نیلوفر منصوری دبیر گروه اجتماعی رودخانه هراز برای احیای ماهی قزل الای خال قرمز خود به همراهی و همکاری صیادان و ماهیگیران حرفه ای و غیرحرفه ای نیاز دارد. هوای گرم و روزهای بلند تابستان این فرصت را در اختیار ماهیگیران حرفه و غیرحرفه ای قرار داده تا علاوه بر گذراندن یک روز خوب و […]
نیلوفر منصوری
دبیر گروه اجتماعی
رودخانه هراز برای احیای ماهی قزل الای خال قرمز خود به همراهی و همکاری صیادان و ماهیگیران حرفه ای و غیرحرفه ای نیاز دارد. هوای گرم و روزهای بلند تابستان این فرصت را در اختیار ماهیگیران حرفه و غیرحرفه ای قرار داده تا علاوه بر گذراندن یک روز خوب و آرامش بخش در طبیعت به احیای ماهی های بومی هم کمک کنیم. آنطور که معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست به روزنامه جمله می گوید: ماهی قزل‌آلای خال قرمز، بومی ایران و جزو گونه های حمایت شده محسوب می شود که به دلایل مختلفی همچون تخریب زیستگاه و هجوم ماهی قزل آلای رنگین کمان در معرض خطر قرار گرفته است. حمید ظهرابی می گوید: از این رو سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری بخش خصوصی و مشارکت مردم محلی، اقدام به مبارزه بیولوژیک برای حفاظت از این گونه ارزشمند کرده است.
این طرح بخش دیگری هم دارد و آن هم صید ماهی رنگین کمانی است که نسل ماهی قزل آلای خال قرمز را در معرض خطر قرار می دهد؛ در واقع قزل آلای رنگین کمان با فرار از حوضچه های پرورش ماهی، وارد رودخانه می شود و به عنوان گونه مهاجم، برای خال قرمز مشکلاتی ایجاد می کند؛ با ورود به عرصه زیستگاهی، غذای آنها را می خورد و تداخل ژنتیکی ایجاد می کند به همین جهت گونه های کوچک خال قرمز از گزند رنگین کمان در امان نیست و در نهایت این مجموعه عوامل باعث شده تا نسل گونه خال قرمز در معرض خطر انقراض قرار گیرد.
این تصمیم که با همکاری اداره کل محیط زیست استان مازندران، نظارت کامل سازمان حفاظت محیط زیست و همکاری موسسه ماهیگیران غیر حرفه‌ای در محدوده دریاچه امامزاده علی و بخش‌هایی از بالا دست و پایین دست دریاچه در رودخانه هراز در حال انجام است، با وجود کارگاه های پرورش ماهی غیرمجاز و پروژه های عمرانی بالا دست که آب را آلوده می کنند، نتایج خوبی درپی داشته است.
نیم نگاهی به گذشته
مدیر مجموعه ماهیگیران غیرحرفه ای درخصوص شروع این پروژه می گوید: یک عده ماهیگیر بودیم که برای صید ماهی به این منطقه می آمدیم و روند از بین رفتن گونه بومی را دیدیم. گونه های غیربومی که همان قزل آلای رنگین کمان است که در بازار موجود است و وارد رودخانه شدند. طبق برنامه ریزی که انجام دادیم و بر اساس رژیم غذایی و نوع طعمه و روش های صید مردم را دعوت کردیم به ماهیگیری که عملا ناخواسته درگیر مشارکت در حفاظت شدند و کارشان این بود که برای تفریح بیایند و گونه های مهاجم را از آب خارج کنند و گونه های بومی را اگر به قلابشان افتاد، رهاسازی کنند.
به گفته علی عبادی این پروسه از سال ۹۱ شروع شد و ما از ۲۵ شهریور ۱۳۸۷ مستقر شدیم و کار حفاظت را شروع کردیم و مشارکت در حفاظت و از سال ۹۱ به بحث کنترل جمعیت گونه های غیربومی را شروع کردیم و از آن زمان تاکنون حدود چهار هزار و ۴۶۳ قطعه ماهی قزل آلای خال قرمز از آب خارج و رهاسازی شد و ۹ هزار و ۱۱۰ قطعه ماهی قزل آلای رنگین کمان در سایزهای مختلف حتی تا ۱۳ کیلوگرم هم از آب خارج شده است.
مشارکت ماهیگیران در حفاظت
وی خطای انسانی را در این زمینه یک عامل اصلی می داند و ادامه می دهد: بحث نظارت نیست، بحث این است که یک زمانی آب سیلابی می شود یا سرریز می کند. یک زمانی هم خطای انسانی داخل رودخانه انجام می شود. گذشته از اینها کار کارشناسی روی پرورش ماهی ها انجام نمی شود و پرورش ماهی به صورت سنتی فعالیت می کردند.
دلیل انتخاب این منطقه برای صید قزل آلای رنگین‌کمانی، به گفته عبادی، وجود کارگاه های پرورش ماهی و احتمال صید قزل الای رنگین کمانی بیشتر در این منطقه است. ماهیگیر‌ها موظفند براساس رژیم غذایی گونه مهاجم را خارج کنند. صید ورزشی به تمام صیادان آموزش داده می‌شود تا آنها از طعمه‌های متعارف و درست شده از الیاف استفاده کنند.
وی ادامه می دهد که پرورش ماهی قزل آلای خال قرمز بومی مقرون به صرفه نیست و نمی توان آن را در حوضچه پرورش داد. جمعیت ماهی ها هر ۳ماه یک بار با الکتروشوکر سنجیده می شود. طبق آخرین آمارها، در هر مترمربع ۲٫۵ قطعه ماهی خال قرمز وجود دارد. این درحالی است که در سال۷۹ در سرشاخه رود هراز تعداد ماهی خال قرمز صفر بود.
در سال های دهه۸۰ با روش «تور سرقلاب» تعداد زیادی ماهی بدون نظارت سازمان های متولی صید می شد، اما با روش جدید که بخش خصوصی در آن سهیم شده است، میزان صید غیرمجاز با روش های غیر معمول کاهش یافته است. مدیر انجمن ماهیگیران غیرحرفه ای با بیان این مطلب ادامه داد که در روش فعلی صیادان نمی توانند از طعمه های طبیعی و زنده مثل کرم، ماهی کیلکا و ملخ استفاده کنند. در هیچ جای دنیا نمی توان تخلف را به صفر رساند.
طرح صید ورزشی
ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز به دلیل نحوه صید فقط به طعمه لب می زند در نتیجه ماهی پس از رهاسازی دچار عفونت و قارچ نمی‌شود. ماهیگیرانی که به این منطقه مراجعه می‌کنند شناسنامه صیادی دارند و موظفند آمار خال قرمزهای رها و بیومتریک شده را در فرم های خود پرکنند. آمار ۳ماهه به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه می‌شود.
در همین زمینه، رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط زیست مازندران می گوید: خروج ماهی قزل آلای رنگین کمانی از حوضچه های پرورش ماهی در بالا دست و پایین دست اجتناب ناپذیر است. به گفته کوروس ربیعی؛ ۱۵سال است که طرح صید ورزشی ماهی قزل آلای رنگین‌کمانی به عنوان گونه رقیب غذایی با هدف حمایت از گونه بومی اجرا می شود. به جز ۲ماه آبان و آذر که فصل تخم ریزی ماهی خال‌قرمز است، در بقیه ماه ها پروانه صید قزل آلای رنگین کمانی صادر می‌شود.
بر این اساس در ۱۰ماه مجاز سال، ماهیگیران با قلاب های مخصوص که فقط لب ماهی را هدف قرار می دهد به آب می زنند. اگر قزل آلای رنگین کمانی صید کردند نگه می دارند ولی اگر خال قرمز به قلابشان گرفت آن را پس از اندازه‌گیری های بیومتریک رها می کنند. هدف این طرح که به آن «طرح بگیر و رها کن» می گویند، احیای ماهی قزل آلای خال قرمز است.
به گفته رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط‌زیست مازندران پروانه صادر شده برای صید قزل‌آلای رنگین‌کمانی سالانه حدود ۳۵۰۰پروانه است و این پروانه از سوی انجمن ماهیگیران غیر حرفه ای برای محدوده دریاچه امامزاده علی تا گزنک صادر می شود، ۳۰مجوز برای محدوده دریاچه و ۴۰مجوز برای رودخانه صادر می شود. مستندات هر صید به سازمان محیط زیست گزارش می شود. هرسال چند مرتبه نیز ارزیابی ذخایر ماهی انجام می شود تا مشخص شود که پس از یکسال اجرای پروژه، زیستگاه چه تغییری کرده است. به اعتقاد ربیعی، روند پروژه نشان داده که با خروج سالانه چندین هزار رنگین کمانی، کفه جمعیت به سمت خال قرمز بهبود پیدا کرده است.
از گذشته های دور گونه بومی رودخانه حفاظت شده رودخانه هراز، گونه قزل الای خال قرمز بوده است. این گونه بعد از اینکه کارگاه های پرورش ماهی در این رودخانه آمدند و مستقر شدند گونه های پرورشی و گونه های غیربومی اکثر وارداتی بودند وارد این رودخانه شدند. هم به لحاظ غذایی و هم به لحاظ گونه ای، گونه بومی را تهدید می کرد.
