آمارها نشان می‌دهد، با وجود پیش‌بینی مجازات کودک آزاری در قوانین، همچنان این آسیب اجتماعی در صدر گزارش‌های دریافتی اورژانس اجتماعی قرار دارد.
سازمان بهداشت جهانی کودک آزاری را «هرگونه بدرفتاری فیزیکی، عاطفی، سوءاستفاده جنسی، غفلت و رفتار همراه با بی‌توجهی یا استثمار تجاری که منجر به آسیب واقعی یا احتمالی به سلامت، بقا، رشد یا کرامت کودک در زمینه روابط یا مسئولیت، اعتماد یا قدرت شود» تعریف می‌کند.
بر اساس ماده ۲ قانون حقوق حمایت از کودکان و نوجوانان هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه‌جسمانی، یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است.
خود این قانون نیز به نوعی تقسیم بندی چهارگانه کودک آزاری ارائه می دهد که شامل آزار جسمی، جنسی، روانی و بی توجهی (مسامحه) بود و تمامی کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال را در بر می‌گیرد.
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در آذر سال ۱۳۸۱ به تایید شورای نگهبان رسید و برای اجرا ابلاغ شد؛ قانونی که در آن قید شده است که حمایت آن شامل حال همه اشخاصی که به سن ۱۸ سال تمام هجری شمسی نرسیده‌اند، می‌شود.
ماده ۲ این قانون تاکید دارد که هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه‌جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است.
در ماده ۳ نیز هرگونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب‌اعمال خلاف از قبیل قاچاق ممنوع و مرتکب حسب مورد علاوه بر جبران خسارات وارده به ۶ ماه تا یک سال زندان و یا به جزای نقدی از ۱۰ تا ۲۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.
همچنین ماده ۴ این قانون قید کرده است که هرگونه صدمه، اذیت، آزار، شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده‌گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع و مرتکب به سه ماه و یک روز تا ۶ ماه حبس و یا تا ۱۰ میلیون ریال جزای‌نقدی محکوم می‌شود.
نکته قابل توجه در این قانون مربوط به ماده پنج آن است که وظایف قانونی دستگاه‌ها از جمله سازمان بهزیستی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را مشخص کرده است؛ در این ماده آمده است: کودک‌آزاری از جرائم عمومی بوده و احتیاج به شکایت شاکی خصوصی‌ندارد.
کارشناس مسئول اورژانس اجتماعی استان تهران در همین زمینه گفت: حدود ۶۰ درصد تماس ها با خط تلفن ۱۲۳، مربوط به کودک آزاری است که در بررسی‌های کارشناسی توسط تیم خدمات سیار این آمار کاهش می‌یابد زیرا بخشی از گزارش‌ها صحت ندارد و موضوع کودک آزاری منتفی است.
سهیلا اخگری در گفتوگو با ایرنا بیان کرد: سال‌های قبل همزمان با دوران کرونا، اغلب گزارش‌های دریافتی با اورژانس اجتماعی مربوط به همسر آزاری بود اما پس از آن مشابه قبل از این دوران، بیشتر تماس‌ها به کودک آزاری مربوط است.
وی با بیان اینکه اورژانس اجتماعی با شماره تماس ۱۲۳ با گزارش کودک آزاری شناخته می شود، یادآور شد: کودکان نمی‌توانند از حقوق خود دفاع کنند و شماره تماس آسان ۱۲۳ نیز برای سهولت در تماس کودکان پیش بینی شده است.
اخگری اظهارداشت: همه تماس‌های دریافتی با ۱۲۳ برایمان جدی است؛ تمامی موارد با جدیت پیگیری می‌شود، اما مواردی که کودک در وضعیت مخاطره آمیز است و بیم جان کودک می رود، مطمئنا با حساسیت بیشتری مورد پیگیری انجام می گیرد.
کارشناس مسئول اورژانس اجتماعی استان تهران تاکید کرد: کودکی که تحت آزار جسمی یا روانی قرار گرفته، مواردی است که از طریق مراجع قضایی نیز پیگیری می‌شود.
وی اضافه کرد: آمار کودک آزاری با توجه به افزایش مشکلات اجتماعی و اقتصادی و اعتیاد و مسئله آسیب‌های اجتماعی رو به افزایش است و به تبع آن بحث کودک آزاری نیز رو به افزایش می‌رود. اخگری خاطرنشان کرد: همه مشکلات مربوط به کودک آزاری ریشه در فقر فرهنگی و اقتصادی دارد ضمن آنکه مسائل اجتماعی نیز در زمینه تاثیرگذار است.
براساس آمارها پدران مسئول ۵۷ درصد و مادران عامل ۲۶ درصد از کودک آزاری‌های ثبت شده هستند. سایر موارد کودک آزاری به‌ترتیب توسط ناپدری، نامادری، افراد غریبه و خواهر و برادر رخ می‌دهد.
روند رو به‌رشد و خبرهای دلخراشی که در رابطه با کودک آزاری به گوش می‌رسد، نشانگر لزوم آشنایی بیشتر جامعه با این معضل اجتماعی و راهکارهای پیشگیری از وقوع آن هستند.
به طورکلی آزار و شکنجه کودکان به چهار دسته تقسیم می شوند:
آزار جسمی: شامل کبود شدگی، سوختگی، خراشیدگی، جراحت، ورم و آثار کمربند، دست و لگد، چنگ و دندان و ناخن است. کودک آزاری جسمی و بدنی اولین نوع کودک آزاری است که بیشتر در خانواده‌های نیازمند و در معرض از هم پاشیدگی اتفاق می افتد. کار پیش از موعد کودکان در مزرعه و کارگاه‌های زیر زمینی و خیابان‌ها پیش از۱۵ سالگی و نیزکودک ربایی که به منظور انتقام گرفتن از والدین و یا باج خواهی مالی صورت می‌گیرد از مصادیق عمده کودک آزاری جسمی در تمام کشورهای جهان است. در مواردی کودک آزاری‌های جسمی منجر به مرگ می شود که اغلب در خانواده‌های از هم پاشیده و به دلیل اعتیاد و یا زندانی بودن یکی از والدین اتفاق می‌افتد.
آزار جنسی: شامل تجاوز به عنف و استثمار جنسی است. آزار جنسی یکی از اشکال کودک آزاری محسوب می‌شود که متاسفانه سیر فزاینده و نگران کننده‌ای به‌ویژه در کودکان دختر دارد. نمایش رفتارهای جنسی، تجاوز و تماس و هر گونه بهره برداری از کودکان جهت کسب لذایذ و ارضای میل جنسی، آزار جنسی محسوب می‌شود. در سراسر جهان بیش از ۳۰۰ هزار دختر و پسر جوان به عنوان کودکان سرباز وجود دارد که بسیاری از کودکان در سن زیر ۱۰ سال قرار دارند و در این میان اکثر دختران سرباز مورد سوء استفاده جنسی قرار می‌گیرند. در همین ارتباط یکی از سیاست‌های به خصوص در جنگ بالکان وادار کردن دختران سرباز به بارداری و حفظ فرزند دشمن بود که در نهایت در بسیاری موارد به خودکشی این دختران منجر شد.
آزار عاطفی: شامل آزار روحی، کلامی و آسیب ذهنی است که منجر به اختلال رفتاری، شناختی، عاطفی و یا فکری در کودک می‌شود. کودک آزاری روانی همانند فحش، توهین، تبعیض، تحقیر، سرزنش و خدشه‌دار کردن شخصیت کودک است که علاوه بر خانواده‌های مشکل‌دار در خانواده‌های نسبتا مرفه جامعه نیز دیده می‌شود. متاسفانه بسیاری از والدین این موارد را کودک آزاری به شمار نمی‌آورند.
قصور در حق کودکان: همان غفلت و بی‌توجهی همه جانبه به کودک است که او را از رشد و پیشرفت انسانی محروم می‌سازد.
قصور در حق کودکان بر سه نوع می تواند باشد :
قصور جسمی: شامل عدم مراقبت پزشکی، گرسنگی و خواب آلودگی، کثیف بودن و عدم پوشاک مناسب، ضعف در مراقبت و شرایط ناسالم وغیر بهداشتی خانه است. هر عمل که به علت غفلت موجب وارد آمدن آسیب جسمی به یک کودک شود از طرف افراد بالغ و به صورت صدمه به پوست و بافت‌های سطحی سر، بخش‌های داخلی و سیستم استخوانی نمایان شود کودک آزاری جسمی نام می‌گیرد.
قصور آموزشی: همان باز داشتن کودکان از تحصیل به دلیل مشکلات اقتصادی است. یکی از مفاد پیمان نامه حقوق کودک بر تحصیل کودکان تاکید دارد و به همین دلیل ممانعت از تحصیل کودکان نیز نوعی کودک آزاری به شمار می‌رود. هم در قانون اساسی و هم در مفاد آیین نامه حقوق کودک آموزش کودکان تا سنینی اجباری است.
قصورعاطفی: شامل غفلت و بی‌توجهی به نیازهای روحی، عاطفی، شخصیتی کودکان، آفرینش و خلاقیت توسط آنها است که آخرین مورد آن شایع‌ترین نوع کودک آزاری محسوب می‌شود.
• تقویت گفت وگو و ارتباط صمیمی: ایجاد کانال‌های گفتگوی صمیمی بین والدین و فرزندان، به کودکان فرصت می‌دهد تا در صورت بروز مشکل، به راحتی آن را بیان کنند.
• آموزش مهارتهای مقابله با استرس: آموزش روش‌های مدیریت استرس و اضطراب به والدین، از بروز رفتارهای خشونت‌آمیز در مواقع بحرانی جلوگیری می‌کند.
در سطح جامعه:
• افزایش آگاهی عمومی: آموزش و اطلاع‌رسانی به اقشار مختلف جامعه در مورد کودک آزاری، علائم و نحوه گزارش آن، نقشی کلیدی در پیشگیری دارد.
• حمایت از برنامه‌های آموزشی: حمایت از برنامه‌های آموزشی در مدارس و مهدکودک‌ها برای آموزش مهارتهای زندگی و خودمراقبتی به کودکان، گامی مهم در پیشگیری از آزار است.
• قوانین حمایتی: تصویب و اجرای قوانین سختگیرانه برای مجازات متجاوزان و حمایت از کودکان آسیب‌دیده، از بروز مجدد این پدیده جلوگیری می‌کند.
• حمایت از مراکز حمایتی: تقویت و تجهیز مراکز اورژانس اجتماعی، مراکز مشاوره و روانشناسی و خانه‌های امن برای ارائه خدمات تخصصی به کودکان آزاردیده، نقشی حیاتی در بهبود و بازتوانی آنها دارد.
در سطح فردی:
• گزارش موارد مشکوک: هر فرد در صورت مشاهده علائم کودک آزاری در اطرافیان، موظف به گزارش آن به مراجع قانونی و اورژانس اجتماعی است.
• حمایت عاطفی از کودکان: در صورت مشاهده کودک آزاردیده، با او همدلی و صبر نشان داده و به او اطمینان خاطر بدهید که در امنیت است.
• آموزش به کودکان: آموزش مهارتهای خودمراقبتی به کودکان، مانند نه گفتن به افراد غریبه، حفظ حریم خصوصی و درخواست کمک در مواقع خطر، از آنها در برابر آزار محافظت می‌کند.
با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و همکاری همه‌جانبه افراد جامعه، می‌توانیم از بروز کودک آزاری جلوگیری کرده و دنیایی امن و شاد برای کودکانمان بسازیم.
