شهلا منصوریه در حال حاضر دریاچه ارومیه ۲۱۰۴ کیلومتر وسعت دارد، این در حالیست که وسعت دریاچه ارومیه در سال گذشته ۱۷۴۷ کیلومتر بود، بنابراین ۳۵۰ کیلومتر مربع بر وسعت دریاچه افزایش یافته است. این مطالبی است که مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در نشست خبری دیروز بیان کرد. مسعود تجریشی […]
شهلا منصوریه
در حال حاضر دریاچه ارومیه ۲۱۰۴ کیلومتر وسعت دارد، این در حالیست که وسعت دریاچه ارومیه در سال گذشته ۱۷۴۷ کیلومتر بود، بنابراین ۳۵۰ کیلومتر مربع بر وسعت دریاچه افزایش یافته است. این مطالبی است که مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در نشست خبری دیروز بیان کرد. مسعود تجریشی اضافه کرد: در حال حاضر حجم آب دریاچه ارومیه یک میلیارد و ۶۷۰ میلیون متر مکعب است، در حالی که سال گذشته حجم آب این دریاچه یک میلیارد و ۸۰ میلیون متر مکعب ثبت شده بود. از سوی دیگر وی با اشاره به این که حجم آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته ۶۰۰ میلیون متر مکعب بیشتر شده است، از افزایش ۳۰ سانتیمتری تراز این دریاچه خبر داد.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه معتقد است که از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۹۲روند تغییرات تراز دریاچه ارومیه قابل توجه بوده است. تجریشی تصریح کرد: طی این دوره ۲۰ ساله هر سال ۳۵ تا ۴۵ سانتیمتر دریاچه ارومیه کاهش تراز داشته است. در بازه سال‌های ۸۵ تا ۸۹ میانگین بارش حوضه دریاچه ارومیه ۳۲۸ میلیمتر بود و تراز دریاچه ارومیه به حد قابل توجهی (یک و نیم متر) افت داشت همچنین در دوره سال‌های ۸۹ تا ۹۲ حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۳۰۰ میلیمتر بارش دریافت کرد و همچنان با افت تراز مواجه بود بنابراین اگر اقدامی برای تثبیت وضع موجود دریاچه ارومیه صورت نمی گرفت، مسلما افت تراز آب دریاچه ارومیه حداقل تا ۱.۲ متر اتفاق می‌افتاد.
وی با تاکید بر این که طی پنج سال گذشته با کاهش تراز و سطح دریاچه ارومیه روبرو نبوده‌ایم، گفت: اگر اقدامی برای احیای دریاچه ارومیه صورت نمی‌گرفت به‌طور قطع آب بیشتری در این دریاچه از دست می دادیم. دریاچه ارومیه تنها دریاچه دنیا است که در مراحل احیا نسبت به سال قبل به وضعیت تثبیت رسیده است و حتی حد تراز بیشتر شده است.
این عضو ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنین با اشاره به منابع مالی اختصاص یافته برای احیای دریاچه ارومیه خاطر نشان کرد: تاکنون ۳۰۰۰ میلیارد تومان به دستگاه‌های اجرایی به منظور انجام عملیات مختلف در حوزه آبریز دریاچه ارومیه اختصاص داده شده است. امسال خوشبختانه با وجود وضعیت مالی نامناسب در کشور ۵۰۰ میلیارد تومان به دستگاه‌های اجرایی برای این منظور اختصاص یافت.
تنها دریاچه در وضعیت تثبیت جهان
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه تصریح کرد: ما در این پروژه تنها دریاچه‌ای در دنیا را داریم که در فرایند احیا قرار گرفته و دست کم نسبت به سال گذشته در وضعیت تثبیت هست. دریاچه‌های اصلی آمریکا، دریاچه‌های آفریقا و دریاچه آرال در مراحل احیا نتوانستند سطحی به دریاچه خود بگیرند اما دریاچه ارومیه در وضعیت تثبیت قرار گرفته است.
تجریشی افزود: ۳ هزار میلیارد تومان بودجه هزینه شده و باید قدردانی کنیم که فقط امسال و در این وضعیت اقتصادی تا کنون ۵۰۰ میلیارد تومان به دریاچه تخصیص داده ایم. از ماده ۱۰ و ۱۲ استفاده کرده‌ایم که برای بحران است و منابع ما عمدتا از این محل بوده است. ۲۱۵ میلیارد تومان از بودجه سنواتی دستگاه‌ها استفاده کرده‌ایم و برای برخی پروژه‌ها که آب را از سال آینده به دریاچه وارد می‌کند هزینه شده اما هنوز آب وارد دریاچه نشده و امیدواریم از خرداد سال آینده و بعد خرداد سال بعدش آب قابل توجهی به دریاچه افزوده خواهد شد.
وی تأکید کرد: ۱۳۵۰ میلیارد تومان تا الان هزینه شده که آب را منتقل کنیم و این از پروژه‌های ماندگار است و می‌تواند بالای ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب را از ابتدای سال ۱۳۹۹ به دریاچه بدهد.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: ۱۹ تصفیه‌خانه داریم که تصفیه‌خانه ارومیه ۸۵ درصد پیشرفت داشته و بخش مایع تصفیه‌خانه تبریز که برای ما مهم است ۶۵ درصد پیشرفت داشته است.
پروژه های سخت افزاری
تجریشی افزود: پروژه‌های سخت‌افزاری مهمی داریم. از جمله طرح توسعه شبکه‌های فرعی حوضه آبریز دریاچه ارومیه که در آن ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی داریم و تک تک این پروژه‌ها به مرور عملیاتی می‌شوند و تا سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب را به دریاچه می‌رسانند. در پروژه سردهنه‌ها انتظار داریم که اگر طرح به درستی پیش برود برداشت آب از رودخانه‌های حوضه معقول‌تر باشد و برداشت غیرمجازمان محدودتر شود.
وی اضافه کرد: مرمت و بازسازی تأسیسات در حال بهره‌برداری هم ۳۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و انتظار داریم تا سال ۱۴۰۱ صد میلیون متر مکعب آب از این طریق به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی شود.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه تصریح کرد: اگر بخواهیم به تراز اکولوژیک برسیم حتماً باید مصرف آب کشاورزی را در حد ۴۰ درصد کاهش بدهیم. برای اینکه بتوانیم از تمام ظرفیت‌های ملی استفاده کنیم در غرب ارومیه دانشگاه ارومیه و در شرق دانشگاه تبریز و در جنوب دریاچه شرکت‌های مشاور را داریم که کاهش ۴۰ درصدی را دنبال می‌کنند.
کاهش ۴۰ درصدی
تجریشی افزود: یکی از سؤالاتی که خیلی از نمایندگان و مسئولان و مردم می‌پرسند این است که آیا واقعاً می‌توانیم ۴۰ درصد مصرف آب کشاورزی را کاهش بدهیم؟ بررسی‌ها و مطالعات دانشگاه‌های کشور و همچنین مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد می‌توان این کاهش ۴۰ درصدی را داشت و هیچ گونه اثر سوئی بر تولیدات کشاورزی هم رخ ندهد و حتی شاهد افزایش تولید باشیم.
وی یادآور شد: از سد بوکان از طریق رودخانه زرینه‌رود ۲۷۵ میلیون مترمکعب را به دریاچه رساندیم و درآمد کشاورزان نه تنها کاهش پیدا نکرد که افزایش هم پیدا کرده است. یعنی اگر آب را مدیریت بهتر بکنیم مشکلی برای کشاورزی نخواهیم داشت. این از دستاوردهایی است که در جاهای دیگر کشور هم می‌توانیم عمل کنیم.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: همچنین سد حسنلو را داریم که در سال جاری ۶۵ درصد آب کشاورزی را در آن منطقه کاهش دادیم و ۱۲۵۲ هکتار عملکرد چغندرقند را به صفر رساندیم و به جای آن کلزا کاشتیم که ارزش اقتصادی بالایی دارد و ۶۵ درصد مصرف را به واسطه این اقدام کاهش دادیم.
تجریشی تأکید کرد: اقدام دیگری که امسال برای اولین بار انجام شد و موفقیت‌آمیز هم بود تحویل حجمی آب کشاورزی در شبکه آبیاری و زهکشی مهاباد در وسعت ۱۲ هزار هکتار بود. در ۵۲ نقطه که کشاورزان ۸۵ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کردند توانستیم حدود ۸ درصد مصرف آب را کاهش دهیم و امیدواریم با بهره‌گیری از فناوری نوین بتوانیم مصرف آب را مدام کمتر کنیم و تولید کشاورزی هم افزایش پیدا کند.
وی توضیح داد: در آن منطقه پنج نوبت آب به گندم می‌دهیم. از سه سال پیش سرمایه‌گذاری در ستاد داشتیم و توانستیم گونه‌های خاص گندم را از دنیا جمع کنیم و بخش خصوصی توانسته دو نوبت مصرف آب را کاهش بدهد یعنی ۴۰ درصد کاهش خواهد داشت. امسال شروع کردیم و از سال آینده در منطقه این ارقام را گسترش خواهیم داد.
تغییر الگوی کشت
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه اضافه کرد: تولید گیاهان دارویی هم فعالیتی است که بسیار اثربخش است. تقریباً یک سال پیش این پروژه‌ها را شروع کردیم. جهاد دانشگاهی در این زمینه فعال است و ۶ گیاه دارویی که با کمک وزارت جهاد کشاورزی شناسایی شده زیر کشت رفته‌اند و امیدواریم سال آینده تولیدکنندگانی که نیاز به گیاه دارویی دارند را درگیر کنیم. نکته جالب این است که مثلا در جلسه دیروزمان دیدیم کارخانه‌ای داریم که می‌تواند ۴۰۰ تن گیاه دارویی را دریافت کند اما الان با ظرفیت ۱۸ درصد کار می‌کند. توسعه زنجیره‌های ارزش گل محمدی که شامل پنج حلقه مهم است هم می‌تواند اثربخشی بسیار داشته باشد.
تجریشی افزود: الان در تکاب گیاهانی را شناسایی کرده‌ایم که بذرهای مقاوم نسبت به کم آبی دارند و در آبی که صرفاً از بارش فراهم می‌شود عملکرد بهتر از کشت آبی دارند و الان پایلوت در تکاب فعال شده است. بحث بوم‌گردی هم خوشبختانه شروع شده و خوشبختانه به نتایج خوبی هم رسیده‌ایم. سازمان هواشناسی هم سامانه‌ای را فعال کرده که کشاورزان با آن بتوانند بدانند در چه زمانی به چه میزان آب نیاز دارند. در تکاب همچنین سال دوم است که تغییر الگوی کشت از محصولات پرآب‌بر به کم‌آب‌بر و توسعه کشت زعفران را دنبال می‌کنیم و الان برداشت زعفران هم انجام شده است. تکاب نه تنها به لحاظ کاهش مصرف آب برای ما مهم است بلکه در زمینه ایجاد مشاغل غیرمتکی بر مصرف آب نیز اهمیت دارد.
وی ادامه داد: در یک پروژه دیگر هم دولت ژاپن در قالب حفاظت از تالاب‌های ایران کمک می‌کند و فاز چهارم آن هم امسال شروع شده که در ۱۱۰ روستا فعال است و ما بیشتر کمک می‌کنیم و معیشت پایدار و صرفه‌جویی آب را ترویج می‌کند.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: مطالعه‌ای با یک سازمان بین‌المللی زیرمجموعه فائو شروع کردیم که از دهستان‌ها و روستاها و حدود ۲۴۰ هزار خانوار پژوهش کنیم. پرسشنامه‌ای در حال تهیه است و به این ترتیب می‌توانیم تصویری از وضعیت معیشت خانوارهای روستایی داشته باشیم. استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی در پنج زمینه را داریم که فائو انجام می‌دهد و تأمین منابع مالی‌اش هم توسط دولت ژاپن انجام می‌شود.
تجریشی تأکید کرد: برای کاهش شوری و برداشت نمک هم مطالعاتی انجام دادیم. منابعی را ستاد گذاشته که با استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی ببینیم چه پتانسیل‌هایی داریم و با چه روشی نمک را برداشت کنیم که تأثیرات زیست محیطی به لحاظ نمک نداشته باشد. سازمان زمین‌شناسی فقط در یک مورد گفته اگر بخواهیم منگنز و پتاس را به صورت حفاظت شده و صنعتی برداشت کنیم ۱۲۰۰ میلیارد تومان در سال بهره مالکانه برای ما خواهد داشت.
نقش مردم در احیا
وی تصریح کرد: فعالیت‌های فرهنگی اجتماعی برای ما بسیار مهم است و گزارش‌های تشریحی این فعالیت‌ها موجود و در دسترس است. ما زمانی می‌توانیم مشارکت مردم را در احیای دریاچه داشته باشیم که در تضاد با معیشتشان نباشد. بنابراین عمده فعالیت ما آگاهی بخشی و حرکت به سمت اقتصاد مردم بوده است.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه برای ما بسیار مهم است که بتوانیم فناوری‌های روز دنیا را در منطقه بیاوریم گفت: لایدار یا اندازه‌گیری نمایه توزیع ذرات معلق جوی را یکی در زنجان داشتیم، دومی الان در ارومیه است و سومی را در شیراز خواهیم داشت که با استفاده از آن تصویر خوبی از آسمان کشور داشته باشیم. تجریشی تصریح کرد: اکنون بالای هزار نفر را در شرق دریاچه آزمایش خون، تست اجزای خون و … انجام می‌دهیم. بررسی اثرات التهابی ذرات گرد و غبار نشأت گرفته از دریاچه ارومیه بر سیستم تنفسی هم از اهداف ماست.
وی تأکید کرد: تثبیت کانون‌های گرد و غبار برای ما بسیار مهم است و تا کنون حدود ۶۲ میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم. ۷ ایستگاه پایش گرد و خاک مستقر شده و بالای یک میلیون هکتار طرح قرق را انجام داده‌ایم و این اقدامات باعث شده ۶۱ درصد کاهش سطح مناطق فوق بحرانی تولید غبار را شاهد باشیم و تا دو سال دیگر می‌توانیم کل این کانون‌های بحرانی تولید غبار را حذف کنیم.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: عده زیادی مطرح می‌کردند که کف دریاچه به مرور بالاتر می‌آید نتیجه بررسی‌هایی که از سال ۱۳۹۵ آغاز کردیم این موضوع را تأیید کرد. سال گذشته در محل میانگذر مستقر شدیم و الان در کل دریاچه مطالعات انجام می‌شود. نتایج جالب است. نشان داده شده آب جدیدی که به سمت دریاچه می‌رود می‌تواند نمک‌ها را حل کند و اگر آب شیرین به دریاچه وارد کنیم می‌توانیم کف دریاچه را عمیق‌تر کنیم.
تجریشی تأکید کرد: اگر بخواهیم بگوییم چرا دریاچه ارومیه برای ما مهم است، باید تأکید کنیم که پایداری اکولوژیک، کیفیت آب، کمیت آب و حتی به لحاظ منظر برای ما مهم است. مهم‌ترین دلیل هم بهداشت و سلامت مردم است.
هدفگذاری تا ۱۴۰۰
وی با طرح این پرسش که آیا می‌توانیم قبل از احیای کامل دریاچه، حد واسطی را برای هدف‌گذاری‌های خودمان قایل شویم که بتوانیم آن را رصد کنیم گفت: اگر به تراز ۱۲۷۱.۷۵ برسیم ۹۵ درصد کانون‌های فوق بحرانی گرد و غبار زیر آب خواهد رفت و دیگر نگرانی از نظر سلامت نخواهیم داشت. پس به عنوان یک هدفگذاری خیلی خوب باید دید چگونه می‌توانیم از مهر امسال تا مهر ۱۴۰۰ به این یک متر دست پیدا کنیم. مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه تصریح کرد: اگر سه شرط را داشته باشیم این هدف قابل تحقق است. اول اینکه هر تصمیمی که دولت می‌گیرد زیرمجموعه‌های دولت به آن پایبند باشند. دوم اینکه حداکثر تلاش ممکن از سوی مدیران دولت در تحقق مطالبه عمومی برای احیای دریاچه ارومیه را داشته باشیم و سوم اینکه تأمین کامل و در زمان مناسب اعتبارات برای تسریع در روند اجرای پروژه‌های طرح نجات دریاچه ارومیه را شاهد باشیم. در این شرایط طی سه سال آینده به این هدف می‌رسیم و ۹۵ درصد کانون‌های فوق بحرانی تولید غبار زیر آب می‌رود. تجریشی گفت: در دنیا هم به این نتیجه رسیده‌اند که هیچ گاه نمی‌توانیم دریاچه‌ها را به وضعیت اولیه برگردانیم اما باید بتوانیم دست کم اهداف بهداشتی‌مان را تأمین کنیم.
