مدت زمان زیادی نمی گذرد از روزگاری که همه شهرها و کلانشهرهای کشور در هر کوچه و محله ای یک گرمابه و به اصطلاح امروز حمام عمومی داشتند. اما متاسفانه امروزه از این گرمابه‌ها بجز تعدادی اندک خبری نیست. در گذشته حمام‌های عمومی تنها محلی برای شست و شو نبودند، یک‌ جور مکان عمومی برای […]

مدت زمان زیادی نمی گذرد از روزگاری که همه شهرها و کلانشهرهای کشور در هر کوچه و محله ای یک گرمابه و به اصطلاح امروز حمام عمومی داشتند. اما متاسفانه امروزه از این گرمابه‌ها بجز تعدادی اندک خبری نیست. در گذشته حمام‌های عمومی تنها محلی برای شست و شو نبودند، یک‌ جور مکان عمومی برای بعضی گردهمایی‌های خانوادگی و محلی هم بودند، مثل حمام‌های عروسی و دامادی. در مقابل خوشی‌ها و جشن‌ها، حمام‌ها در تاریخ گاهی محل اعدام و ترور بوده‌اند که قتل امیرکبیر در حمام فین کاشان یکی از مهمترینشان است.

 

نیلوفر منصوری: قدمت ساخت حمام در ایران به قبل از دوره فرمانروایی هخامنشیان برمی گردد و بعد از اسلام آوردن ایرانیان، حمام کردن به عنوان یکی از فرایض دینی مورد توجه ایرانیان جای گرفت که اغلب حمام ها را حول مسجد و در بازار (مرکز شهر یا روستا) می ساختند. با گذشت زمان این نوع حمام ها جای خود را به حمام های پیشرفته امروزی با فضاهایی متمایز از حمام های تاریخی سپرده و از صفحه روزگار محو گردیدند و اصولا اگر هم به حیات خود ادامه می دهند نقش و عملکرد کلیدی خود را ازدست داده به نحوی که عمدتا متروک گشته و یا بندرت در کاربری غیر از کاربری کلیدی خود یعنی موزه و یا چایخانه و مثل آن مورد بهره برداری قرار می گیرند.

به عبارتی می توان اظهار کرد که با افول دوره حمام های سنتی، سنت ها و سبک های استحمام به شیوه سنتی نیز با شتاب بسیاری رنگ باخته و از بین رفته اند و دیگر از جماعت دلاکان و حجامتگران خبری نیست.

 

حمام ها، پاتوق مردم بودند

به گفته کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری در صورت مرمت و بازسازی حمام های قدیمی، می توان از آن به عنوان یکی از مکان های جذاب و دیدنی برای گردشگران تبدیل شود. در چند سال اخیر این حمام ها بار دیگر مورد توجه قرار گرفتند تا پس از مرمت و بازسازی و احیاء مجدد کاربری آن به فرصتی بی نظیر برای جذب گردشگر در راستای ایجاد اشتغالزایی بویژه در روستاها یا مناطق کمترتوسعه‌ یافته تبدیل شود.

وجود حمام های عمومی و قدیمی در روستاهای غرب مازندران این فرصت را ایجاد کرده که با مرمت و بازسازی آنها زمینه جذب مسافر و گردشگر به منظور شناساندن فرهنگ و هویت این دیار و همچنین ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای مردم منطقه فراهم گردد.

 

مرمت و بازسازی دو حمام تاریخی در عباس آباد

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان های تنکابن و عباس آباد در این زمینه گفت: در عباس آباد تعداد پنج باب حمام قدیمی مربوط به دوره قاجاریه وجود دارد که جزء نخستین آثار تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی در این شهرستان محسوب می شود.

نادر سحرخیز افزود: این حمام های تاریخی در روستاهای سی بن، هردابرود، ماشاء‌الله آباد، سرلنگا و دراسرا قرار دارند و تاکنون حمام های روستای هردابرود و ماشاء‌الله آباد با هزینه ای بالغ بر ۵۰ میلیون تومان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و مابقی نیز در دستور کار قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه در ساخت این حمام ها از سنگ، آجر، گچ و ساروج استفاده شده، اظهار داشت: این حمام ها هویت تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی مردم منطقه است و با مرمت و بازسازی آنها می توان شاهد رونق گردشگری در این زمینه بود.

سحرخیز مهم‌ترین اولویت در بهره‌برداری مجدد از حمام‌ها را تبدیل آنها به کاربری اصلی خودشان (یعنی حمام) عنوان کرد و بیان داشت: اگر به هر دلیلی اینگونه بناها ظرفیت تبدیل شدن به حمام را نداشته باشند با تغییر کاربری به مجموعه‌های فرهنگی نظیر موزه، کتابخانه و… تبدیل می شوند.

به گفته این مسئول، در سال گذشته نیز برای مرمت و بازسازی در قسمت‌های سنگ ازاره بدنه، مرمت گنبد و طاق ها و تزئینات سقف حمام تاریخی امیر اسعد روستای بالا اشتوج شهرستان تنکابن نیز مبلغ ۳۰ میلیون تومان هزینه شد.

 

۱

اکثر حمام های قدیمی خزینه ای بودند و معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پایین تر بود تا هم گرما و حرارت حمام به راحتی از راه دیوارها منتقل نشود و هم اینکه دسترسی به آب قنات یا چاه در سطحی پایین‌تر از سطح زمین راحت‌تر بود.

۲

در حمام‌های قدیمی مشت و مال دادن توسط برخی افراد که دلاک نامیده می شدند مرسوم بود و تا دهه ۶۰ مرسوم بود و امروزه می‌توان آن را به همان صورت سنتی یا به شیوه‌های نوین ارائه نمود و مشتریان زیادی هم دارد و امروزه مدل خارجی آن یعنی ماساژ در استخرها رایج شده است.

۳

حمام رفتن در گذشته آداب و رسوم خاص خود را داشت که از ابعاد گسترده‌ای نظیر بهداشت، سلامت، درمان، پذیرایی و گذران اوقات فراغت برخوردار بود و بنابراین هرگونه احیای حمام‌های تاریخی باید مبتنی بر این زمینه فرهنگی باشد. هم اکنون گرایش بسیاری از مردم برای رفتن به اینگونه حمام های قدیمی و بهره مندی از امکانات بروز شده آنها رو به افزایش است.