دوباره شب هاي روشن ماه عزا از راه رسيده است. بيرق ها، صداها، نواها، دسته هاي عزاداري، تکيه ها و هيات ها و حسينيه ها، ايستگاه هاي صلواتي، پيراهن هاي مشکي، بچه هاي دهل به دست و سربند به سر. همه اين نشانه ها آشنا هستند؛ نشانه هاي يک ماه عاشقانه که ذاتش، فرق مي […]
دوباره شب هاي روشن ماه عزا از راه رسيده است. بيرق ها، صداها، نواها، دسته هاي عزاداري، تکيه ها و هيات ها و حسينيه ها، ايستگاه هاي صلواتي، پيراهن هاي مشکي، بچه هاي دهل به دست و سربند به سر. همه اين نشانه ها آشنا هستند؛ نشانه هاي يک ماه عاشقانه که ذاتش، فرق مي کند با ديگر ماه هايي که پيش رو داريم و پشت سر گذاشته ايم. عزاداري اين ماه براي يک گروه و دسته نيست، دور و برتان را که نگاه کنيد، خيلي ها سياهپوش عزاي پسر فاطمه(س) شده اند. با ما همراه شويد و چند روايت بخوانيد از ماجراي ماه عزا.
نیلوفر منصوری: سرزمین ما از روزگاران گذشته آیین های مذهبی خاصی در عزاداری ماه محرم داشته که نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شد و هنوز هم مردم کشورمان با آئین های عاشورایی به عزاداری محرم می پردازند. آئین ها نمادی از اعتقادات ریشه داری نسل های پیشین است و علاوه بر اینکه بیانگر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه مان است، گویای هویت فرهنگی نیز هست. یکی از این آئین ها آئین علم بران است. ایرانیان، ارادت ویژه ای به حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام دارند؛ ابوالفضلی که علمدار کربلا لقب گرفت و باعث ظهور آیین سوگواری به نام «عَلَم بَران» در مراسم عزاداری دهه نخست ماه محرم شده است. «عَلم سلام» آیین کهنی است که در بیشتر مناطق کشور رواج دارد.
تاريخچة علم و علامت محل اختلاف و شامل نقل قول های زیادی است. مورخان نیز تاريخچه علم و علامت را در دوره‌هاي مختلف عنوان مي‌كنند. برخی اساس آن را مربوط به دوره آق قويونلوها و قره قويونلوها، عده اي به دورة صفويه و عده اي به دوره زنديه و قاجاريه نسبت می دهند.
علم: پرچم، رعيت، نشان لشكر، بيرق و آنچه به سر نيزه بندند ، درفش و در اصطلاح “عزاداري حسينی” نام علم و علامت خاصی است كه هر هيئت و دسته ، ويژه خود دارد و آن را از دسته‌هاي ديگر متمايز می‌سازد
علامت: صليب مانندی كه بر چوب يا آهن افقی كه از آن از سوی پايين شال های ترمه آويزند و سوی زير لاله و تنديس هايی از مرغ وپرنده روی آن نصب كنند و در ميانه از فلز طويل دارد و بر نوك آن فلز ، پر يا گلوله ای از شيشه الوان نصب كنند و اين زبانه های فلزی كه به تيغ مشهور است سه يا پنج باشد كه ضمناَ قدمت آن به سلاطين قاجار مي رسد.
تاریخچه علم و علامت
تاريخچة علم و علامت محل اختلاف و شامل نقل قول های زیادی است. مورخان نیز تاريخچه علم و علامت را در دوره‌هاي مختلف عنوان مي‌كنند. برخی اساس آن را مربوط به دوره آق قويونلوها و قره قويونلوها ، عده اي به دورة صفويه و عده اي به دوره زنديه و قاجاريه نسبت می دهند.
قديمی ترين علامت های ايراني در موزه توپكاپي استانبول نگهداری می شود. شايد اين علامتها كه نمونه ای از علامت و نشان قبايل مختلف ايرانی است در عصر حكومت تركمن های آق قويونلوها و قره قويونلوها وجود داشته اند و دسته های سياسی و مذهبی از آنها استفاده می كرده اند.
علامت ها از صفحه های آهنی با تيغه هایی باريك و بلند ساخته می شده اند و در رأس آن علامت، نشان سنتی و قومی قبيله ای را نصب می کردند. بین شيعه مذهبان نام الله و يا الله محمد و يا پنج تن (ع) با نقره كاری روی آن حک می شد. تيغه بلند و باريك آهنی با صفحه ای مدور و بزرگتر در انتهای تيغه كه دارای قابی از فلز بود خاتمه می يافت. دور اين قاب با سرهای اژدها تزئین می شد كه از هنرهای چينی و ژاپنی اقتباس شده بود. تصوير اين علامت ها در مينياتورهای قرن ۱۵ ميلادی هم ديده می شود اين علامت ها بر روی دسته ای چوبی يا فلزی قرار می گرفت و پيشاپيش دسته‌ها حمل می‌شد.
۱
برخی علامت ها دارای نگاره طاووس، پرنده، چهار گلدان و يك جفت طوطی در دو طرف علامت است که گاه دو شمعدان به ميله اي كه قاب بر آن تكيه دارد متصل است. در گذشته علامت ها يك تيغه بودند و تزئيناتي به آن متصل مي‌شد. اين علامت ها كم كم تبديل به علامتهاي سه‌تيغه، پنج تيغه، هفت تيغه، بيست و يك تيغه و … شدند.
۲
شاه عباس دوم به شدت مدافع شيعه و عزاداری سيدالشهداء می شود و برای نشر و گسترش عزاداری ها در دستگاه حكومتی خود وزارتی بنام وزارت روضه‌خوانی و تعزيه‌داری ايجاد كرده و وزيری برای آن منصوب می‌كند. او وزير روضه خوانی را به اروپای شرقی می‌فرستد كه در رابطه با مراسم ديني و تشريفات مذهبی آن جا تحقيق كند.
۳
وزير روضه خوانی در رابطه با اين موضوع تحقيق كرده و بسياری از سنتها و مراسم جمعی مذهبی و تظاهرات اجتماعی مسيحيت و برگزاری و نقل مصيبت های مسيح و حواريون و شهدای تاريخ مسيحيت و نيز علائم و شعارهای آنان و ابزارها و وسايل خاص اين مراسم و دكورهای ويژه محافل دينی و كليسا را اقتباس كرده و همه را به ايران می‌آورد.
