سرویس اجتماعی طی سال‌های اخیر بارها از زبانِ مسوولان مختلف به ویژه وزرای جهاد کشاورزی شنیده بودیم که به دلیلِ مشکلات کم آبی در کشور، کشت برنج به غیر از استانهای شمالی در سایر استانها ممنوع است. استانهای اصفهان و خوزستان از جمله استان‌هایی هستند که بعد از استانهای شمالی شاهد بیشترین میزان کشت برنج […]
سرویس اجتماعی
طی سال‌های اخیر بارها از زبانِ مسوولان مختلف به ویژه وزرای جهاد کشاورزی شنیده بودیم که به دلیلِ مشکلات کم آبی در کشور، کشت برنج به غیر از استانهای شمالی در سایر استانها ممنوع است.
استانهای اصفهان و خوزستان از جمله استان‌هایی هستند که بعد از استانهای شمالی شاهد بیشترین میزان کشت برنج در آنها هستیم.
این در حالی است که طی یکی دو سال گذشته هم استان اصفهان و هم استان خوزستان بشدت دچار بحران کم آبی و بی آبی شده‌اند و بدیهی است که دیگر نباید شاهد کشت برنج در این استانها باشیم.
به ویژه استان خوزستان شدیدا با بی آبی دست و پنجه نرم می‌کند.
در همین راستا معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان با اشاره به محدودیت‌های شدید منابع آبی در سال جاری، در فروردین‌ماه امسال از ممنوعیت کشت برنج در کل استان خوزستان خبر داده بود.
علی شهبازی با اشاره به محدودیت منابع آبی در خوزستان و حوضه آبریز کرخه، اظهار داشت: تراز فعلی سد کرخه ۱۸۰ متر از سطح دریا است، در حالی که سال گذشته در همین زمان ۱۹۹ متر بوده است.
وی با بیان اینکه تراز کنونی سد کرخه به معنای کاهش ۱۹متری سطح آب سد نسبت به سال گذشته است، تصریح کرد: بر این اساس ما در سد کرخه با کاهش یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعبی حجم منابع آبی نسبت به زمان مشابه در سال گذشته رو به رو هستیم.
وی درباره تأمین آب کشاورزی و مباحثی که در خصوص کشت محصولات آب بر مانند برنج در استان خوزستان مطرح است، گفت: با توجه به محدودیت ذخایر سدها، امکان تأمین آب برای کشت شلتوک و به طور کلی محصولات پرمصرف وجود ندارد و کشت این محصولات می‌تواند سبب بر هم خوردن تعادل شکننده منابع و مصارف آبی در حوضه‌های آبریز شده و در تأمین نیازهای آبی حیاتی استان از جمله شرب، محیط زیست، نخیلات آبادان و خرمشهر و دام‌های سنگین در حوضه‌های آبریز مختلف استان اختلال ایجاد می‌کند.
در حالی که قرار نبود امسال در خوزستان کشت برنج انجام شود به گفته مسئولان سازمان آب بیش از ۴۰ هزار هکتار از زمین‌های این استان زیر کشت برنج هستند.
کشاورزان برای تامین معیشت خود راهی ندارند اما با برداشت میزان آبی که آنها نیاز دارند، تنش آبی شدت می‌گیرد و انحراف از برنامه‌های سازگاری با خشکسالی به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. در این شرایط باز هم محیط زیست است که باید تاوان این تناقض را که برای آن برنامه‌ریزی نشده پس بدهد. نمونه این تاوان در تصاویر مربوط به ماهی‌های تلف شده و گاومیش‌های سرگردان در بستر خشک هورالعظیم دیده می‌شود.
خوزستان درگیر خشکسالی شدید است. هر روز خبرهای ناگواری از هورالعظیم و حوضه‌های آبی دز و کرخه به گوش می‌رسد این در حالی است که برنامه سازگاری با کم‌آبی در این استان مصوب شده اما انحرافاتی در اجرای این برنامه به چشم می‌خورد. بر اساس مصوبات کارگروه سازگاری با کم‌آبی و جهادکشاورزی قرار بود امسال به دلیل خشکسالی شدید کشت‌های آب‌بر به ویژه برنج یا شلتوک (برنج با غلاف) در خوزستان ممنوع شود اما به نظر می‌آید که برخی کشاورزان همچنان به صورت غیرمجاز در حال کشت برنج هستند که این مساله سبب شده است که حق‌آبه محیط زیست تامین نشود و تنش‌های ناشی از خشکسالی در خوزستان افزایش پیدا کند.
علی شهبازی، معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در این باره گفت:«براساس آخرین تصاویر ماهواره‌ای سطح زیر کشت شلتوک در استان به بیش از ۴۰ هزار هکتار رسیده است در حالی که امسال قرار بود کشت شلتوک ممنوع باشد.»
او در پاسخ به اینکه این حجم از کشت شلتوک چه میزان آب مصرف می‌کند اظهار کرد:«اگر بخواهیم حساب سرانگشتی انجام دهیم، این مقدار بسیار قابل توجه است، برای نمونه اگر فقط کشاورز بخواهد ۲۰ سانتی‌متر آبگیری در هزار هکتار زمین در ۱ روز انجام دهد که مقداری معمولی و طبیعی است، باید ۲۳ مترمکعب در ثانیه آب بردارد در حالی که کل میزان رهاسازی آب از سد کرخه ۷۵ مترمکعب در ثانیه است. مقایسه این اعداد وضعیت را به خوبی مشخص می‌کند به ویژه آنکه اصلا در برنامه مصوب امسال آبی برای کشت شلتوک برنامه‌ریزی نشده و همه اینها انحراف در برنامه است.»
شهبازی با تاکید بر اینکه خشکسالی حوضه‌های دز و کرخه جزو خشکسالی‌های بسیار شدید محسوب می‌شود، اظهار کرد:«اکنون تعادل بین مصارف و منابع بسیار شکننده است. کوچکترین انحراف از برنامه و برداشت‌های مصوب، سبب اثرگذاری در بخش‌های دیگر حوضه می‌شود.»
او اشاره کرد که نوع مصرف آب زمین‌های برنج‌کاری بسیار به منابع آب آسیب می‌زند چرا که در ابتدا کشاورزان باید زمین را آبگیری کنند و این آب برگشتی به چرخه منابع آب ندارد و به صورت خالص کسر می‌شود و سپس آبگیریِ بعد از حدود ۳ تا ۴ هفته منجر به تولید زه‌آب شور می‌شود که این زه‌آب به چرخه منابع آب برمی‌گردد و همه اینها حوضه کرخه، دز و هورالعظیم را از نظر کیفی و کمی
با مشکل روبه‌رو می‌کند.
آیا کشاورزان مقصرند؟
شهبازی گفت:«شورای تامین مصوبات خوبی برای کشاورزان داشته و برنامه تشویقی برای آنها دارد مثلا تخفیف آب‌بها برای سال آینده برای آنها در نظر گرفته شده است.»
او در پاسخ به این سوال که کشاورزان امسال چگونه باید امرار معاش کنند و زندگی خود را بگذرانند، گفت:«مدیریت خشکسالی مبحث چند وجهی است، نه مسوولان به تنهایی می‌توانند کاری کنند نه مردم می‌توانند همه چیز را رعایت کنند تعادل حوضه آبریز بسیار شکننده است و این مساله، حلقه مفقوده است
این جریانات است.»
کشته شدن ماهی‌ها و سرگردانی گاومیش‌ها
معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان با اشاره به کمبود آب در چند روز گذشته در هورالعظیم که منجر به تلفات ماهی‌ها سرگردانی گاومیش در بستر خشک تالاب شده اظهار کرد:« این یک مشکل موقت و ۲-۳ روزه در شریانات انتهایی هورالعظیم بود که به دلیل انحرافات از برنامه رخ داد و اکنون آب که حدود ۱ هفته پیش از کرخه رهاسازی شده است به هورالعظیم رسیده است. اگر انحراف شدیدی در برداشت از آب نداشته باشیم در تامین حق‌آبه هورالعظیم مشکل عمده‌ای وجود ندارد.»
شهبازی در پاسخ به اینکه انحراف از برنامه به چه معناست، گفت:«ما انحراف در برداشت آب داشتیم که به خاطر کشاورزی و مسائل دیگری بود که باید بررسی شود و نمی‌توانم به طور دقیق در مورد آن اظهار نظر کنم.»
همچنین حمیدرضا خدابخشی معاون برنامه‌ریزی سازمان آب و برق خوزستان در مورد تلفات ماهی‌ها در هورالعظیم گفت:«این اتفاق در منطقه‌ای بی‌طرف، در نزدیک مرز و میان دایک ایران و دایک عراق، رخ داده است و این ماهی‌ها نتیجه لاروهایی هستند که شیلات در رودخانه رها می‌کند که تعدادی از آنها به این منطقه آمده بودند و به طور طبیعی این همه ماهی در آن بخش وجود ندارد.»
او در پاسخ به اینکه چه عاملی سبب این خشکی و تلف شدن ماهی‌ها شده است؟ اظهار کرد:«دستکاری انسان و سدها سبب این مساله شدند طرح گاپ در ترکیه تاثیر بسیاری دارد. ما هم در این سوی مرز سد کرخه را داریم.»
خدابخشی در مورد ویدیو منتشر شده از سرگردانی گاومیش‌ها در بستر خشک هورالعظیم توضیح داد:« به نظر می‌آید این اتفاق در منطقه رفیع افتاده است و آب به دلیل خشکسالی پس‌روی کرده است.»
او اشاره کرد که تعادل اکولوژیکی هورالعظیم به هم خورده است، زمانی هم که آب بیشتری وارد تالاب شده، هورالعظیم این آب را در خودش نگه نداشته و آب وارد اروند شده است.
معاون برنامه‌ریزی سازمان آب و برق خوزستان همچنین در مورد تاثیر کشاورزی بر افزایش تنش آبی در خوزستان اظهار کرد:« از ۱۵۶ تا ۱۶۰ هزار مترمکعب آبی که از کرخه رهاسازی می‌شود حدود ۱۴۰۰ مترمکعب به پایین دست می‌رسد.
در این مسیر حدود ۴۰-۳۰ مترمکعب برای شرب برداشته می‌شود و در مسیر واحد صنعتی بزرگی هم وجود ندارد. در واقع اختلاف این مقدارصرف کشاورزی می‌شود.»
او ادامه داد:«در منطقه بالادست در شوش تا حدودی محدودیت‌هایی برای برخی کشت‌ها اعمال شده است اما مشکل اصلی که نمی‌گذارد حق‌آبه محیط زیست تامین شود کشت برنج است . امسال قرار نبود که این حجم از آب برای کشاورزی مصرف شود. »
خدابخشی تاکید کرد:«کشاورزی برای آنها معیشتی است چاره‌ای ندارند اگر مشاغلی را جایگزین نکنیم چگونه می‌توان توقع داشت که آنها از کشت صرف نظر کنند تا آب
به تالاب برسد؟»
برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی با آغاز تابستان و شدت گرفتن کم‌آبی، قرار بود کمک کنند تا تنش‌آبی در خشکسالی بی‌سابقه امسال به حداقل برسد اما مشخص نیست که بدون راضی کردن برنج‌کاران خوزستان و تامین کردن معیشت آنها ک و دیگر کشاورزان که مشکلی غیرقابل پیش‌بینی نبود چگونه قرار است این برنامه‌ها از روی کاغذ به واقعیت تبدیل شوند؟
