مهدی دریایی دکترای زبان و ادبیات فارسی قصه، داستان، افسانه، حکایت، سرگذشت، ماجرا، خرافه و… در اغلب فرهنگ های فارسی مترادف یکدیگر آورده شده اند، و فرهنگ نویسان وجوه افتراقی برای آن ها قایل نشده اند. درمتن های ادبی و داستانی گذشتگان نیز این مفاهیم به هم آمیخته شده اند، به صورتی که نمی […]
مهدی دریایی
دکترای زبان و ادبیات فارسی
قصه، داستان، افسانه، حکایت، سرگذشت، ماجرا، خرافه و… در اغلب فرهنگ های فارسی مترادف یکدیگر آورده شده اند، و فرهنگ نویسان وجوه افتراقی برای آن ها قایل نشده اند. درمتن های ادبی و داستانی گذشتگان نیز این مفاهیم به هم آمیخته شده اند، به صورتی که نمی توان آن ها را از هم جدا و مشخص کرد. واین سنت تا دوره های بعدی ادامه داشت، به گونه ای که حتی منتقدان در موارد گوناگون از این اصطلاحات به عنوان مترداف یکدیگر در آثار خود استفاده کردند.
درجایی داستان و حکایت، ودر جای دیگر قصه و افسانه و سرگذشت به کار بردند. متأسفانه حتا برخی از داستان شناسان امرزوی به تشخیص و طبقه بندی دقیق اصطلاحات داستانی نپرداخته اند و به زبان مشترکی- که لازمة دادوستد فکری و شناخت واحدی است- دست نیافته اند، ودرجاهای مختلف «قصه و داستان» یا «رمان و داستان» را مترادف یکدیگر به کار می برند.
سیروس شمیسا می گوید: «همیشه نمی توان نوع ادبی را با دقت و صراحت مشخص کرد و ثانیا کمتر اتفاق می افتد که بتوان اثری را با ذکر نوع آن، چنان که باید و شاید معرفی کرد، هنوز تقسیم بندی های ما و مصطلحات انواع ادبی، اثر را از هر دو جنبه صورت و معنی فرا نمی گیرند. گاهی ناچاریم برای شناخت اثری از چندین اصطلاح انواع ادبی استفاده کنیم.»
قصه در لغت به معنی حکایت و سرگذشت است، ودراصطلاح به آثاری اطلاق می شود که در آنها تاکید برحوادث خارق العاده بیش تر از تحول و تکوین آدم ها و شخصیت هاست. گودن درفرهنگ اصطلاحات ادبی تعریف مشابهی از «قصه» ارائه می کند و می نویسد: «قصه روایتی است مکتوب یا شفاهی به نظم یا به نثرکه برحوادث شگفت انگیز و نامعمول تاکید می کند». ازسوی دیگر میریان آلوت درتعریف قصه می گوید: «قصه حکایتی است پهلوانی که به اشخاص و اشیاء افسانه ای و ساختگی می پردازد و با آن زبان فخیم و رفیع اش به وصف چیزهایی می پردازد که هرگز رخ نداده اند، یا حتی امکان رخ دادنشان نیز نیست». جوزف شیپلی نیز در فرهنگ «اصطلاحات ادبی جهان» میگوید: «قصه به حکایت یا داستان منقولی گفته می شود که از نظر شکل، غالباً روایت محکمی ندارد و فقط به منظور سرگرم کردن خواننده نقل می شود…».
اگرچه این تعاریف، برخی از ویژگی های قصه را بازگو می کنند و بر جنبة حکایتی و محتوای افسانه ای و ساختگی آن تاکید دارند، اما به فرم یا ساخت این نوع ادبی توجه چندانی ندارند.
