توفان‌های گردوغبار که می‌تواند منشأ طبیعی و انسان‌ساخت داشته باشد، فعالیت‌های اقتصادی را مختل می‌کند و برای سلامت انسان خطرناک است. از آنجا که این پدیده در سراسر منطقه «منا»(خاورمیانه و شمال آفریقا) رخ می‌دهد، کشورها راه‌حل‌های مختلفی برای مواجه با آن در پیش گرفته‌اند. فراگیرترین راه‌حل در ایران تا سال‌های قبل، استفاده […]
توفان‌های گردوغبار که می‌تواند منشأ طبیعی و انسان‌ساخت داشته باشد، فعالیت‌های اقتصادی را مختل می‌کند و برای سلامت انسان خطرناک است. از آنجا که این پدیده در سراسر منطقه «منا»(خاورمیانه و شمال آفریقا) رخ می‌دهد، کشورها راه‌حل‌های مختلفی برای مواجه با آن در پیش گرفته‌اند. فراگیرترین راه‌حل در ایران تا سال‌های قبل، استفاده از مالچ نفتی رایگان پالایشگاه‌ها بود.
اما با بروز عواقب استفاده از مالچ نفتی، استفاده از این مالچ تا حدود زیادی متوقف و قرار شد تا زمانی که مالچ زیستی تجدیدپذیر و مؤثر در مقابله با کانون‌های انتشار گردوغبار از مراحل آزمایشگاهی و پایلوت موفق بیرون نیامد، از مالچ نفتی تنها در موارد بسیار ضروری استفاده شود. علاوه‌بر مالچ نفتی و مالچ‌های زیست‌پذیر که در انتظار تأیید هستند، عملیات درخت‌کاری و آبخیزداری با سرعت کند و بودجه قطره‌چکانی در حال انجام است که به نتیجه رسیدن آنها سال‌های زیادی به طول خواهد انجامید. با طولانی‌شدن خشکسالی‌های مکرر، زیستگاه‌ها یکی پس از دیگری خالی از هرگونه سکنه می‌شوند.
زمستان سال پیش علی‌محمد طهماسبی، رئیس کارگروه ملی مقابله با گردوغبار در مورد وضعیت پدیده گردوغبار که در اثر خشکسالی تشدید می‌شود، درباره بهار و تابستان امسال پیش‌بینی کرد که «سطح کانون‌های ریزگرد نسبت به سال‌های قبل افزایش خواهد یافت و به چالش جدی بدل خواهد شد.» پیش‌بینی‌های متخصصان حالا به نتیجه رسیده و ظاهرا قرار است تا انتهای سال آبی جاری، همچنان شاهد بروز گردوغبار در مناطق غربی و امتداد آن تا دامنه‌های البرز جنوبی باشیم. ۷۰درصد از این گردوغبار منشأ خارجی داشته و از کشورهای عربستان، امارات، عراق، سوریه و اردن در جهت شرقی- غربی، راهی ایران می‌شود.
رشد جمعیت، استفاده بیش از اندازه از چوب به‌جای سوخت، چرای بی‌رویه دام، فرسایش سریع خاک و از همه مهم‌تر تغییرات اقلیمی بر روند افزایشی پدیده گردوغبار تأثیر منفی گذاشته است. به‌طوری که کشورهای منطقه خلیج‌فارس به‌جای گرم‌شدن، عملا خشک می‌شوند. داده‌های هواشناسی هم تأکید می‌کند که باران در این کشورها کمتر از ۵۰سال اخیر می‌بارد. اکثر مردمی که تحت‌تأثیر بیابانزایی قرار گرفته‌اند، فقیر هستند و منابع مالی لازم برای مبارزه با بیابانزایی را ندارند و مجبور به استفاده حداکثری از منابع طبیعی هستند.
اولین توصیه بانک جهانی در برابر پدیده گردوغبار، ناظر بر تطابق حداکثری با این پدیده است.براساس توصیه بانک جهانی اقدامات پیشگیرانه، مداخلات فراگیر و اتخاذ سیاست‌های مؤثر در برابر توفان‌های شن و گردوغبار ضروری است. برنامه‌های عمل در زمینه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیش‌بینی، مداخلات در برابر فرسایش بادی و اعمال سیاست‌های منطقه‌ای کنترل آلودگی هوا می‌تواند هزینه‌های بالای مرتبط با توفان‌های شن و گردوغبار را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
به‌طور مثال سیستم‌های هشدار اولیه در سطح ملی و منطقه‌ای می‌تواند مردم را برای توفان‌های گردوغبار آماده کند و هزینه‌ها را کاهش دهد. حدود ۱۳میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی هر ساله به‌دلیل توفان‌های گردوغبار در منطقه MENA از بین می‌رود. علاوه‌بر این، آلودگی گردوغبار همچنین با بسیاری از اثرات نامطلوب سلامت، مانند سکته مغزی، بیماری قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی مانند آسم مرتبط است. اگرچه توفان‌های گردوغبار عمدتا از منابع طبیعی نشأت می‌گیرند و به باد وابسته هستند، هنوز می‌توان اقداماتی برای کاهش اثرات آن انجام داد.
جدیدترین فناوری‌های ماهواره‌ای، داده‌های قابل اعتماد و باکیفیتی را برای تشخیص گردوغبار ارائه کرده‌اند و می‌توان با کمک دانشمندان برخی از هزینه‌های عمده شامل تلفات محصول، اثرات نامطلوب بر سلامتی و آسیب به زیرساخت‌ها را کاهش داد.علاوه‌بر سرویس‌های هواشناسی و رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی را می‌توان از طریق هشدارهای متنی و وب‌سایت‌هایی که سریع‌تر هستند و به جمعیت بیشتری دسترسی پیدا می‌کنند، انجام داد.
یکی از بهترین نمونه‌های هشدار اولیه که به‌طور مکرر به‌روز می‌شود، وب‌سایتی است که توسط مرکز ملی هواشناسی و لرزه‌نگاری در امارات متحده عربی استفاده می‌شود و هر ۳ساعت یک‌بار هشدارها را به‌روز می‌کند و شرایط گردوغبار و دید را در اختیار رسانه‌های عمومی و محلی قرار می‌دهد.
تغییر در شیوه‌های کشاورزی مانند خاک‌ورزی به‌جای شخم‌زدن، ایجاد کمربندهای ضدباد در مناطق با زارعت چوب و… از دیگر روش‌های تطابق و در عین حال مقابله با پدیده گردوغبار در آن کشور است. پارادوکسی که گزارش بانک جهانی به آن اشاره می‌کند این است که «اگرچه شدت توفان گردوغبار در برخی مناطق تحت‌تأثیر تأثیرات انسانی، ازجمله انحراف آب برای کشاورزی و شیوه‌های ضعیف استفاده از زمین است، اما بزرگ‌ترین منابع انتشار گردوغبار خالی شدن مناطق از سکونت‌است.»
راهکار امارات متحده عربی
خاک دومین منبع طبیعی و پرمصرف دنیاست که از آن در ساخت همه‌چیز استفاده می‌شود. اما حالا پژوهشگران اماراتی برای مقابله با توفان‌های گردوخاک به‌دنبال اضافه کردن یک آنزیم گیاهی به ساختار ماسه‌ای هستند که بتوان علاوه‌بر ساخت بلوک‌های خشتی، برای تقویت و حاصلخیز شدن خاک نیز از آن استفاده کرد.
چون افزایش پوشش گیاهی باعث کنترل آسیب‌های پدیده گردوغبار می‌شود. به‌طور مثال شرکت «کنترل بیابان» در کشور امارات به‌دنبال سرعت بخشیدن به فرایند حاصلخیز کردن شن و ماسه با استفاده از نانورس مایعی به‌منظور افزایش پوشش گیاهی است. همچنین مرکز بین‌المللی کشاورزی بیوسالین در دوبی نزدیک به ۲دهه در حال بررسی چگونگی زنده ماندن گیاهان و جانوران در مناطقی با کیفیت پایین آب و خاک در آب و هوای نامساعد به نام «محیط‌های حاشیه‌ای» است که یکی از تکنیک‌های آن، افزایش تعداد باکتری‌ها و قارچ‌ها در رسوبات بیابانی جهت ایجاد شبکه قوی‌تری از آب و مواد مغذی برای تغذیه گیاهان است.
