سایه برین روزنامه نگار – «فرهنگستان زبان و ادب فارسی»، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با نام‌های «فرهنگستان ایران» و «فرهنگستان زبان ایران» فعایت می‌کرده و پس از پیروزی انقلاب از سال ۱۳۶۸ مجددا راه‌اندازی شده و ریاست آن امروز برعهده «غلامعلی حدادعادل» است. مشخص است از زمانی که فرهنگستان ادب و فارسی در این کشور شروع به کار کرده‌است، دغدغه‌ی جایگزینی لغات اصیل فارسی با لغات بیگانه وجود داشته اما مدتی است که این مقاومت در برابر ورود لغات مهجور بیگانه به کشور افزایش پیدا کرده و مسئولان دستگاه‌های اجرایی مختلف مثل صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مبادرت بیشتری نسبت به اصالت واژه‌های ایرانی می‌ورزند. بر اساس تبصره ۷ قانون «ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز رعایت این امر ضروری است اما با توجه به رویه‌ای که برای رعایت این مهم در پیش گرفته شده‌است و عدم اشراف آشکار متولیان این حوزه به فرآیندهای واژه‌سازی در زبان و ادبیات فارسی، چنین هدفی بعید به نظر می‌رسد. این اتفاق در حدود یک فرهنگ جا نخواهد افتاد و شاید محدودیت‌های قانون و سیاست‌گذاری این حوزه، کسانی که باید به هر نوعی برای هرچیزی نامی انتخاب کنند را مجاب کند که از اسامی فارسی استفاده کنند، اما خبر بد این است که نمی‌توان بی‌شمار لغت مهجور را از دامنه لغات روزمره مردم حذف کرد چرا که هنوز بر مسئولین مربوطه مبرهن نیست که اصلا کدام واژه‌ها در طبقه‌بندی تهاجم فرهنگی قرار می‌گیرند.
تشدید ممنوعیت‌ها از سال آینده
به گزارش ایبنا، «یاسر احمدوند»، معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در چهارمین نشست کارگروه شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی که ۳۰ مهر با حضور نمایندگان دستگاه‌های عضو کارگروه و نیز حضور مجازی مدیران‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها برگزار شد، عنوان کرد: «مدیران‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها که دبیران شورای پاسداشت زبان فارسی در استان خود هستند باید به طور جدی پیگیر اجرای قانون ممنوعیت استفاده از اصطلاحات بیگانه باشند. در آیین‌نامه مربوط و نیز قانون ممنوعیت استفاده از اصطلاحات بیگانه وظایفی برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعیین شده‌است.»
دبیر شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی بر ضرورت پاک کردن فضای عمومی کشور از آلوده‌شدن به لغات بیگانه تاکید کرد و افزود: «تمام مسئولان ارگان‌های مختلف باید توجه کنند که مکاتبات رسمی خالی از لغات بیگانه باشند و قانون ممنوعیت را اجرا کنند. در استانها نیز مدیران‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی باید توجه کنند و پیگیر ممنوعیت استفاده از نام‌های بیگانه بر معابر، ساختمان‌ها، تولیدات و کالاها باشند. در این راستا باید به رصد دقیق اقدام کنند تا به نهاد و اداره متخلف تذکر داده شود و اگر در مهلت درنظر گرفته شده به تغییر نام اقدام نشود، به صورت قانونی از طریق مراجع قانونی ورود و برای لغو پروانه و تعطیلی واحد اقدام لازم انجام شود.»وی تاکید کرد: «پدیده نامبارکی را شاهدیم که متاسفانه در ورودی برخی از شهرهای تاریخی و فرهنگی کشورمان نام شهر به زبان و خط انگلیسی نوشته شده که باید اقدامی قاطع برای تغییر این وضعیت انجام شود.»معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: «مقرر بوده که ممنوعیت خرید محصولات داخلی با نام خارجی در هیئت دولت مطرح شود و برای تصویب ممنوعیت خرید در چهارگروه کالا شامل تنقلات، لوازم تحریر، اقلام بهداشتی و آب معدنی در سال ۱۴۰۳ اقدام شود. امیدواریم این مصوبه به‌یودی تصویب و پیگیری شود.»
اصلا می‌دانیم کدام واژه‌ها بیگانه‌اند؟!
اما نکته اینجاست که آیا کسانی که دغدغه حفظ اصالت واژه‌های زبان فارسی را دارند، به درستی می‌دانند که کدام واژه‌های زبان و ادبیات فارسی بیگانه‌اند و کدام یک نیستند؟ اصلا مرز بیگانه و غیر بیگانه چیست؟ اگر این مرز، فارسی و غیر فارسی است، که عربی‌ها نیز در زیرمجموعه غیر فارسی‌ها هستند و به قدری دخل و تصرف لغات عربی در زبان فارسی عمیق است که تصور فرآیند حذفش سرگیجه‌آور است. اگر عربی‌ها را در نظر نگیریم، کارشناسان محترم می‌دانند که بسیاری از واژه‌های فارسی دارای ریشه مغولی است؟ (خانم)، (آقا) و (خان)، نمونه‌هایی از واژه‌های مغولی بسیار معمول در زبان فارسی هستند که برایمان جالب است بدانیم کدام قانونی توان حذف این واژه‌ها را دارد.
آیا باید قید حفظ اصالت واژه‌های فارسی را بزنیم؟
متن پیش‌رو به هیچ عنوان قصد ندارد اساس آرمان حفظ اصالت واژه‌های فارسی را زیر سوال ببرد؛ تنها آن را به این شیوه کارآمد نمی‌داند. یکی از مواردی که ناکارآمدی این شیوه مقابله را بر ما محرز کرده این است که حتی قانون‌گذاران و دستگاه‌هایی که خود را متولی پاسداشت زبان و ادبیات فارسی می‌دانند نیز نسبت به عدم رعایت آن ناگزیرند. یکی از این دستگاه‌ها صدا و سیماست که اتفاقا بسیار در این حوزه مدعی است، اما بر روی برنامه‌های رسمی خود نام بیگانه می‌گذارد. مثلا مسابقه «پانتولیگ» با اجرای «محمدرضا گلزار» که به تازگی پخش خود را آغاز کرده، نمونه‌ای برای ادعاست. به گزارش ایسنا، یاسر احمدوند پیشتر با اشاره به نام برنامه شبکه سه، در این زمینه گفت: «پانتولیگ نام برنامه‌ای است که قرار است از تلویزیون پخش شود. انتخاب نام بیگانه برای یک برنامه تلویزیونی خلاف قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی بیگانه است.»»مهدی سموعی»، مدیر روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در واکنش به ساخت این برنامه نوشت: «کجایید که زبان فارسی در رسانه فارسی (رسانه ملی) از دست رفت.»واقعا عجیب است که اگر این نام این برنامه نقض قانون است، مجوز خود را چطور دریافت کرده و اگر نقض قانون نیست، چطور می‌توانیم از سال آینده با وجود مشکلات کمرشکن اقتصادی و تورم افسارگسیخته، به دلیل استعمال نام بیگانه پای خود را روی گلوی کسب و کارها بگذاریم؟
بهتر است برای احترام به زبان و ادبیات فارسی، در بزنگاه‌های مناسب که یک پدیده خارجی وارد متن زندگی مردم می‌شود، نامی ایرانی برای آن انتخاب کنیم نه اینکه پس از چندین سال استفاده از یک واژه، با قانون‌گذاری جامعه را به سمت استعمال واژه جایگزین سوق دهیم که البته این شامل همه پدیده‌های خارجی هم نیست. بهتر است برای عدم شناخت اکثریت جامعه از مفاخر ادبی فکری کنیم و برای اینکه مردم و به خصوص نسل نوجوان و جوان، حداقل ادیبان معاصر خود را بشناسند هزینه کنیم. قدرت مبارزه به این گستردگی را برای زمانی بگذاریم که کشور ترکیه با تمام امکاناتش در حال تغییر ملیت حضرت مولاناست که در ایرانی بودنش هیچ شکی نیست و ما تنها در حال تماشا هستیم. هزینه کتاب و کاغذ را مدیریت کنیم تا سرانه مطالعه کشوری با پیشینه ادبی غنی، باعث آبروریزی نباشد. کمی از محدودیت‌ها و سانسورهای در زمینه نشر نیز دست برداریم و به صنعت کتاب و مطبوعات آزادی بیشتری دهیم تا میل و رغبت جامعه به مطالعه و پیوند با فرهنگ و ادبیات افزایش پیدا کند. اگر شغل ما به شکل شبانه‌روزی ایده‌پردازی برای حفظ اصالت زبان و ادبیات فارسی باشد، می‌توان به ایده‌های دیگری نیز دست یازید که تمام آنها بسیار منطقی‌تر از اقداماتی است که رعایتش حتی به زعم قانون‌گذاران بعید است. استعمال لغات بیگانه در رسانه‌ای که برای زبان و ادب فارسی سینه‌چاک است، همچون مورد دعوت کاربران فعال اینستاگرام به همین رسانه است درحالی که از مخالفان جدی و سرسخت محدودیت این برنامه محسوب می‌شود. نتیجتا اینکه محدودیتی اعمال کنیم و برای قانونی بجنگیم که حداقل خودمان بتوانیم بی‌حرف پیش رعایتش کنیم و تنها از دیگران انتظار پایبندی نداشته باشیم.
- نویسنده : ارسالی توسط سایه برین
