آرش صالحی / باغستان سنتی قزوین پدیده‌ای طبیعی، فرهنگی، تاریخی و زیستی است که بیش از ۱۲۰۰ سال قدمت دارد و قزوین را به شاخص‌ترین باغ شهر ایران در طول تاریخ تبدیل کرده است. این باغستان سنتی و کهن تا چند دهه قبل بیش از ۵ هزار هکتار وسعت داشت و مانند حلقه‌ای […]
آرش صالحی /
باغستان سنتی قزوین پدیده‌ای طبیعی، فرهنگی، تاریخی و زیستی است که بیش از ۱۲۰۰ سال قدمت دارد و قزوین را به شاخص‌ترین باغ شهر ایران در طول تاریخ تبدیل کرده است. این باغستان سنتی و کهن تا چند دهه قبل بیش از ۵ هزار هکتار وسعت داشت و مانند حلقه‌ای قزوین را دربرگرفته بود؛ اما به خاطر مشکلاتی مانند تجاوز به حریم باغستان، تغییر کاربری زمین‌های باغستان و مشکل تأمین آب، مساحت باغستان قزوین به کمتر از ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار کاهش پیدا کرده است. البته در سال‌های اخیر مسئولان ارشد استان و مدیران شهری قزوین همواره از ضرورت حفظ این میراث ملی گفته‌اند؛ اما برای التیام زخم‌های بزرگترین میراث کهن قزوینی‌ها، اقدامات عملی کمی انجام‌شده و در راه حفظ باغستان حرف، جایگزین عمل شده است.
باغستان مانند ریه شهر قزوین است که تصور قزوین بدون باغستان ممکن نیست، وجود باغستان سنتی در پیرامون شهر قزوین علاوه بر اینکه جلوی عبور ریزگردها و نفوذ گردوغبار به شهر را می‌گیرد، امواج مضر را به خود جذب می‌کند و سبب تلطیف هوا و آرامش ذهنی شهروندان مینودری هم می‌شود.
به گفته مدیرعامل شرکت تعاونی باغستان سنتی قزوین وجود باغستان سبب حفاظــــت شهر و روســـتاهای پایین‌دست قزوین از خطر سیلاب و خسارات ناشی از آن می‌شود که این نقش مفید را در جریان بارندگی‌های شدید ۲ سال اخیر هم مشاهده کردیم. مرتضی تدین با اشاره به تأثیر مهم باغستان در حفظ و تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و قنات‌های استان قزوین ادامه داد: باغستان با جذب آب رودخانه‌های فصلی و سیلاب آنها و نگه‌داشتن این آب‌ها در خود، به‌مانند آبخوانی عمل می‌کند که نیاز سفره‌های آب زیرزمینی را تأمین کرده و سبب تقویت آنها می‌شود.
آب؛ مشکل همیشگی باغستان
بااین‌همـــه در ســـال‌های اخیــر تهدیدهای زیادی به بهانه توسعه شهری متوجه باغستان و باغ شهر قزوین بوده که حیات آینده این میراث گران‌بها را در معرض خطر جدی قرار داده است.
یک باغدار قزوینی با بیان اینکه کمبود شدید آب مشکل اصلی و همیشگی باغستان سنتی قزوین است، به خبرنگار مهر گفت: در سال آبی اخیر و از بهمن‌ماه سال گذشته که آب در باغستان جریان پیدا کرد و هر یک از باغ‌ها به ترتیب از سهمیه آب خود بهره‌مند شدند، امکان بهره‌گیری از آب کافی برای هیچ‌کدام از بخش‌های باغستان وجود نداشت.
ولی‌الله رحیمی برداشت بی‌رویه از بستر رودخانه‌های تأمین‌کننده آب باغستان را زمینه‌ساز مشکلات عدیده‌ای برای این میراث کشاورزی و فرهنگی استان دانست و عنوان کرد: به خاطر برداشت بی‌رویه از بستر رودخانه «زویار» در برخی مناطق، عرض آن به ۵۰ متر هم افزایش‌یافته و قبل از اینکه آب به باغ‌ها برسد، در مسیر رودخانه گم‌شده و هدر می‌رود.
مشکل مالکیت باغ‌ها
از سوی دیگر، معاون عمرانی استاندار قزوین هم در گفتگو با خبرنگار مهر، موضوع مالکیــت باغ‌ها را از مشکلات جدی حفظ باغ شهر قزوین می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر مالکیت بعضی از باغ‌ها دست ورثه افتاده و هر باغ چندین مالک تازه پیداکرده که برخی این باغ‌ها را رها کرده‌اند و حتی برخی از این افراد نمی‌دانند که باغ‌هایشان کجاست کـــه این وضعیت موجب می‌شود باغ خود را نگهداری نکنند و اگر آفتی به باغ بزند، دیگر کسی آن را حتی سم‌پاشی هم نکند. علی فرخزاد اضافه کرد: شکی نیست که هر اتفاق مثبتی در باغستان قزوین بخواهد رخ دهد، باید توسط صاحبان باغ انجام شود؛ چراکه امور نگهداری باغات مانند سم‌پاشی کردن، بیل زدن و هرس کردن توسط دولت، شدنی نیست و اصلاً بخش دولتی نمی‌تواند در این حوزه‌ها ورود کند.
تغییر کاربری باغات با انگیزه کسب سود
بااین‌حـــال بســیاری از فعــــالان زیست‌محیطی و ســـازمان‌های مردم‌نهاد حامی باغستان تغییر کاربری باغات و تجاوز به حریم باغستان را مهمترین مشکل و چالش امروز این میراث ملی می‌دانند. یکی از فعالان زیست‌محیطی استان قزوین معتقد است که امروز بسیاری از مالکان باغ‌ها با انگیزه کسب سود و سرمایه زیاد به خشکاندن باغ‌ها برای تغییر کاربری دست می‌زنند تا به‌تدریج بتوانند با تغییر ماهیت باغ به زمین، آن را به یک فضای مسکونی یا تجاری تبدیل کنند. سخنگوی فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه باغستان سنتی قزوین با مدیریت سنتی حفظ نخواهد شد، گفت: برای حفظ باغستان سنتی قزوین باید به صاحبان باغ‌ها اجازه داده شود که بنایی در این باغ‌ها بسازند تا بتوانند از آنها مراقبت کرده و این باغات را آبادتر از قبل کنند. فاطمه محمد بیگی افزود: برای حفظ باغستان سنتی باید آن را برای مالکان امن و سودآور کنیم و در این خصوص لازم است تمهیداتی بیندیشیم که حفظ باغستان برای باغدار سودآورتر از خشک‌کردن درختان و تغییر کاربری زمین باغ باشد.
حفظ باغستان سنتی قزوین رسالتی همگانی است
در این میان با تشکیل سازمان باغستان توسط شهرداری قزوین باید اذعان کرد در یکی دو سال گذشته با اختصاص چند میلیارد تومان برای ساماندهی، آب‌رسانی، کمک به امنیت باغستان اگر حمایت‌های شهرداری در رسیدگی به باغستان و تأمین آب موردنیاز آن نبود شاید محدوده فعلی باغستان امروز نیز دچار تخریب بیشتری می‌شد اما به‌هرحال به نظر می‌رسد زمانی می‌توان به حفظ «باغ شهر» قزوین امیدوار بود که از تجاوز به باغستان سنتی و تغییر کاربری تدریجی این میراث ملی جلوگیری شود.
