زهرا ایران‌شاهی/ شهر، سیستم پویـایی دارد که پیوسته در حـال تغییر و تحول است؛ از تغییر فضای کالبدی گرفته تا نظام فرهنگی و اجتماعیِ آن که در این میـان، با گـذشت زمان مشکلاتی مانند فقـر، بـی‌سازمانی، آلودگی‌های محیطی و… چهره برخی نقاط شهر را هم دگرگون میسازد و رنگ و بویی متفاوت […]
زهرا ایران‌شاهی/
شهر، سیستم پویـایی دارد که پیوسته در حـال تغییر و تحول است؛ از تغییر فضای کالبدی گرفته تا نظام فرهنگی و اجتماعیِ آن که در این میـان، با گـذشت زمان مشکلاتی مانند فقـر، بـی‌سازمانی، آلودگی‌های محیطی و… چهره برخی نقاط شهر را هم دگرگون میسازد و رنگ و بویی متفاوت از گذشته که نشانه‌هایی از افول و زوال را در بر دارد بر آنها می‌نشاند. شناسایی اینگونه بافت های شهری وظیفه شرکت بازآفرینی شهری است که این سازمان در مشارکت‌طلبی از مردم و ساکنان این بافتها به مرمت و بازآفرینی محلات نیازمند، مشغول‌اند.
این در حالی است که کاهش بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، موضوعِ پنجاه و سومین نشست ستادملی بازآفرینی شهری پایدار با حضور وزیر راه و شهرسازی بوده است. وزیر راه و شهرسازی کشورمان در این نشست گفته است که فعالیت ها و اقدامات بازآفرینی شهری بایستی منجر به کاهش بافت های ناکارآمد شهری و سکونتگاه های غیررسمی شود.
محمد اسلامی با اشاره به اینکه باید شاخص‌هایی برای اندازه‌گیری داشته باشیم و مراقب باشیم حاشیه‌نشینی جدیدی اتفاق نیافتد و وضعیت موجود گسترش نیابد. اظهارداشت: باید اقدامات ما در حوزه بازآفرینی شهری مورد ارزیابی قرار گیرد و مشخص گردد خواسته های ما در این حوزه با چه نرخی رشدی، محقق می شود. بنابراین درگزارش اقدامات بازآفرینی شهری در استان کردستان که در این جلسه (به عنوان یکی از موضوعات مهم بحث با حضور استاندار کردستان) مطرح شد، چنانچه بازآفرینی در این استان تا سال ۱۴۰۰ محقق شود، چند محله از لیست محله های هدف خارج خواهد شد، و این یکی از نشانه‌های موفقیت است.
وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه اقدامات پیشگیرانه در سکونتگاه های غیررسمی کردستان باید با جدیت دنبال شود، گفت: باید سرانه های فرهنگی، ورزشی و غیره با همکاری و کمک سایر دستگاه های مرتبط ارتقاء یابد.
اسلامی با بیان اینکه اقدامات در خصوص بازآفرینی شهری منجر به افزایش کیفیت زندگی ساکنان مناطق هدف می شود، بیان کرد: با کمک همه دستگاه های عضو ستاد ملی بازآفرینی شهری باید سرعتی ایجاد کنیم و تعداد محلات و بافتهای ناکارآمد را کاهش دهیم تا از این طریق کیفیت بخشی در زندگی مردم اتفاق افتد.
تعیین بافت های فرسوده براساس سه شاخص
مدیر عامل شرکت بازآفرینی شهری ایران نیز در این جلسه اظهارداشت: دبیرخانه شورای‌عالی سال ۱۳۸۵ شرکت بازآفرینی شهری ایران را ملزم کرد که سه شاخص اصلی یعنی بحث نفوذناپذیری، ریزدانگی و ناپایداری را برای تعیین محدوده‌های هدف به کار گیرد. سال ۱۳۹۲ نیز بازنگری در شاخص‌ها انجام شد و در شهریور سال ۹۷ این سه شاخص به ۶۵ شاخص افزایش پیدا کرد.
مهدی عبوری افزود: این افزایش شاخص‌ها باعث شد که محدوده‌های ناکارآمد شهری که برای مثال به‌طور متوسط ۱۵ درصد یک شهر را در بر می‌گرفت، به یک‌باره به بیش از ۷۰ درصد یک شهر برسد؛ در حالیکه ما عملا با حمایت‌های دولت، همان ۱۵ درصد را با یک تاخیر چندساله موفق به کارآمد کردن می‌شدیم. این مورد پس از تذکر وزیر راه و شهرسازی ریشه یابی شده است و در جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری مصوب و مقرر شد که شناسایی محدوده‌ها تا شش‌ماه آینده با سه شاخص پیشین انجام شود و در این مدت ضوابط کار را مشخص کنیم.
این در حالی است که استاندار کردستان نیز در این جلسه پیشنهاد داد که کمربند سبز باید در اطراف بافت ناکارآمد شهری در استان کشیده شود. بهمن مرادنیا با اشاره به اینکه در خصوص تامین زمین در سنندج مشکلات متعددی وجود دارد و یکی از درخواست‌های استان، انجام پیگیری‌های لازم در این خصوص است گفت: بخشی از زمین مورد نیاز برای احداث واحدهای مسکونی و فضاهای عمومی در شهر سنندج از فضاهای متروکه تامین میشود.
گفتنی است که در ادامه ویژگی های بافت های فرسوده شهری و همچنین شاخص های تعیین یک بافت شهری به عنوان بافت فرسوده را بررسی خواهیم کرد تا منظور حاضران و سخنرانان جلسه را بهتر و بیشتر درک کنیم.
بافت فرسوده چیست؟
به استناد مصوبه جلسه مورخ ۱۶/۳/۸۴ شورای عالی شهرسازی ومعماری ایران درخصوص بافتهای فرسوده شهری بدینوسیله تعاریف، ساختار، نوع، مرجع ومستندات قانونی مداخله در بافتهای فرسوده شهری بشرح ذیل مورد تصویب اعضای شورای عالی شهرسازی ومعماری قرارگرفت.
بافتهای فرسوده شهری، محلات فرسوده‌ای در فضای شهری است که مسائل و پیچیدگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و شیوه خود را دارد .این محلات و بافتها از یک سو دارای ریشه‌های سکونتی ارزشمند با غنای فرهنگی، اجتماعی و معماری است و از طرف دیگر به جهت فرسودگی شدید، نبود دسترسی مناسب به خدمات شهری و بهداشتی، وجود مشکلات اجتماعی و امنیتی و آسیب‌پذیری در برابر زلزله، سیل و آتش سوزی و نیز عدم تطابق با زندگی امروز شهری و شهرسازی مدرن دارای مشکلات رو بنایی و زیر ساختی هستند.
انواع بافت فرسوده
الف – بافت های دارای میراث فرهنگی
ب – بافت های شهری (فاقد میراث فرهنگی )
ج – بافت های حاشیه ای (سکونتگاههای غیررسمی ) تقسیم می گردند.
ب – بافت های شهری (فاقد میراث شهری )
انواع مداخله برای بازسازی نیز براساس میزان وفاداری به گذشته درسه گروه بهسازی، نوسازی، بازسازی قرارمی گیرند، که در این میان بهسازی نشان از بیشترین وفاداری به هویت و تاریخ محل دارند و بازسازی کمترین وفاداری به گذشته را دارد.
نهادهای موازی
گفتنی است که سه مرجع اصلی مداخله دربافت ها عبارتند از سازمان میراث فرهنگی وگردشگری، شرکت عمران وبهسازی شهری وشهرداری ها که هریک درچهارچوب اختیارات قانونی خود و با استناد به مستندات قانونی دربافت ها دخالت می کنند. بدیهی است که درمواردی میان فعالیت مراجع هم پوشانی وجود دارد که این امر از طریق مستندات قانونی قابل حل است.
شاخص‌های شناسایی بافتهای فرسوده
شاخص ۱؛ ریز دانگی: بلوک‌هایی که بیش از ۵۰درصد پلاک‌های آنها مساحت کمتر از ۲۰۰ متر مربع دارند.
شاخص ۲؛ ناپایداری: بلوک‌هایی که بیش از ۵۰درصد بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه است.
شاخص ۳؛ نفوذناپذیری: بلوک‌هایی که بیش از ۵۰درصد معابر آن عرض کمتر از ۶ متر دارند.
راه‌کارهایی برای نوسازی بافتهای فرسوده
طی سالیان گذشته، دولت و شهرداری ها راهکارهای مختلفی رادرجهت احیا و بازسازی بافتهای فرسوده شهری تجربه کرده است، اما حجم عظیمی از بافت های فرسوده موجود ونیمه کاره ماندن و طولانی شدن اجرای بسیاری از این پروژه ها نشان از ناکافی بودن این مدل ها دارد؛ درواقع مشکل اصلی پیش روی پروژه ها تامین منابع مالی هنگفتی است که برای احیای این گونه بافتها مورد نیاز است.
اما می توان گفت که احیا، نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده اتفاق نمی افتد مگر اینکه این مساله توسط مردم (نوسازی مشارکتی) و باتوجیه کامل آنان صورت پذیرد و برای اینکه این اتفاق بیفتد باید دولت و نهاد های عمومی (اعم از شهرداری ها و…) اعتماد مردم را بدست بیاورند. علاوه بر رضایت ساکنان باید اجرای اصول شهرسازی، معماری واقتصادی شهری با توجه به قابلیت سنجی ویژه همان منطقه صورت گیرد و با دیدی همه جانبه، نسبت به احیای بافت اقدام شود. برای دستیابی به این هدف باید بسترها و زیر ساخت های لازم برای طرح فراهم شود. به ویژه اینکه بافت های فرسوده محدوده های آسیب پذیر شهر در برابر مخاطرات طبیعی (به ویژه زلزله) به شمار می آیند که نیازمند برنامه ریزی و مداخله هماهنگ برای سامان یابی هستند.
