آثار سیاسی در سینمای ایران کم نیستند. به خصوص فیلم‌هایی که در جشنواره فجر حضور داشته‌اند و حواشی بسیاری نیز برای آن ها ایجاد شده است. فیلم «ضد» به کارگردانی امیر عباس ربیعی که در بخش سودای سیمرغ جشنواره چهلم حضور دارد، جدیدترین فیلم سینمایی با محتوای سیاسی در کشور ماست. اثری […]
آثار سیاسی در سینمای ایران کم نیستند. به خصوص فیلم‌هایی که در جشنواره فجر حضور داشته‌اند و حواشی بسیاری نیز برای آن ها ایجاد شده است. فیلم «ضد» به کارگردانی امیر عباس ربیعی که در بخش سودای سیمرغ جشنواره چهلم حضور دارد، جدیدترین فیلم سینمایی با محتوای سیاسی در کشور ماست. اثری که موضوع خود را بر حادثه بمب‌گذاری منافقین در دفتر حزب جمهوری اسلامی استوار کرده است.
«ضد» که دومین اثر سینمایی ربیعی است، تلاش می‌کند تا نگاهی واقعی و ساختارشکنانه به ماجرای نفوذ داشته باشد. ربیعی که در اثر قبلی خود لباس شخصی به سراغ حزب توده رفته بود، اینبار منافقین را به عنوان عامل بسیاری از جنایات اوایل انقلاب به پرده نقره‌ای آورده است. منافقینی که چهره بسیار سرد و بی‌رحم آنان را می‌توانیم در این اثر ببینیم.
نکته جذاب فیلم اما روایت تاریخ آن بر مبنای قصه‌ای عاشقانه و خیالی است. ترکیبی که شاهد حضور وقایع و شخصیت‌های واقعی در بمب‌گذاری دفتر حزب و همچنین شخصیت‌های خیالی قصه در کنار یکدیگر هستیم. فیلم تلاش می‌کند تا وقایع اتفاق افتاده در اوایل انقلاب به خصوص بعد از ماجرای ریاست جمهوری بنی صدر و حضور منافقین در کنار او را به تصویر بکشد.
«ضد» نشان می‌دهد که چگونه منافقین در ساختار حکومتی اوایل انقلاب نفوذ داشتند و حتی بر شخصیت‌های سیاسی نیز تاثیر می‌گذاشتند. به خصوص بنی صدر اولین رئیس جمهور کشورمان که تحت تاثیر این گروهک به انحراف کشیده شد و سپس از سمت خود خلع شد. رئیس جمهوری که بارها در خصوص مرزبندی‌اش با سران منافقین توسط امام خمینی به او تذکر داده شده بود.
مسعود رجوی دیگر نامی است که در فیلم به وضوح از او و تیم مغز متفکر سازمان صحبت به عمل می‌آید. او که تا پیش از انقلاب از نفرات درونی سازمان منافقین بود، بعد از انقلاب و البته فروپاشی هسته اولیه سازمان قدرت را به دست گرفت و تبدیل به یکی از اعضای مهم و در انتها شخص اول سازمان مجاهدین شد. فردی که بارها در فیلم از تقابل او با بهشتی صحبت می‌شود.
تقابلی که نشان می‌دهد منافقین چه چهره پنهانی داشتند و شهید بهشتی از همان ابتدای انقلاب درباره ماهیت این گروهک خبر داشت. ماهیتی که در فیلم با چگونگی قتل اعضای سازمان توسط خود سازمان و یا انجام اقداماتی که مغایر با ذات انسانی و خانواده است، به تصویر کشیده می‌شود. آن هم در مقابل منش شهید بهشتی که خانواده و تشکیل آن را بر هرگونه فعالیت سیاسی برای اعضای حزب مقدم می‌دانست.
شهید بهشتی نام دیگری از چهره‌های شاخص انقلاب است که نام او بارها در فیلم ذکر می‌شود. نامی که نشان می‌دهد منش و رفتار این مغز متفکر انقلاب در برخورد با اطرافیان خود و حتی در برخورد با منافقین چگونه بوده است. بیراه نیست که بگوییم فیلم ضد تنها اثر سینمایی است که این شهید بزرگوار را به مخاطبان سینما معرفی می‌کند.
اما گذشته از نام‌هایی که در بمب‌گذاری دفتر حزب جمهوری به شهادت رسیدند باید به نام فرد بمب‌گذار نیز اشاره‌ای کرد. محمد رضا کلاهی فردی است که به عنوان عامل نفوذی به حزب ورود کرد و بعد از جلب اطمینان افراد داخل حزب در روز هفتم تیرماه با قرار دادن بمب در جلسه حزب، باعث شهادت بهشتی و همراهانش شد.
نام او در کنار دیگر شخصیت خیالی فیلم که از اعضای حراست حزب در درون فیلم است، نشان می‌دهد که چگونه سازمان منافقین در بسیاری از پست‌های حساس نفرات نفوذی خود را قرار داده بود. مسئله‌ای که بعدها باعث شهادت نفرات دیگری از چهره‌های شاخص انقلاب همچون رجایی و صیاد شیرازی شد. قرارگیری این نام‌ها در کنار مسئله نفوذ را باید محتوای اصلی فیلم ضد دانست.
نام‌هایی که امیر عباس ربیعی در اثر جدید خود از ذکر آن‌ها و وقایعی که در اوایل انقلاب رخ داده است سر باز نزده و همین نکته از جمله نقاط قوت فیلم است. فیلمی که روایتش برعهده ضدقهرمان فیلم است. ضدقهرمانی که در انتها همچون واقعیت دهه ۶۰ توانست به انقلاب ضربات سنگینی وارد کند. ضرباتی که تنها بخشی از آن در فیلم ضد به نمایش گذاشته شده است.
نگاهی به فیلم‌های سیاسی جشنواه فجر
«دیدن این فیلم جرم است!» نام دیگری است که باید در فهرست آثار سیاسی قرار داد. فیلمی ساخته رضا زهتابچیان محصول سازمان سینمایی سوره حوزه هنری که در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر حضور داشت. این فیلم را شاید بتوان برداشتی از فیلم مشهور «آژانس شیشه‌ای» دانست. فیلمی که نه تنها با سیاست و پشت پرده‌های آن درگیر می‌شود، بلکه به آن نقد هم وارد می‌کند.
شاید بتوان گفت یکی از مهمترین فیلم‌های سیاسی سینمای ایران، «آژانس شیشه‌ای» ساخته تحسین‌شده ابراهیم حاتمی‌کیاست که در شانزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر با بردن ۹ سیمرغ رکوردی عجیب از خود برجای گذاشت. این فیلم نقدهای بسیاری را به جهان سیاست و سیاسی‌بازی‌های زمان خود وارد کرد. «آژانس شیشه‌ای» در دهه ۷۰ تولید شد و اتفاقی ساختارشکنانه در سینمای ایران بود.
حاتمی‌کیا جزو کارگردانانی است که بیشتر کارهای او به ویژه در دوران پس از جنگ با ژانر سیاسی پیوند خورده‌اند. «خروج» نام یکی دیگر از آثار اوست که در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر حاضر بود و دو سیمرغ بلورین هم برد؛ فیلمی درباره راهپیمایی تراکتوری کشاورزانی که دنبال حقوق خود به سفری سیاسی قدم می‌گذارند تا صدایشان شنیده شود.
«بادیگارد» دیگر فیلم سیاسی حاتمی‌کیاست و در آن ماجرای محافظی به تصویر کشیده می‌شود که درگیر سیاسی‌بازی مسئولین است. این فیلم در سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر حاضر بود و بعد از «به رنگ ارغوان» که سیاسی‌ترین فیلم این فیلمساز به شمار می‌آید، ساخته شد تا نام حاتمی‌کیا به عنوان کارگردانی با فیلم‌های سیاسی در ذهن مخاطبان جا بیفتد.
اما کارگردان بعدی که آثار او تمی سیاسی دارند، محمدحسین مهدویان است که «ماجرای نیمروز»، «رد خون» و «لاتاری» را کارگردانی کرده است. آثاری که او در آن‌ها با طعنه زدن به دنیای سیاست و اتفاق‌های سیاسی امنیتی تلاش می‌کند مخاطبان را درگیر داستان‌های آثارش کند. همه آثار مهدویان در جشنواره فیلم فجر حضور داشته‌اند، به ویژه «ماجرای نیمروز» که در سی و پنجمین دوره برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم شد.
به طور کلی مساله نفوذ و گروهک‌های تروریستی پای ثابت بسیاری از آثار سیاسی بوده‌اند؛ از «ضد» و «سیانور» تا فیلم «نفوذی» ساخته احمد کاوری. این فیلم با بازی امیر جعفری پیرامون زندگی اسیری روایت می‌شود که بعد از بازگشت به ایران به اتهام جاسوسی برای منافقین بازداشت می‌شود. اما ماجرا به همین سادگی نیست، در واقع دست‌های پشت پرده بازی سیاسی را علیه این آزاده دوران دفاع مقدس راه انداخته‌اند.
بعد از فیلم کاوری باید سراغ «روز صفر» برویم که با دریافت ۵ سیمرغ بلورین از سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر خبرساز شد. فیلمی امنیتی و سیاسی که سعید ملکان آن را کارگردانی کرده و ماجرایش به دستگیری عبدالمالک ریگی، سرکرده گروهک تروریستی مربوط می‌شود. «آشغال‌های دوست‌داشتنی» آخرین فیلمی است که در این فهرست باید از آن یاد کنیم. این فیلم به کارگردانی محسن امیریوسفی و بازی شهاب حسینی و هدیه تهرانی، داستانی اجتماعی با مضامین سیاسی را به مخاطب ارائه می‌دهد و تولید و اکران آن با حواشی بسیار همراه شد.
