم مفید و موثر واقع نشد و قاچاق چوب‌های عمده با کامیون و نیسان و خاور، جای خود را به قاچاق چوب‌های خرد و به وسیله ماشین‌های سواری داد و به این اعتبار بود که برخی از کارشناسان، منتقد این طرح شدند اما ایده‌پردازان اصلی طرح معتقد بودند که این طرح چنانچه اراده‌ای برای اجرای درست و دقیق آن وجود داشت، حتما نتایج درخشانی از خود بر جای می‌گذاشت.
حالا در حالی که هنوز مهلت ده ساله این طرح به اتمام نرسیده است، نمایندگان شمالی مجلس شورای اسلامی، به طرفداری از اقتصادِ کارخانه‌های وابسته به چوب و حمایت از اشتغال‌زایی منبعث از چرخیدن چرخِ این کارخانه‌ها، درخواست کرده‌اند که این طرح هرچه زودتر متوقف شده و طرح دیگری جایگزین آن شود.
در همین راستا دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی که اتفاقا از ایده‌پردازان اصلی طرح تنفس جنگلهای شمال بوده است در تازه ترین اظهارات خود گفت: براساس آمار سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری در ۱۵ سال گذشته روزانه حدود ۶۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع خود را از دست داده‌ایم که اجرای طرح تنفس جنگل تا حدود زیادی این روند را کند کرده و مانع قطع شدن درختان ۴۰۰ تا ۵۰۰ ساله و گاها چند هزار ساله شد.
جنگل های رویشگاهی طبیعی مفیدی هستند که بر اساس تعریف سازمان ملل، جنگل ها بیش از ۳۳ نوع خدمت غیر قابل معامله ارائه می دهند، منظور از خدمات غیر قابل معامله خدماتی است که به راحتی نمی شود در نظام اقتصادی حاکم بر جهان برای آن ارزش پولی قائل شد.
یکی از مهمترین خدماتی که جنگل ها به اکوسیستم ها ارائه می کنند، تولید اکسیژن است، خدمت بعدی ترسیب کربن، تعدیل اقلیمی و افزایش ظرفیت گرمایی زمین است که سبب می شود تا تفاوت دمای شب و روز کاهش یابد که به این ترتیب نیاز اقلام زراعی به آب کاهش می یابد، جنگل ها مهمترین ذخیره آب در کوهستان ها و رویشگاه هایی هستند که در آنجا مستقر هستند و سبب می شوند تا چیزی که به آن می گوییم فرسایش پاشمانی، (برخورد مستقیم ذرات باران به سطح خاک) که موجب فرسایش خاک می شود را مهار کند و نرخ فرسایش خاک را کاهش دهد. جنگل مهمترین عامل برای آشیانه سازی و تنوع زیستی است که از مهمترین منابع تامین غذا برای حیات وحش و تداوم کیفیت تنوع زیستی محسوب می شوند، در عین حال میوه های درختان جنگلی و چوب درختان جنگلی همیشه در اقتصادی که انسان ها به آن نیازمندند مفید بوده است.
به اعتقاد کارشناسان جنگل ها توان بالایی در ذخیره آب دارند به طوری که عملکرد سالانه ذخیره آب جنگل های پراکنده ۳۰۰ متر مکعب و جنگل های متراکم و کیفی ۲۵۰۰ مترمکعب در هر هکتار است، بنابراین اگر متوسط ذخایر آب جنگل ها را ۱۵۰۰ مترمکعب محاسبه کنیم، نشان می دهد که جنگل های شمال کشور قادرند سالانه ۳ میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب ذخیره کنند.
در دهه ۱۳۳۰ مجموع رویشگاه های جنگلی ما در هیرکانی ۳.۵ میلیون هکتار اعلام شده بود و آن زمان در مجموع ۱۸ میلیون هکتار جنگل داشتیم، اما امروز جنگل های هیرکانی به ۱.۶ دهم میلیون هکتار کاهش یافته یعنی بیش از نیمی از این جنگل ها را از دست دادیم و در مجموع اکنون فقط ۱۲ میلیون هکتار جنگل داریم، یعنی ۶ میلیون هکتار جنگل را در طول ۶ دهه اخیر از دست دادیم.
بر اساس آمار سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری در ۱۵ سال گذشته روزانه حدود ۶۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع خود را از دست داده‌ایم که از این میزان حدود ۲۷۷ هکتار فقط جنگل بوده است، یعنی در ۱۵ سال اخیر یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از جنگل ها و یک میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار مرتع از بین رفت.
همچنین بر اساس اعلام انجمن علمی جنگلبانی کشور، نیمی از جنگل های هیرکانی موجود هم جنگل های مخروبه اند و به شدت در آستانه فروپاشی قرار دارند، در زاگرس هم ۳۰ درصد جنگل ها در معرض خشکی کامل قرار گرفتند و ۱۵ میلیون بلوط را در مدت دو دهه اخیر از دست دادیم، در حالی جنگل های خود را از دست می دهیم که متوسط سرانه جهانی جنگل ۱۷ صدم هکتار است در حالی که این سرانه در ایران هشت دهم درصد است؛ یعنی سهم ایرانی ها از جنگل یک چهارم استاندارد سرانه جهانی است.
با این حساب ما باید بیشتر از متوسط توجهی که جهان به حفظ جنگل ها دارد به حفظ جنگل های خود توجه نشان دهیم به خصوص که سرانه هکتار جنگلی که به ایرانیان تعلق می گیرد کمتر از ۱۷ صدم هکتار است، در حالی که متوسط تعلق سرانه جنگل در بین ساکنان کره زمین هشت دهم هکتار است یعنی ایرانیان کمتر از یک چهارم مردم ساکن در کره زمین از جنگل سهم دارند پس ما باید دستکم چهار برابر بیشتر از متوسط توجه جهانی به حفظ رویشگاه های جنگلی خود در هیرکانی، ارسباران، زاگرس، توران و سواحل خلیج فارس و دریای عمان بیندیشیم.
همین موضوعات بود که موجب شد تا طرح تنفس جنگل مطرح شود و بعد از بررسی های علمی و کارشناسی این طرح از اواخر سال ۱۳۹۵ به اجرا گذاشته شد، بر اساس آن در پایان سال سوم اجرا، هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل های کشور ممنوع شد و دولت نیز مجاز به تمدید قراردادهای طرح های جنگل‌داری که مدت اجرای آن به اتمام می‌رسد، نیست که چندی پیش سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری اعلام کرد که این طرح طبق قانون برنامه ششم توسعه به مدت پنج سال عملیاتی شود و در صورت نیاز در برنامه هفتم توسعه نیز تمدید خواهد شد.
بر اساس اعلام سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری سالانه ۵۵۰ هزار متر مکعب چوب از جنگل های شمال تا قبل از اجرای طرح تنفس برداشت می شد که برابر با حدود یک سیزدهم نیاز صنعت کشور بوده است که اکنون بسیار کاهش یافته است و یا به طور کامل متوقف شده است.
هادی کیا دلیری دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی درباره تاثیر طرح تنفس جنگل بر جنگل های کشور گفت: اجرای طرح تنفس جنگل قطعا در بهبود وضعیت جنگل های کشور تاثیر داشته است، درست است که مشکلات عدیده ای مانند چرای رویه دام، تغییر کاربری، قاچاق چوب، ریختن زباله و تجاوز به حریم جنگل ها را قبل از اجرای طرح تنفس داشتیم و همچنان هم داریم اما با اجرای این طرح حداقل قطع درختان ممنوع شد، تا پیش از آن هزاران کامیون الوراهای چوبی را از مناطق جنگلی خارج می کردند که از چندین سال قبل از دو میلیون متر مکعب در سال شروع شده بود که تا به ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار متر مکعب در سال های اخیر رسید بنابراین اجرای طرح تنفس جنگل عملا یک برد بسیار بزرگی بود.
وی افزود: البته به این معنا نیست که اگر بهره برداری ممنوع شده مشکل جنگل ها حل شده است، همچنان مشکل زباله و تغییر کاربری وجود دارد اما حداقل یک مشکل بزرگ کم شده است، ما درختان غول پیکری که ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال سن داشتند را فقط برای تولید چوب و کاغذ قطع و از جنگل ها خارج می کردیم، نگاه به جنگل مانند بنگاه چوب بود، در شمال هم یک سری کارخانه ها و شرکت هایی احداث شدند که فعالیتشان بر اساس واردات چوب بوده نه با تکیه بر جنگل های داخلی، اما چون چوب این جنگل ها به نوعی رایگان در دسترس قرار می گرفت از این رو درختان را قطع و چوب مورد نیاز را از این جنگل ها تامین می کردند.
رییس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم تحقیقات اظهار داشت: اجرای طرح تنفس حداقل باعث شد که نگاه تولید چوب از روی جنگل ها برداشته شود و نگاه اقتصادی به نگاه اکولوژی و اکوسیستمی تغییر کند، باید کارکردهای دیگر طبیعت را هم ببنیم که طرح تنفس این کار را کرد، بر اساس این نگاه باید طرح های جدید تهیه شود که متاسفانه هنوز سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری طرح نهایی خود را ارائه نکرده است.
کیا دلیری درباره اینکه طرح تنفس قاچاق چوب را افزایش می دهد یا خیر گفت: این طرح به هیچ وجه نمی تواند قاچاق را بیشتر کند به چند دلیل یکی اینکه طبق آخرین برآورد سالانه به ۱۶ میلیون متر مکعب چوب در کشور نیاز است میزان چوبی که از جنگل ها تامین می شد ۵۰۰ هزار متر مکعب بود یعنی عملا در مقابل نیاز عددی نبود، چون میزان نیاز کارخانه ها که از این جنگل ها تامین می شد ۱۰ درصد بود و بقیه هم از جاهای دیگر تامین می شد، دوم اینکه اکنون هر چوبی که از جنگل خارج شود قاچاق محسوب می شود یعنی عملا تمام مردم می توانند آنرا تشخیص دهند و نظارت کنند، مساله بعدی این است که چوب که در جیب جا نمی شود و باید آنرا با کامیون جابجا کنند که راحت دیده می شود، مساله بعدی این است که اگر قرار باشد چوب قاچاق شود باید کارخانه ها بخرند که این مساله را می توان به راحتی کنترل کرد.
وی با تاکید بر اینکه جنگل های ما دیگر توان برداشت ندارد گفت: آخرین آماری که سازمان جنگل ها برای جنگل های شمال ارائه کرده این است که در ۸ ماه اخیر امسال بیش از هزار و ۶۰۰ متر مکعب چوب قاچاق شده است، ۲ هزار نفر هم قاچاقچی دستگیر کردند یعنی عملا به هر قاچاقچی حدود نیم متر مکعب چوب می رسد، همچنین در سال ۱۳۹۹ در تمام کشور ۶ هزار و ۵۰۰ متر مکعب چوب قاچاق شده بود، این نشان می دهد که بیشتر چوب های هیزمی هستند تا درختان غول پیکری که قبلا قطع و خارج می شدند.
دبیر مراجع کنوانسیون تنوع زیستی اظهار داشت: این میزان قاچاق هم قابل برطرف کردن است چون بیشتر جوامع محلی درگیر آن هستند که می توان با دادن برنامه و معیشت جایگزین این مشکل را برطرف کرد، همین مقدار در مقایسه با چوب هایی که به صورت قانونی خارج می شد عددی نیست.
