زهرا ایرانشاهی در حالی که هنوز دلایل بروز حادثه خروج قطار مسافربری زاهدان- تهران در سایت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، قرار نگرفته اما رئیس کمیسیون عالی سوانح شرکت راه‌آهن، باز شدن پیچ ریل در یک محدوده ۲۰ متری را دلیل بروز این حادثه ناگوار اعلام کرده است. غضنفر فولادی در این باره گفت: برخی […]
زهرا ایرانشاهی
در حالی که هنوز دلایل بروز حادثه خروج قطار مسافربری زاهدان- تهران در سایت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، قرار نگرفته اما رئیس کمیسیون عالی سوانح شرکت راه‌آهن، باز شدن پیچ ریل در یک محدوده ۲۰ متری را دلیل بروز این حادثه ناگوار اعلام کرده است. غضنفر فولادی در این باره گفت: برخی افراد ناشناس حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ پیچ و پابند ریل را در طول حدود ۵۰ تا ۶۰ متر باز و نقطه خطر ایجاد کردند و همین مساله باعث خارج شدن قطار از ریل و بروز آن سانحه دردناک شده است.
وی ادامه داد: ریل به وسیله پیچ و پابند به تراورس متصل می‌شوند و اگر این پیچ‌ها باز شوند به راحتی با یک دیلم می‌توان ریل را از خط پایین انداخت و اگر پیچ و پابندهای ریل به هر علت و توسط هرکسی باز شود، خطر ایجاد شده و نهایتا منجر به بروز سانحه می‌شود.
در حالی که گزارش علل حادثه برای دولت و وزیر راه و شهرسازی نیز ارسال شده اما رئیس کمیسیون عالی سوانح شرکت راه‌آهن اظهار داشته که ممکن است به هر دلیلی این پیچ‌ها از ریل باز شده باشد اما ما نمی‌توانیم آن علت‌ها را تشخیص دهیم و وظیفه این کمیسیون فقط بررسی دلیل فنی بروز یک سانحه ریلی است.
اگرچه وظیفه کمیسیون عالی سوانح تنها بررسی علل موضوع است اما وظیفه مطبوعات و رسانه ها قطعا می تواند تحلیل بروز چنین اتفاقاتی باشد. «جمله» پس از بروز چنین حادثه ای در گزارشی عنوان کرد که نمی توان به راحتی دلیل بروز حادثه را پای سیستم اداره راه آهن گذاشت چراکه نخست باید منتظر بود تا دلایل حادثه بررسی شود و سپس لازم است که پیشینه تلاش ها و فعالیت های سازمان ها و شرکت ها چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، موشکافانه بررسی و تحلیل شود. حالا دوباره به همان موضوع بازمی گردیم چراکه همچنان معتقدیم که این شرکت در شرایط فعلی کشور تلاش بسیاری برای کمک به صنعت ریلی و تولید داخلی با همکاری بخش خصوصی کرده است.
مساله مهم اما در حال حاضر تبیین چرایی وقوع چنین حوادثی است. عاملان بروز اینگونه حوادث به چه دلیل با جان مردم بازی می کنند؟ آیا این دست اقدامات در دایره بی اخلاقیِ آشکارِ اجتماعی نمی گنجند؟ چرا برخی افراد به فرهنگ و هنجارهای عمومی جامعه احترام کافی نمی گذارند؟
به خاطر دارم که موضوع یکی از جلسات معاونتِ شرکت راه آهن در سال گذشته، چگونگی فرهنگ سازی و ایجاد رفتار دست اجتماعی برای قشری بود که در حاشیه ریل‌ها زندگی می کنند. در آن زمان گفته شد که تفریحات برخی از کودکان در این مناطق سنگ‌پرانی به قطار یا خراب کردن ریل‌هاست.
درواقع بررسی علل رفتارهای اجتماعی برای نویسنده این مطلب که در رشته جامعه شناسی تحصیل کرده و خبرنگار حوزه حمل ونقل هم هست، خود، کلاس درسی‌ست خودآموز و یا تجربه‌آموز.
اساسا رفتار اجتماعی به کنش و واکنش های فرد در اجتماع اطلاق می شود. مصادیق رفتار اجتماعی مانند این است كه فرد به فرهنگ‌ها و اقوام مختلف احترام بگذارد، در خيابان زباله نيندازد، گران فروشی نكند، راننده تاكسی مابقی كرايه را به مسافر بپردازد، به محيط زيست احترام بگذارد و هر رفتاری مغاير رفتارهای شهروندی مسلما رفتارهای مغایر اجتماعی هستند. وقتی اين جنس رفتارها را در فضای رانندگی، در روابط مالک و مستاجر، در رفتارهايمان در مترو و… بررسی كنيم، می‌بينيم كه رفتارهای غيرشهروندی در حال افزايش است.
علاوه بر فشارهای فزاینده اقتصادی متاثر از تحریم ها در ماه های اخیر، يكی ازعلل اين موضوع، آلودگیِ اطلاعات است يا آنطور كه استنلي ميلگرام، روانشناس اجتماعی مطرح می‌کند: اضافه بار محرک است.
در واقع زندگی در شهرها، شرايطی را ايجاد کرده است كه ما به دليل افزايش ورودی اطلاعات به مغز خود، دچار اضافه بار اطلاعاتی می‌شويم و مغزمان چیزهایی که لازم دارد را نیز دریافت نمی کند. ذهن ما اضافه بار را زمينه تهديدآميز، ادراک می كند. مثلا وقتی وارد مترو می شويد پیش از آنكه مسافران داخل واگن پياده شوند مسافران خارج، داخل می شوند و اجازه خارج شدن به آنها را نمی دهند. اين موضوع به واسطه تراكم آدم ها در فضای مترو است كه افراد دچار اضافه بار شناختی شده و زمينه تهديد آميز ایجاد می شود. به همين دليل هم هست كه در زمان‌های پيک مترو، خشونت و پرخاشگری افزايش می يابد.
درواقع ويژگی زندگی در شهرهای پرتراكم و پرجمعيت باعث می شود مغز نسبت به محرک های ورودی، انتخابی عمل كند و همه رويدادها را دريافت نكند و دچار فراموشی شود يا زمان كمتری را برای تحلیل محرک های ورودی اختصاص دهد.
با این مقدمات، تحلیل رفتار کسانی که اقدام به باز نمودن پیچ های قطار می کنند قابل فهم است. به سخن دیگر، در فقر فرهنگ سازی از طریق بلندگوهای رسمیِ اجتماع و عدم جدی گرفتن وجود سمن ها و تشکل های اجتماعی و اقتصادی که می توانند به ویژه در شرایط بحرانی کشور نظیر شرایط فعلیِ اقتصادی نقش میانجی را بازی کنند و به صورت خودجوش احساسات عمومی را تلطیف کنند، بروز چنین رفتارهای مخربی دور از انتظار نیست. در حال حاضر ورودی مغز افراد جوامع صنعتی پر شده است از اطلاعات عمومی و اغلب دمِ دستی که یک از هزارشان به درد زندگی نمی خورد و فقط مغزها را پر کرده اند و جایی برای تفکر و تعقل باقی نگذاشته‌اند. حالا فقر اقتصادی به ویژه در طبقات ضعیف تر اجتماع را نیز به این پارادایم اضافه کنید تا متوجه ملغمه ای از رفتارهای پرخطر در اطراف خود شوید.
ضرورت پرهیز از موازی‌کاری و سپردن بررسی علمی به متخصصان
بار دیگر به مبحث اصلی یعنی حادثه ریلی عصر چهارشنبه سوم مهر باز می گردیم. قطار مسافربری زاهدان- تهران پس از طی حدود ۱۰۰ کیلومتر از ایستگاه راه‌آهن زاهدان، در ۲ کیلومتری ایستگاه «شورو» از ریل خارج شد و بر اثر واژگونی۳ سالن و خروج ۵ سالن از ریل، ۵ نفر کشته و ۱۵۷ نفر مجروح شدند.
در پی وقوع این حادثه مدیرعامل راه آهن در پیامی حادثه تاسف‌بار خروج ۵ دستگاه واگن قطار زاهدان – تهران و جان باختن چند تن از مسافران این قطار را به خانواده محترم این عزیزان تسلیت گفت. سعید رسولی جان باختن و مصدوم شدن تعدادی از مسافران و هموطنان عزیزمان در حادثه دردناک قطار زاهدان موجب تألم و اندوه فراوان خود و عموم كاركنان خانواده راه آهن دانست و حسن روحانی رئیس جمهور هم در نامه‌ای به جهانگیری تاکید کرد: ضروری است دستگاه‌های امدادی و استانی، به‌ویژه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت کشور با بسیج همه امکانات، اقدامات لازم را برای درمان سریعتر مصدومان به عمل آورند تا به یاری خداوند بهبودی و سلامتی آسیب دیدگان، هر چه سریعتر حاصل شود. همچنین لازم است وزارت راه و شهرسازی نسبت به بررسی دقیق دلایل وقوع این حادثه ناگوار اقدام و تمهیدات لازم را برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی به عمل آورد.
چنین دستوری کافی بود تا باقیِ مسئولان از بیانِ دلایل موضوع به شیوه تخریبی خودداری کنند اما مانند سایر اتفاقات، این حادثه ناگوار هم با حواشی فراوانی روبه رو شد. در حالی هنوز دلیل وقوع این حادثه رسماٌ اعلام نشده بود، استانداری سیستان و بلوچستان گرفتگی ریل با ماسه بادی که در آن مناطق قابل پیش بینی نیز هست را عامل وقوع حادثه قطار زاهدان-تهران اعلام کرد.
این در حالی است که طی سال‌های اخیر مقامات راه آهن بار‌ها از سرقت پیچ ریل خطوط راه آهن توسط سارقان خبر داده بودند. بنابراین تجربه تلخ این حادثه باید به ما بیاموزد که پیش از تحلیل درست ماجرا، اذهان عمومی را با اطلاعات زیاده و غلط مشوش نکنیم تا جا برای آموختن این نکته که موضوعات را با دلایل و داده های واقعی باید تحلیل کرد، باز بماند و سردرگمی عمومی هم ایجاد نشود.
