نیلوفر منصوری- دبیر گروه اجتماعی / از گذشته، نگهداری از حیواناتی مثل سگ و گربه در خانه‌های ایرانیان باب بوده است. در روستاها با نگهداری از احشام گوسفند، بز و گاو، برای تامین غذای لبنی و در شهرها با نگهداری طیور مرغ، خروس و دیگر پرندگان، برای استفاده از گوشت و محصولات‌شان. […]
نیلوفر منصوری-
دبیر گروه اجتماعی /
از گذشته، نگهداری از حیواناتی مثل سگ و گربه در خانه‌های ایرانیان باب بوده است. در روستاها با نگهداری از احشام گوسفند، بز و گاو، برای تامین غذای لبنی و در شهرها با نگهداری طیور مرغ، خروس و دیگر پرندگان، برای استفاده از گوشت و محصولات‌شان. اما کم‌کم ماهی و پرندگان نیز به لیست حیوانات خانگی اضافه شدند. شهرنشینان برای داشتن حیوانات خانگی کافی بود به یکی از روستاهای اطراف محل سکونت خود مراجعه کنند و حیوان مورد نظر خود را پیدا کنند، البته در مورد ماکیان و پرندگان قضیه کمی تفاوت داشت. حالا علاوه بر نگهداری حیوانات اهلی، برخی حیوانات اگزوتیک یا حیوانات وحشی هم که اکثرا خانگی نیستند توسط افرادی خرید و فروش و نگهداری می‌شود. حیواناتی که به گفته کارشناسان حیات وحش، نگهداری از آنها پیامدهای خاصی هم برای انسان‌ها و هم برای حیات وحش و هم برای خود حیوانات دارد.
کافی است سری به سایت فروش حیوانات بزنید تا علاوه بر آشنایی با انواع حیوانات خانگی و حیات وحش که به خانه‌ها راه می‌یابند، از بازار داغ خرید و فروش هم آشنا شوید. از تبلیغ مار بوآ، رتکولیتد آلبینو، انواع آفتاب پرست، تگوی آرژانتینى، تا انواع مختلف سگ و گربه، پرنده با نژادهای کمیاب و … وجود دارند. افراد زیادی با خرید آنها اقدام به نگهداری در اتاق خواب، آکواریوم، تراریوم و یا حیات خانه خود می‌کنند.
خزندگان محبوب
وحید، یکی از افرادی است که حیوان خانگی خود را از طریق اینترنتی خریداری کرده است. او در این باره به «جمله» می‌گوید: من یک نوع ایگوانا دارم، موجودی خاص و دوست داشتنی که قیمت آن چند سال پیش۳۰۰ هزار تومان بود و شاید الان به حدود یک میلیون تومان هم برسد.
وی می‌گوید: این حیوان، به فضای گرم و رطوبت مثل آمازون و آمریکای جنوبی نیاز دارد.؛ خاک برای آنها سم است به همین دلیل باید محیط‌شان سنگی و چوبی باشد. به این ترتیب که باید برای آنها تراریوم متشکل از سنگ و چوب با نور مادون و آب برایشان تهیه کرد؛ وگرنه عفونت می‌کنند و بیمار می‌شوند. علاوه بر آن باید به آنها آموزش داد تا حمله نکنند و گاز نگیرند.
او می‌افزاید: برای غذا دادن به حیوان خانگی‌ام از سبزیجات استفاده می‌کنم و هفته‌ای یکی دوبار پودر کلیسم به همراه غذا می‌دهم. چون حیوان خوب و آرامش بخشی است از آن نگهداری می‌کنم. ایگوانا واقعا رفیق من است.
از وحید می‌پرسم آیا به ایگوانا هم می‌توان گفت حیوان خانگی؟ و او پاسخ می‌دهد: ایگوانا در حالت کلی حیوان خانگی نیست، البته به این شکل حتی قناری، طوطی و البته مار و… هم حیوان خانگی نیستند. به اعتقاد وی؛ چون این حیوانات در محیط‌های انسانی متولد می‌شوند در طبیعت از بین می‌روند و شکار حیواناتی مثل گرگ و روباه می‌شوند.
بهزاد نیز که قبلا مار نگهداری می‌کرده درباره حیوان خانگی‌اش می‌گوید: من قبلا ماری از نژاد چلیپر داشتم البته او را خریداری نکرده بودم بلکه در طبیعت پیدایش کردم. غذایش قورباغه بود و به دلیل این که سمی نبود بیشتر اوقات آن را همراه خود بیرون از منزل در کوچه و خیابان و طبیعت می‌بردم.
او ادامه می‌دهد: حیوان خاص و جذابی بود اما توصیه می‌کنم اگر کسی می‌خواهد مار نگهداری کند، نژاد پیتون بگیرد چون هم نگهداری‌اش ساده‌تر و هم غذایش بیشتر است. همسترهایی که تولید می‌شود بیشترشان غذای مارهای پیتون هستند البته باید کمی سنگدل هم باشی که حیوان زنده‌ای را خوراک حیوان دیگری کنی یا این که آنها را بکشی.
حامد اما، به عنکبوت و رتیل علاقمند است و نگهداری از آنها را دلیل بر همدم بودن خود می‌پندارد. می‌گوید که چند سالی است که رتیل زانو قرمز مکزیکی دارد و فروشگاه خانگی خارج از ایران خریداری کرده است. او ادامه می‌دهد: حیوانات می‌توانند خشن یا خطرناک باشند، اما رتیل من رفتار معقولی با من دارد، هرچند عنکبوت‌ها را نیش می‌زند و زهرش دردناک است، اما خطرناک نیست.
حامد درباره بیماری هایی که ممکن است از حیوانان خانگی‌اش منتقل شود، بی‌اطلاع است او می‌گوید: خانواده عنکبوت‌ها می‌توانند حساسیت‌زا باشند و البته نگهداری این حیوانات مانند ماهی‌هاست و نباید آنها را لمس کرد.
از عروس هلندی تا جغد!
عده‌ای از افراد هم طرفدار پروپاقرص پرندگان هستند. مینا چندسالی است که از پرنده‌ای به نام عروس هلندی با نژاد استرالیایی نگهداری می‌کند. به اعتقاد او، این پرنده، کم خرج است. غذای اصلی او ارزن و تخم کتان است و گاهی هفته‌ای یک تخم‌مرغ و هویج می‌خورد. او به «جمله» می‌گوید: به دلیل اطلاعات پایین و راهنمایی‌های نادرست دامپزشکان درباره این حیوان، پرنده قبلی که از همین نژاد بود را از دست دادم. وی از قیمت بالای ویزیت کلینیک‌ها و لوازم گله‌مند است و می‌گوید: لوازمی که در کلینیک‌ها به فروش می‌رسد نسبت به بازار قیمت بسیار بالایی دارد در حالی که جنس همان بوده و فقط بسته‌بندی آن مدرن و باکلاس‌تر است! به نظرم این مکان‌ها بیشتر برای درآمدزایی هستند.
جغد نیز از دیگر حیواناتی است که به خانه‌های ایرانیان راه یافته است. محمد که از بچگی عاشق جغد است در این باره به «جمله» می‌گوید: جغد مینیاتوری جثه بزرگی ندارد و غذایش بیشتر گوشت مرغ و حشرات است. شب‌ها فعال و روزها می‌خوابد و بیرون نمی‌آید. حیوان بی‌آزاری است و برخلاف اعتقاد مردم، اصلا هم شوم نیست. به گفته وی، کلینیک‌ها اطلاعات کمی از این حیوانات دارند و با مراجعه به آنها متوجه عدم آگاهی آنها نسبت به حیوان شدم و برای همین از مراجعه به کلینیک منصرف شدم.
اما در میان حیوانات خانگی، سگ و گربه در صدر لیست قرار دارند. حیواناتی که به وفور در کشور دیده می‌شود و به راحتی در محیط زندگی ما رفت و آمد می‌کنند. مریم چند سالی است که یک گربه ایرانی نگهداری می‌کند. او می‌گوید: قبلا هیچ علاقه‌ای به گربه نداشتم. این حیوان را یکی از دوستانم به دلیل مسافرت به خارج از کشور به من سپردند. مریم با اینکه باردار است می‌گوید: اعتقادات مردم درباره نازایی زنان در نگهداری از گربه را باور ندارم.
ویژگی‌های حیوانات خانگی
یک دامپزشک حیات وحش در این باره مي‌گويد: حیوانات خانگی به دو دسته تقسیم می‌شوند. حیوانات خانگی معمول كه شامل سگ و گربه می‌شود و حیواناتی خارج از این دو گونه؛ که به اسم حیوانات خانگی غیرمعمول یا اگزوتیک پت شناخته می‌شوند.
دکتر ایمان معماریان؛ درباره خریداری و نگهداری از حیوانات اهلی و اگزوتیک پت‌ها به «جمله» می‌گوید: قوانین مختلفی در دنیا برای حیوان مشخص كردن اگزوتيك پت‌ها وجود دارد. اما به طور کل باید گفت که در بحث بیماری‌های مشترک حیوانات با انسان؛ این بیماری‌ها بايد قابل پیشگیری، کنترل و درمان باشند، در ضمن از منظر حفاظتي؛ اين حيوانات نبايد از طبیعت به هیچ عنوان شکار شده باشند، قابلیت برگشتن به طبیعت و تبدیل شدن به گونه مهاجم و آسیب رساندن به گونه‌های بومی را نداشته باشند و در حقیقت خرید و فروششان، قاچاق حیات وحش را رونق ندهد. اینها مواردی است که باید خیلی به آنها توجه شود. ضمن اینکه شرایط نگهداری مناسب برای احساس راحتی و رفاه کامل حیوان محیا باشد.
به گفته این دامپزشک حیات وحش؛ بسیاری از حیواناتی که هم اکنون در ایران به عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌شوند به هیچ عنوان از شرایط نگهداری حیوانات خانگی برخوردار نیستند، به همین جهت، بسیاری از آنها آسیب می‌بینند.
اطلاعات کم دامپزشکان درخصوص اگزوتیک‌پت‌ها
معماریان؛ درخصوص گونه‌های مطرح شده توسط مصاحبه‌شونده‌ها می‌گوید: آنچه در تحقیقات میدانی این گزارش ذکر شد، لازم است چند نکته را یادآور شوم. اول اینکه، برخی از این گونه‌ها، حیوان خانگی نیستند و برخی هستند. ضمن اینکه، آنچه در بین مصاحبه شونده‌ها صادق و مشترک بود، تحقیقا هیچ کدام از افراد اطلاعات درست و کاملی از چگونگی نگهداری از حیوان؛ بیماری‌های مشترکشان با انسان، شرایط نگهداری درست و اینکه اصولا آن حیوان خانگی است یا خیر؛ نداشتند. مثلا کاکاتیل که به اشتباه در ایران به آن عروس هلندی می‌گویند، یا چلیپر یا مار آبی که به اشتباه حیوانی را نگهداری می‌کرد که می‌توانست بسیار خطرناک باشد، این گونه هم برای سلامتی افراد و هم برای طبیعت مضر است.
آنگونه که این دامپزشک می‌گوید: یک نکته درستی که در این تحقیق میدانی وجود داشت، متاسفانه اطلاعات کم و ناقص دامپزشکان در مورد اگزوتیک‌پت‌ها یا حیوانات خارج از سگ و گربه است و اگر لیست مثبت درست شود در آینده می‌توان امیدوار بود که دامپزشکان اطلاعات بیشتری داشته باشند تا بتوانند آگاهی‌رسانی بهتری انجام دهند. مثلا اگر کسی می‌خواهد جغد به عنوان حیوان خانگی داشته باشد، حتما باید به او توضیح داده شود که به هیچ عنوان این گونه، حیوان خانگی نیست، گذشته از بیماری های مشترکش با انسان، از طبیعت شکار می‌شود و به شدت می‌تواند به نسلش در طبیعت آسیب وارد کند.
پیامدهای نگهداری از حیوانات اگزوتیک
وی به نمونه‌هایی معروف از این حیوانات اشاره می‌کند و می‌افزاید: طوطی خاکستری آفریقایی که در ایران به اشتباه به کاسکو معروف است و به صورت گسترده در ايران خريد، فروش و نگهداري مي‌شود، در طبيعت اصلي محل زندگي خود در خطر انقراض قرار دارد كه مهمترين دليل آن شكار شدنش از طبيعت و فروشش به عنوان حيوان خانگي است. موارد معروفي كه بازار فروششان شب‌هاي پاياني سال رونق مي‌گيرد از جمله لاکپشت‌های گوش قرمز، ماهی‌های قرمز و گونه‌های بسیار متعدد دیگری که برخی‌ها به صورت حیوانات خانگی از آنها نگهداری می‌کنند، قابلیت تبدیل شدن به گونه‌های مهاجم در طبیعت ایران را دارند و می‌توانند در صورت ورود به طبیعت، به شدت به طبیعت کشورمان آسیب وارد کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که به اذعان گروهی، گوشت یا اعضای بدن برخی از حیوانات مثل «تشی» خاصیت دارویی و پزشکی دارد، می‌گوید: گذشته از اينكه شکار و کشتن بي‌رويه حیوانات، برای استفاده از قسمتی از بدنشان، به شدت به طبیعت آسیب می‌رساند، باید دقت کرد که استفاده از اعضای بدن حیوانات، بدون نظارت بهداشتي و دامپزشکی می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی آن افراد درپی داشته باشد. از بیماری‌های انگلی ساده تا بیماری‌های بسیار خطرناک و کشنده که گاهی اين حيوانات فقط ناقل آن هستند. ضمن اینکه به هیچ عنوان هیچ کدام از اینها خاصیت دارویی ندارد بلکه خرافات ساخته شده بشر برای سوءاستفاده است.
به گفته معماریان؛ تشی، بزرگترین جونده ایران و هم خانواده موش‌رت است. اگر واقعا گوشت موش‌رت و موش، خوردنی است و از خاصیت دارویی برخوردار است؛ بنابراین گوشت تشی هم شايد این خاصیت را دارد؛ اما نكته مهم اينجاست كه مصرف گوشت هر حيواني بدون نظارت دامپزشكي علاوه بر نداشتن خاصيت دارويي مي‌تواند خطرات سلامتي هم درپي داشته باشد.
قاچاق حیات وحش
تجارت غیرقانونی گونه‌های مختلف جانوری و محصولات آنها، بسیاری از گونه‌های در معرض خطر را در آستانه انقراض قرار داده؛ تجارتی که در کشورهای متعدد جهان جرم تلقی می‌شود و توسط نهادهای مختلف مورد پیگیری قرار می‌گیرد. متاسفانه کشور ما یکی از کشورهایی است که به صورت گسترده قاچاق حیات وحش در آن صورت می‌گیرد.
به گفته این دامپزشک حیات وحش؛ حتی اعلام می‌شود که ممکن است به عنوان دومین کشور قاچاق حیات وحش محسوب شویم. متاسفانه بخشی از این حیوانات مثل شیر و ببر در مراكز نگهداری حیوانات حیات وحش به صورت بی‌رویه تکثیر می‌شوند. تکثیر اين دو گونه در اسارت کار راحتی است که در نهایت توله‌هایشان يا به كشورهاي همسايه قاچاق مي‌شود و یا به افراد پولدار در داخل ايران فروخته می‌شود. متاسفانه گونه‌های مختلف غیربومی كه بسياري از آنها در ريستگاه‌هاي خود در خطر انقراض هستند هم از کشورهای دیگر و از مرزهای ایران به راحتی وارد ایران و خرید و فروش می‌شوند که خطرات بسیار جدی هم برای طبیعت و هم برای افراد نگهدارنده ایجاد می‌کنند. متاسفانه عدم خواست و توانایی مقابله با این موضوع در سازمان محیط زیست وجود دارد، ضمن اینکه کمبود موارد قانونی نیز مزید بر علت مشکلات اینچنینی شده است.
کرونا و حیوانات خانگی
پس از شیوع کرونا ویروس در سطح جهان یکی از نگرانی‌ها ابتلای حیوانات خانگی به این ویروس و انتقال آن به انسان بود، نکته‌ای که باعث شد بسیاری از خانواده‌ها به اشتباه حیوانات خانگی خود را رها کنند. این دامپزشک حیات وحش می‌گوید: در حال حاضر هیچ گزارشی در جهان در رابطه با انتقال ویروس کرونا به حیوانات و امتداد آن به انسان وجود ندارد و طبق آخرین گزارشات سازمان بهداشت جهانی، این حیوانات نمی‌توانند به این ویروس مبتلا شوند و يا ناقل آن باشند. به گفته معماریان؛ ابتلا زمانی صورت می‌گیرد که ویروس بتواند وارد سلول این حیوانات شده و در سلول‌ها تکثیر شود و روی ارگان‌های خاصی تاثیر بگذارد. به هیچ عنوان حیوانات نمی‌توانند مبتلا و ناقل این ویروس شوند. وی با بیان اینکه، بحث ناقل مکانیکی بودن بحث مجزایی است، ادامه می‌دهد: این ویروس، روی هر شی یا وسیله‌ای خارج از بدن با توجه به دما و رطوبت محیط می‌تواند زنده بماند. روی بدن حیوانات هم می‌تواند این اتفاق بیفتد که به این موضوع ناقل مکانیکی بودن گفته می‌شود. به همین دلیل بهتر است این روزها نه تنها خود افراد بلکه حیوانات خانگی از منزل خارج نشوند. اگر فکر می‌کنند دست و پایشان به ترشحات انسانی آلوده شده، می‌توانند با محلول‌های الکل طبی تمیز کنند. به اعتقاد این دامپزشک حیات وحش؛ به نظر می‌رسد منبع شروع ویروس‌های نوظهوری مثل کووید ۱۹ یا ویروس‌هایی مثل سارس و مرس، از قاچاق حیات وحش است. در بازارهایی که حیوانات زنده فروخته یا گونه‌های مختلف حیات وحش با همدیگر آورده و روی همدیگر ریخته می‌شوند، احتمال ادغام ترشحات و مواد دفعي آنها وجود دارد. ویروس‌ها در چنين مكان هايي فرصت پيدا مي‌كنند بين گونه‌هاي مختلف در تردد باشند و شانس ايجاد جهش‌هاي خاص بشدت افزايش مي‌يابد و در نهايت برخي از اين تغييرها ممكن است ويروسي قابل سرايت به انسان ايجاد كند و یک ویروس جدید به وجود می‌آید. به همین دلیل می‌گویند باید قاچاق حیات وحش در کل دنیا تحریم شود. در ایران نیز، ما با اینگونه بازارهای فروش حیوانات زنده به صورت گسترده مخصوصا در اين ايام پيش از نوروز مواجه هستیم که بیشتر آنها هم حیوان خانگی نیستند و حیوانات حیات وحش هستند که قاچاق حیات وحش محسوب می‌شوند. این بازارها منشا به وجود آمدن ویروس‌های نوظهور هستند که مشکلات اساسی ایجاد می‌کنند.
