نیلوفر منصوری- دبیر گروه گردشگری/ شهرستان مانه و سملقان در شمال غربی استان خراسان شمالی قرار دارد. شهرستانی مابین شهرستان جاجرم، بجنورد و استان گلستان که از نظر جغرافیایی هم به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرار گرفته و کوه های قورخورد […]
نیلوفر منصوری-
دبیر گروه گردشگری/
شهرستان مانه و سملقان در شمال غربی استان خراسان شمالی قرار دارد. شهرستانی مابین شهرستان جاجرم، بجنورد و استان گلستان که از نظر جغرافیایی هم به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرار گرفته و کوه های قورخورد و حسن بگ در این محدوده قرار می گیرند. بخش دشتی در غرب شهرستان و محدوده هایی در شمال و مرکز شهرستان را شامل می شود که مراکز جمعیتی را در خود جای داده است. رود اترک هم دراین مسیر است و به همین جهت خاک حاصلخیزی دارد. بر اساس پژوهش های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی ریوی شواهد مهمی از استقرارهای مربوط به دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی بدست آمده است.
یکصد سال پیش بود که نخستین باستان شناسان آلمانی برای کشف ناشناخته های ایران، از قلب اروپا پا به خاک کشورمان گذاشتند. «ارنست هرتسفلد» یکی از نخستین‌ها بود که درست ۹۳ سال پیش، به تحقیق و تتبع درباره تخت جمشید و پاسارگاد پرداخت. جز او می‌توان نام‌های بزرگ دیگری چون «اریش اشمیت»، «پیتر کالمایر»، «ولفرام کلایس» و «دیتریش هوف» را هم نام برد که هر یک، کم یا زیاد، به ایران و فرهنگ و تاریخ‌اش، خدمت کردند و اثری از خود برجای گذاشتند. اما از ۵۵ سال پیش که مؤسسه باستان‌شناسی آلمان دفتری را درتهران ایجاد کرد، این فعالیت، شکل مشخص‌تر و مدون‌تری به خود گرفت که تا همین امروز هم ادامه دارد.
گروهی از این موسسه چند سال پیش به منطقه ریوی دعوت شدند تا درخصوص شهری با منطقه زیستگاهی بزرگ مربوط به دوره آهن که در آن بقایایی از دوره ساسانیان و هخامنشیان یافت شده تحقیق کنند. کاوش های سال ۹۶ در محوطه تاریخی ریوی منجر به کشف بقایایی از یک شهر هخامنشی شد که بسیار هیجان‌انگیز است. از سوی دیگر کاوش در این منطقه می‌تواند زوایا و نقطه‌های تاریک از روند و جریان فرهنگی شمال شرق کشور را روشن می کند که برای جامعه‌باستان شناسان حائز اهمیت است. سرپرست ایرانی پروژه بین‌المللی باستان‌شناسانی محوطه تاریخی ریوی درباره آخرین نتایج کشفیات باستان‌شناسی می گوید: از آنجا که در ریوی با یک مجموعه شهری روبه‌رو هستیم و محوطه بسیار بزرگ است، هر سال بخش‌های مختلف آن را کار می‌کنیم و حدود ۲ سال است که روی یکی از کاخ‌ها و یکی از ساختمان‌های بزرگ متمرکز هستیم که احتمال می‌دهیم، بایگانی حکومتی یا معبدی بزرگ باشد. از آنجا که ساختمان‌های این مجموعه بزرگ است نمی‌توان طی یک یا دو سال آن را کاوش کرد از این رو نیاز است تا چندین فصل و چند سال روی آنها متمرکز شویم تا بتوانیم آن را از دل خاک بیرون بیاوریم و حفاظت کنیم.
کشف آثار مربوط به عصر مفرغ
به گفته محمدجواد جعفری؛ امسال نیز تمرکزمان روی دو ساختمان بزرگ است تا بتوانیم بیشتر آن را بشناسیم و بتوانیم از آن محافظت کنیم. درواقع تاکنون بقایای یک تالار ستون‌دار در بخش جنوبی محوطه و بقایای یک ساختمان بزرگ خشتی مربوط به دوران هخامنشی تا اشکانی در مرکز محوطه و یک گورستان مربوط به عصر مفرغ (چهارهزارسال قبل) در بخش شمالی را کشف کرده‌ایم.
وی با توجه به کشف الواح گلی هخامنشی در این منطقه ادامه می دهد: یکی از دلایل ما در خصوص کاربرد بایگانی ساختمان بزرگ خشتی کشف شده در مرکز محوطه، کشف تعدادی اثر مُهر گِلی در یکی از اتاق‌های این ساختمان است. بر روی یکی از اشکال جانوری این اثر مهرها یک نگارش دو حرفی به خط آرامی (خط رایج نگارش در دوران هخامنشی و اشکانی) وجود داشت. نقوش اثر مهرها شامل اشکال مختلف هندسی و حیوانی و انسانی بود که اطلاعات ارزشمندی در خصوص نظام اجتماعی و سیاسی و اقتصادی آن دوران و همچنین هنر و فرهنگ آن مردم را بازگو می‌کند. “اثر مهر گلی” کاربرد مهر و موم امروزی را دارد که از آن برای بسته‌بندی و ثبت یک کالا استفاده می‌شد که امضای انباردار یا دفتردار نیز روی آن نقش بسته است.
جعفری می گوید که هنوز کتیبه‌های بدست آمده، خوانده نشده‌اند و نیاز است تا بخشی از مطالعات را روی خواندن آن متمرکز کنیم. این مهرها به خط آرامی نوشته شده‌اند و اشکال حیوانی، هندسی روی آنها نقش شده است. در این میان کارشناسانی برای خواندن خط آرامی داریم اما پروسه آن زمانبر خواهد بود.
نقش های حیوانات روی مهرها
نقوش حیوانی مانند اسب، شیر و گوزن روی این مهرها پیدا شده است و نقوش هندسی کشف شده نیز مانند سایر نقاط ایران است. البته برای نخستین بار است که در محدوده شمال شرقی ایران، اثر مهرهای گلی از دوره هخامنشیان بدست می‌آید. این مهرها نیز مانند سایر مهرهای بدست آمده در دوره هخامنشیان به منظور داد و ستد و بازرگانی و مهروموم کردن خمره‌ها و بسته‌های اقتصادی که قرار بود جابه جا شوند، استفاده می‌شدند.
به گفته وی، غلات و مشروبات در این خمره‌ها نگهداری می‌شد. ضمن آنکه داد و ستد نیز بر روی این محصولات بود و احتمال می‌دهیم برای انجام داد و ستد این محصولات از این خمره‌ها استفاده می‌کردند.
سرپرست ایرانی پروژه بین‌المللی باستان‌شناسانی محوطه تاریخی ریوی در ادامه می گوید: در منابع تاریخی آمده است که خراسان نیز بخشی از امپراتوری هخامنشیان بود و بعدها در دوره اشکانیان و ساسانیان نیز بخشی از این شاهنشاهی‌ها بود. اما اطلاعات باستان‌شناسی ما دراین خصوص بسیار ضعیف است. شهرها و روستاهای خراسان که در دوره هخامنشی ایالت “پَرثَوَ” نام داشت را نمی‌شناسیم. اکنون کاوش در محوطه ریوی به ما کمک می‌کند تا یافته‌های باستان‌شناسی دراین خصوص داشته باشیم.
لازم به ذکر است محوطه تاریخی ریوی در سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید اما پژوهش‌های باستان‌شناسی در ریوی از سال ۱۳۹۱ آغاز شده است و روند این پروژه تا ۵ سال آینده نیز با همکاری موسسه باستان‌شناسی آلمان ادامه خواهد داشت. این محوطه طی سال‌های آینده تبدیل به پایگاه میراث فرهنگی و سایت موزه خواهد شد و امیدواریم کارهای باستان‌شناسی ادامه یابد.
