شهلا منصوریه دبیر گروه اجتماعی نیزارهایی بلند در آبی کم عمق که محلی برای لانه گذاری پرندگان شده است. پرندگانی که یا به صورت دائم یا در دوره ای از سال به آن سر می زنند. سروصدای وزوز و سوسوی انواع حشرات که گاه و بی گاه در اطراف تالاب به گوش می رسد. تک […]
شهلا منصوریه
دبیر گروه اجتماعی
نیزارهایی بلند در آبی کم عمق که محلی برای لانه گذاری پرندگان شده است. پرندگانی که یا به صورت دائم یا در دوره ای از سال به آن سر می زنند. سروصدای وزوز و سوسوی انواع حشرات که گاه و بی گاه در اطراف تالاب به گوش می رسد. تک و توک پرنده هایی کوچکی که از این شاخه به آن شاخه می کنند یا سر در آب می برند و چیزی به دهان می گیرند. این تصویر غالب تالاب‌های کشور است. دوم فوریه هر سال، (مصادف با چهاردهم بهمن‌ماه) روز جهانی تالاب نامیده شده است تا به خاطر بیاوریم که چه خدمات ارزشمندی ازتالاب‌ها دریافت می‌کنیم.
در روزگاری نه چندان دور، تالاب‌ها تنوع زیستی بالایی داشتند، اما امروزه به مدد تغییرات اقلیمی به فرورفتگی‌هایی خشک و دردسرساز تبدیل شده‌اند. سال‌ها پیش تنوع زیستی تالاب‌ها زبانزد بود اما امروز با حذف آب از این پهنه‌ها، اثری از این تنوع زیستی نمی‌توان یافت. به تبع تغییر شرایط، مردم محلی دیگر قادر نیستند از آبزیان تالاب‌ها و مزایای بیشمار آن استفاده کنند و به جای آن همه نعمت، بستر خشک تالاب به کانونی برای تولیدریزگردها تبدیل شده است.
روز جهانی تالاب‌ها و سالروز انعقاد نخستین کنوانسیون محیط زیستی جهان موسوم به «کنوانسیون رامسر» نزدیک به نیم قرن است به نام ایران و ایرانی پیوند خورده است. این در حالی است که بسیاری از تالاب‌های بین‌المللی ایران حال و روز خوشی ندارند.
به گفته معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست امسال روز جهانی تالاب ها با شعار «ما در مواجهه با تغییر اقلیم ناتوان نیستیم» انتخاب شده است. حمید ظهرابی به روزنامه «جمله» می گوید: بشر می‌تواند با اقداماتی برای سازگاری خودش با تغییر اقلیم و با حفاظت از اکوسیستم‌های حیاتی مثل تالاب‌ها و جنگل‌ها نقشی مؤثر در کنترل اثرات تغییر اقلیم برعهده داشته باشد. توجه روز جهانی تالاب‌ها به موضوع تغییر اقلیم نشانگر آن است که تالاب‌ها چه نقش مهمی می‌توانند در مقابله با تغییر اقلیم عهده‌دار باشند.
فروردین‌ماه سال۹۶ بود که مجلس کلیات لایحه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور را تصویب کرد. براساس این مصوبه، مجلس هرگونه بهره‌برداری و اقدامی را که منجر به تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها شود، ممنوع اعلام کرد و سازمان حفاظت محیط زیست را مرجع تشخیص تخریب و آلودگی غیرقابل جبران مشخص کرد.
از سوی دیگر۴۸ سال پیش در چنین روزی (دوم فوریه ۱۹۷۱) سند کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های جهان با حضور سران محیط زیستی ۱۸کشور مترقی و پیشرفته جهان و جمعی از نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی، به‌دعوت دولت ایران و اسکندر فیروز، بنیانگذار سازمان محیط زیست ایران، که ریاست کنفرانس را بر عهده داشت در شهر رامسر و در محل هتل قدیم رامسر به امضا رسید و ۱۸تالاب از مجموع ۲۷۰تالاب ایران به‌عنوان نخستین تالاب‌های بین‌المللی کشورمان در فهرست کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. اما حالا بعد از گذشت ۴۸سال از این رخداد و به جای اینکه شاهد رشد چشمگیر تالاب‌های ثبتی ایران در فهرست جهانی و بهبود وضعیت این اکوسیستم‌های آبی باشیم هر سال برای محو شدن یکی دیگر از تالاب‌های کشورمان گردهمایی برگزار می‌کنیم و ناله سر می‌دهیم.
به گفته معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست تالاب‌ها بر اساس برآوردهای متخصصان ده برابر جنگل‌ها ارزش اکولوژیک دارند. تالاب‌ها نقش بسیار زیادی در ترسیب کربن بر عهده دارند. تالاب‌ها فقط سه درصد از سطح کره زمین را به خود اختصاص داده‌اند اما نزدیک به سی درصد در ترسیب کربن سهم دارند. تالاب‌ها اگر تخریب شوند هم به عنوان یک عامل تولید گازهای گلخانه‌ای وارد عمل می‌شوند. سطح تالاب‌های تخریب شده به اندازه ۱۰درصد سوخت فسیلی در دنیا ایجاد گازهای گلخانه‌ای می‌کنند.
وی با بیان اینکه تالاب‌ها غیر از ترسیب کربن کارکردهای دیگری همچون تعادل‌بخشی به سفره‌های آب زیرزمینی عمل می‌کنند و گاه مثل حد واسط آبهای شور و آبهای شیرین عمل می‌کنند، ادامه می دهد: تالاب‌ها می‌توانند مانند یک اسفنج در شرایطی که آب وارد حوضه آبریز می‌شود و سیلاب ایجاد می‌شود آب را جذب کنند و در شرایط خشکالی آب را برگردانند. تالاب‌ها در تنوع زیستی، در حوزه طبیعت‌گردی، تأمین معاش جوامع بومی نقشی مهم بر عهده دارند.
تالاب‌ها نقش «کبد شهری» دارند
شمار کشورهای عضو این کنوانسیون از ۱۸کشور در سال۱۳۴۹ اکنون به ۱۶۹کشور و تعداد تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در این کنوانسیون از ۸۵ تالاب در سراسر جهان اکنون به ۲هزار۲۹۳ تالاب به‌وسعت ۲۲۵میلیون هکتار افزایش یافته است. از سال ۱۹۷۰ تا الان ۳۵ درصد تالاب‌هایی که در جهان داشته‌ایم خشک شده‌اند. در دوم فوریه ۱۹۷۱ شهر رامسر زادگاه یک کنوانسیون بین‌المللی شد برای حفاظت از تنوع زیستی و حفاظت از تالاب‌های جهان. در آن سال ۱۸ کشور به این کنوانسیون پیوستند اما امروز این کنوانسیون که زادگاهش کشور ماست یک کنوانسیون جهانشمول شده و بیش از ۱۷۰کشور جهان عضو آن هستند و بیش از ۲۳۳۷ تالاب در آن به ثبت رسیده‌اند. کشور ما هم ۳۵ تالاب را در ۲۴ عنوان به ثبت رسانیده است.
متاسفانه هرساله شمار عرصه‌های زنده تالابی ایران کم و کمتر و برخی از مهمترین تالاب‌های کشور همچون ارومیه، بختگان، پریشان و هامون و گاوخونی شادگان بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد نابود شدند. تالاب‌ها پهنه‌هایی هستند که اگر خشکیده شوند کانون خیلی جدی گرد و غبار خواهند بود و در کنار تثبیت گرد و غبار پهنه خود به عنوان یک عامل محدود کننده حرکت شن‌های روان عمل می‌کنند. حتی تالاب‌های ساحلی به عنوان یک مانع در مواجهه با توفان و سونامی عمل می‌کنند. به گفته معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست تالاب‌ها در هامون سیستان ۷۰ هزار نفر معاش شان وابسته به تالاب بوده و در هورالعظیم حدود ۱۲ هزار نفر و در شادگان حدود ۵ هزار نفر معیشت شان به صیادی و تالاب‌ها وابسته است. بنابراین خدماتی که تالاب‌ها به انسان و اکوسیستم ارائه می‌کنند بسیار ارزشمند است. در موضوع تغییر اقلیم هم تالاب‌ها نقش مهمی دارند.
ظهرابی با بیان اینکه کشور ما خشک و نیمه‌خشک است و ۱.۸ درصد مساحت ما را تالاب‌ها تشکیل می‌دهند در حالی که متوسط جهانی ۳ درصد است، می افزاید: در کشور خشکی مثل ایران ارزش تالاب‌ها چند برابر می‌شود. بشر می‌تواند با اقداماتی برای سازگاری خودش با تغییر اقلیم و با حفاظت از اکوسیستم‌های حیاتی مثل تالاب‌ها و جنگل‌ها نقشی مؤثر در کنترل اثرات تغییر اقلیم برعهده داشته باشد. توجه روز جهانی تالاب‌ها به موضوع تغییر اقلیم نشانگر آن است که تالاب‌ها چه نقش مهمی می‌توانند در مقابله با تغییر اقلیم عهده‌دار باشند.
معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح می کند: در چند سال گذشته سازمان محیط زیست تلاش کرده مدیریت تالاب‌ها را به شکلی اصولی‌تر پیش ببرد. مدیریت زیست‌بومی را به عنوان سیاست اصلی در مدیریت تالاب‌های کشور در پیش گرفته‌ایم. مدیریتی مشارکتی که متکی بر حضور همه ذی‌نفعان است. به گفته معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست برای ۱۴ تالاب در کشور برنامه مدیریت زیست بومی تصویب شده و برنامه مصوب دارند، برنامه ۷ تالاب تدوین شده و در مرحله تصویب به سر می‌برد و ۶ تالاب هم در مرحله تدوین به سر می‌برد.
موضوع تعیین نیاز آبی محیط زیستی تالاب‌ها موضوع دیگری بود که ظهرابی به آن اشاره می کند و می گوید: در قانون حفاظت و بهره‌برداری تالاب و در برنامه ششم مورد تأکید قرار گرفته است. برای ۲۷ تالاب نیاز آبی تعیین شده، ۲۰ تالاب در دست مطالعه داریم و ۱۴ تالاب مورد توجه قرار گرفته که در سال‌های آینده مطالعه شود. حتما با دستیابی به نیاز ایده آل آبی تالاب فاصله داریم چون شرایط آبی کشور ما اجازه نمی‌دهد. اما برای این که به سمت تامین منابع آبی حرکت کنیم مرتبا تالاب‌ها را رصد می‌کنیم. در حال حاضر متکی به آمارهای وزارت نیرو هستیم اما به دنبال آن هستیم که خود سازمان محیط زیست پایش آنلاین در مبادی ورودی تالاب‌ها را داشته باشد و با میزان آبی که باید تخصیص پیدا کند مقایسه کنیم.
مرگ تدریجی تالاب‌ها
در این میان حافظه‌ها به یاد نمی‌آورند که نخستین تالابی که مرگ را تجربه کرد، کدام تالاب بود. مرگ تالاب‌های ایران آنقدر تدریجی و در سکوت بود که کسی نفهمید چه شد. براساس آمارها ۸۰تالاب در معرض نابودی هستند و یک به یک تالاب‌های ثبت شده در کنوانسیون بین‌المللی رامسر جام شوکران‌شان را سر می‌کشند و می‌میرند. مرگ تدریجی تالاب‌ها اما آن زمان به گوش همه رسید که دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه بزرگ آب‌شور دنیا ذره ذره آب شد. سرنوشتی که هامون، انزلی، گاوخونی، پریشان، چغاخور، شادگان، طشک، گندمان و هورالعظیم به آن گرفتار شدند و خشکسالی‌اش گریبان مردم را گرفت.
