نیلوفر منصوری:- دبیر گروه اجتماعی/ ایران، این افتخار را دارد که نام نخستین و مهم ترین کنوانسیون جهانی تالاب ها از نام شهر «رامسر» گرفته شده است. دوم فوریه در سال ۱۹۷۱ یا ۱۳۴۹ شمسی اولین کنوانسیون بین‌المللی در حوزه محیط زیست تحت عنوان حفاظت از تالاب‌ها به تصویب رسید که میزبانی آن در […]
نیلوفر منصوری:-
دبیر گروه اجتماعی/
ایران، این افتخار را دارد که نام نخستین و مهم ترین کنوانسیون جهانی تالاب ها از نام شهر «رامسر» گرفته شده است. دوم فوریه در سال ۱۹۷۱ یا ۱۳۴۹ شمسی اولین کنوانسیون بین‌المللی در حوزه محیط زیست تحت عنوان حفاظت از تالاب‌ها به تصویب رسید که میزبانی آن در شهر رامسر و کشور ایران بود. افتخاری بزرگ برای کشور ما، که اولین کنوانسیون محیط زیستی جهان به ثبت رسید. آن زمان ۱۸ کشور عضو این کنوانسیون شدند و الان بیش از ۱۷۰ کشور عضو آن هستند. در کشور خودمان هم ۱۴۳ تالاب داریم که با هماهنگی وزارت نیرو به عنوان پیوست قانون حفاظت از تالاب‌ها ثبت شده و مجموعاً ۳ میلیون هکتار را در بر می‌گیرد. در کنار این‌ها در مصوبه دولت صخره‌های مرجانی، هورها و مانند این‌ها هم یاد شده است. از این میان ۲۵ تالاب ما ثبت کنوانسیون رامسر هستند که ۱.۴ میلیون هکتار از تالاب‌های ما را شامل می‌شود. ۴۵ تالاب ما می‌تواند منشأ گرد و غبار باشد یعنی اگر در شرایط تالابی خود نباشد می‌تواند منشأ گرد و غبار باشد که ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار هم مساحت دارد و مساحت قابل توجهی است.
تالاب‌ها غنی‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی هستند. عمده‌ترین کارکرد تالاب‌ها تامین امنیت غذایی، حفظ تعادل و تراز سطح آب‌های زیرزمینی است؛ آب‌هایی که مهمترین عامل تولید محصولات کشاورزی در سرزمینی مثل ایران است. با وجود این، سال‌هاست که تالاب‌های ایران حال و روز خوشی ندارند.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در آستانه برگزاری روز جهانی تالاب ها از وضعیت نسبتا خوب تالاب‌های کشور به‌دلیل بارش های اخیر خبر می دهد و می گوید: در حال حاضر مجموعه تالاب‌های بین النهرین ۹۰ درصد و تالاب مهارلو در نزدیکی شیراز ۷۰ درصد آبگیری شده است. به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده؛ پایش کمی و کیفی تالاب‌ها در دستور کار ماست. مخصوصاً نیازمندیم که آخرین ورودی آب تالاب‌ها را بدانیم و در تلاشیم که در محل ورودی به تالاب‌ها سیستم‌های دبی‌سنج را نصب کنیم.
وی همچنین به آخرین تالابی که در کنوانسیون رامسر ثبت شد، اشاره کرده و افزود: تالاب زریوار آخرین تالابی است که در کنوانسیون رامسر ثبت شد و قرار است مراسم روز جهانی تالاب‌ها امسال آنجا برگزار شود.
تهدیدات عمده تالاب ها
چهار تهدید و مشکل عمده تالاب‌های کشور را تهدید می‌کند. تأمین حقابه تالاب‌ها، کمبود آب و خشک شدن تالاب‌ها اولین تهدید جدی مجموعه تالاب‌های کشور است. بحث دوم آلودگی‌هایی است که وارد تالاب‌ها می‌شود و می‌تواند فاضلاب شهری و روستایی، زهاب کشاورزی، یا پساب‌های صنعتی باشد که وارد تالاب می‌شود. تصرفات و تغییر کاربری غیرمجاز تالاب‌ها یکی دیگر از تهدیدات تالاب‌ها هستند که بیشتر در تالاب‌های شمال با آن رو به رو هستیم. گونه‌های غیربومی مضر یا مهاجم مثل تیلاپیا در جنوب و سنبل آبی در شمال مشکل بعدی است.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این مطلب ادامه داد: سازمان محیط زیست سیاست تازه‌ای را در قبال تالاب‌ها در دستور کار قرار داده است. اولین بحث تعیین نیاز آبی تالاب است. صراحتاً در قانون آمده سازمان محیط زیست مکلف است نیاز آبی تالاب را مشخص کند و وزارت نیرو هم مکلف است حقابه مورد نیاز تالاب را تأمین کند. تا کنون تعیین نیاز آبی ۳۴ تالاب و مجموعه رودخانه‌ای را به پایان رسانده‌ایم و اکنون ۱۸ تالاب دیگر را هم در دستور کار داریم.
لاهیجان زاده گفت: برنامه‌های زیست‌بومی و پایش کمی و کیفی تالاب‌ها در دستور کار ماست. مخصوصاً نیازمندیم که آخرین ورودی آب تالاب‌ها را بدانیم و در تلاشیم که در محل ورودی رودخانه‌ها به تالاب‌ها سیستم‌های دبی‌سنج را نصب کنیم و از نظر کیفی هم سیستم‌هایی را پیش‌بینی کرده‌ایم که برخی آنلاین است و برخی لازمه‌اش نمونه‌برداری است.
گاوخونی
وی افزود: در تالاب گاوخونی حتی در شرایط پرآبی سال گذشته نتوانستیم حقابه تالاب را تأمین کنیم و از موارد اعتراض ما نسبت به وزارت نیرو بودیم. در پنجاه سال گذشته سه نوبت بالای ۲ هزار میلیمتر بارندگی داشتیم که یکی سال گذشته بود و سد زاینده‌رود در خرداد سال ۹۸ نزدیک به ۷۸۰ میلیون متر مکعب آب در پشت سد ذخیره شده بود که در ۱۸ سال گذشته به ندرت این اتفاق افتاده بود اما در این سال پر آب هم وزارت نیرو حقابه مربوط به تالاب گاوخونی را تأمین نکرد.
به گفته لاهیجان زاده؛ حقابه گاوخونی ۱۷۶ میلیون مترمکعب است که وزارت نیرو ۱۴۰ میلیون متر مکعبش را تعهد کرده می‌دهد. اما این آب که امسال دم سد رهاسازی شد به تالاب نمی‌رسد و وزارت نیرو می‌گوید من مسئولیتم رهاسازی دم سد است و نه تحویل دادن به تالاب. با پیگیری‌هایی که امسال صورت گرفت توافق بر این شد که بهمن و اسفند که مصرف آب کشاورزی در پایین‌ترین سطح خود است رهاسازی انجام شود و هر ماه ۱۰ میلیون متر مکعب رهاسازی شود که حداقل ۲۰ میلیون مترمکعب را بهمن و اسفند ماه امسال تحویل بگیریم و مابقی را در بهار سال پیش رو. از ۵ روز پیش رهاسازی آب شروع شده است. باید مسیر طی شود تا آب به تالاب برسد.
سیستان و بلوچستان
به گفته معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست؛ در تالاب‌های سیستان و بلوچستان که تالاب هامون مهمترین آن‌هاست، خوشبختانه در این هفته‌های اخیر بارش برف خوبی در کشور افغانستان داشتیم. تالاب هامون سه بخش دارد یکی تالاب صابوری که در شمال سیستان قرار گرفته و عمده مساحتش در ایران و بخش کمی در افغانستان است یکی هامون پوزک که برعکس قبلی ۹۰ درصد در افغانستان و بخش کوچک در ایران است. در سیلاب‌های بهار گذشته تقریباً صد در صد تالاب هامون پوزک آبگیری شد. هامون صابوری که بخش بزرگش در کشور ایران قرار دارد ۱۳۰ هزار هکتار آبگیری شد. اکنون بارندگی خوبی در نیمه جنوبی استان سیستان و بلوچستان رخ داد که آمار بالای ۲۰۰ میلیمتر را هم داشتیم اما در بخش شمالی که هم تالاب‌ها آنجاست و هم کانون گرد و غبار است ۲۵ میلیمتر بیشتر بارندگی نداشتیم اما امیدواریم سیلاب‌هایی که در افغانستان رخ می‌دهد بتواند آب تالاب‌ها را تأمین کند. ولی بخش ایرانی هامون پوزک هنوز آبگیری در آن رخ نداده است.
لاهیجان‌زاده تاکید کرد: تالاب‌های بین‌النهرین که برای ما خیلی مهم است در شرایط پرآبی یک میلیون سیصد تا یک میلیون هفتصد هزار هکتار می‌تواند فرصت داشته باشد. از این میان ۳۶۰ هزار هکتار هورالعظیم است که از آن ۱۳۰ هزار هکتار در ایران است. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای تقریباً ۹۰ درصد تالاب‌های بین‌النهرین آبگیری شده است. این اتفاق که از سیل پارسال شروع و کماکان ادامه دارد، از سال ۲۰۰۰ میلادی که صدام به عمد تالاب‌های بین‌النهرین را خشک کرد و در سال ۲۰۰۰ به عنوان بزرگترین فاجعه زیست محیطی قرن در کنار از بین رفتن جنگل‌های آمازون مطرح بود، این تالاب‌ها به شرایط مطلوب خود برمی‌گردد و ۹۰ تا ۱۰۰ درصد آبگیری انجام شده و میزان آبگیری در تصاویر حتی از تصاویر سال ۱۹۷۵ هم بیشتر است. به این ترتیب پدیده گرد و غبار می‌تواند خیلی کاهش پیدا کند. تالاب شادگان هم شرایط مشابهی دارد و ۸۵ تا ۹۰ درصد تالاب وضعیت مطلوبی دارد و این روند ادامه خواهد داشت.
فارس
یکی از استان‌های تالاب‌خیز ما استان فارس است که تالاب‌های متعددی دارد. بارندگی در استان فارس خیلی مطلوب بوده و در مقایسه نقطه‌ای بالاتر از میانگین بوده و برخی شهرها مثل فیروزآباد بالاتر از ۴۰۰ میلیمتر بارندگی داشته. در این استان تقریباً تالاب‌های جنوب و جنوب شرق استان، شرایط صد درصدی و مطلوب را به خود اختصاص می‌دهند. تالاب مهارلو که در نزدیکی شهر شیراز قرار دارد نزدیک به ۷۰ درصد آبگیری در آن اتفاق افتاده است. طشک و بختگان هم شرایط بهتری از سال‌های گذشته دارد و در حال حاضر بین ۳۰ تا ۳۵ درصد آبگیری شده است. اتفاق خوب این بود که ۲ ماه پیش ۴۰ میلیون مترمکعب حقابه این تالاب رهاسازی شد و قابل توجه بود.
آنگونه که معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست تصریح می کند؛ تالاب پریشان وضعیت خوبی ندارد اما جالب بود که میزان بارندگی در شهر کازرون تا دو روز پیش ۳۰۰ میلیمتر بود که از میانگین شهر کازرون تا اول بهمن که ۲۱۳ میلیمتر است بیشتر بود. چه اتفاقی افتاده که حتی با این میزان آب هم تالاب آبگیری نشده و این بر می‌گردد به نزول آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز و هرچه آب وارد تالاب می‌شود از طریق آب‌های زیرزمینی جذب می‌شود و این تالاب ۵۰ هزار هکتاری را دچار مشکل کرده است.
انزلی
تالاب انزلی یکی از تالاب‌های بسیار مهم و باارزش ما در کشور است که بر اساس آخرین پهنه‌بندی وزارت نیرو برای این تالاب مساحت این تالاب حدود ۲۵ هزار هکتار لحاظ شده است. البته این میزان الان قابل وصول نیست و بر اساس بزرگترین شرایط انجام شده است. چیزی که در سازمان محیط زیست به عنوان محدوده اکولوژی تالاب ثبت شده ۱۹ هزار و ۶۰۰ هکتار است. الان حداکثر ۱۲ هزار هکتار از تالاب قابلیت آبگیری دارد و بخش بزرگی از تالاب به واسطه رسوب‌گیری یا تعرضات مختلف قابلیت آبگیری را از دست داده است. همان ۱۲ هزار هکتار هم به دلیل رسوب‌گیری تا حد زیادی پر شده و با بارندگی کم امکان ایجاد سیلاب برای روستاهای حاشیه تالاب وجود دارد. پس رسوب‌گذاری یکی از تهدیدات جدی تالاب است. ورود گونه‌های مهاجمی مثل آزولا و سنبل آبی را هم اضافه کنیم.
لاهیجان‌زاده افزود: طرح مطالعاتی بایوجمی، یک طرح خودپالایی زیستی بود که با معرفی وزارت علوم دانشگاه‌هایی برای این کار معرفی شدند و در آغاز با انجام آزمایش‌هایی به صورت پایلوت در مزارع پرورش ماهی انجام شد. بعد قرار شد در پنجاه هکتار آزمایشی در تالاب انجام شود اما پس از دو هفته با شکایت استادان دانشگاه و سمن‌ها با حکم قضایی متوقف شد و فعلاً هم متوقف است و منتظر نظر و صلاحدید مقام قضایی برای ادامه کار هستیم.
