ایرنا قطار دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های گذشته سرعت قابل ملاحظه‌ای گرفته و تهران در این مدت تلاش کرده‌است همزمان با نقش‌آفرینی در سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و تلاش برای حل بحران همسایگان، نگاه متوازنی به غرب و شرق جهان داشته باشد. آمد و شدهای سیاسی و تردد دیپلماتیک طی ماه‌های گذشته به برجسته‌ترین […]
ایرنا
قطار دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های گذشته سرعت قابل ملاحظه‌ای گرفته و تهران در این مدت تلاش کرده‌است همزمان با نقش‌آفرینی در سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و تلاش برای حل بحران همسایگان، نگاه متوازنی به غرب و شرق جهان داشته باشد.
آمد و شدهای سیاسی و تردد دیپلماتیک طی ماه‌های گذشته به برجسته‌ترین موضوع مورد توجه محافل رسانه‌ای تبدیل شده‌است که از رویکرد حاکم بر سیاست خارجی دولت سیزدهم مبنی بر توازن‌بخشی به مراودات در این حوزه نشان دارد.
آغاز روند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بعد از دو دهه انتظار، مذاکرات سازنده ایران و عربستان، انعقاد قرارداد سوآپ گازی بین ترکمنستان-ایران- جمهوری آذربایجان در جریان سفر آیت‌الله رئیسی به تاجیکستان و ترکمنستان، مذاکرات رو به جلو برای لغو تحریم در وین، اجرای سند راهبردی ۲۵ ساله با چین، تقویت محور لاتینی تنها چند مورد از دستاوردهای دیپلماتیک در حوزه خارجی به شمار می‌رود.
در همین زمینه چند روز پیش «علی بهادری جهرمی» سخنگوی دولت در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «رئیس جمهور در تدارک سفر روسیه و وزیر خارجه در چین است، وزیر راه در سوریه بود، وزیر ارشاد به محل اکسپو رفت و آقای باقری بر مذاکرات وین متمرکز است. هفته پیش هم چندین مقام خارجی در ایران حضور داشتند. دیپلماسی در دولت مردمی به میدان وسیع منافع ملی توجه دارد. پویا، همه‌جانبه و نتیجه‌گرا.
افزون بر موارد اشاره شده، سفر روزهای اخیر «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان به عمان و قطر، سفر قریب‌الوقوع رییس جمهور ترکمنستان و ونزوئلا به ایران و سفر محسن رضایی به عنوان معاون اقتصادی دولت به کشورهای آمریکای لاتین و حیاط خلوت آمریکا) را می‌توان در این راستا اریابی کرد.
در پیوند با تکاپوی دیپلماتیک تهران بیان همین نکته کافی است که تنها دولت سیزدهم در ۱۰۰ روز اول فعالیت خود، نزدیک به ۱۰۰ دیدار و گفتوگوی تلفنی با مقام‌های عالی خارجی _ در حد رئیس‌جمهوری، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه و نماینده ویژه رئیس‌جمهوری _ داشته‌است.
نگاه متوازن از شرق تا غرب جهان و حیات خلوت آمریکا
طی ماه‌های اخیر در دولت سیزدهم، دو دیدگاه «نگاه به شرق» و «نگاه به غرب» تعدیل شده و دیدگاه «بینابینی» به جهان شکل گرفت؛ دیدگاهی که بر حفظ تعادل در نگاه به غرب و شرق تاکید داشت؛ سند راهبردی ۲۵ سال با چین و ۲۰ ساله با روسیه، تکاپوی دیپلماتیک برای رفع اختلافات با غرب بر سر برجام، تلاش برای گسترش روابط با همسایگان و کشورهای عرب، تلاش برای همکاری نزدیک با کشورهای حوزه کارائیب و آمریکای لاتین از جمله الگوهای رفتاری برای توازن‌بخشی به روابط خارجی به شمار می‌رفت.
البته نگاه مثبت و متقابل ایران و کشورهای آمریکای لاتین در دولت سیزدهم وارد فضای جدی‌تری شد به طوری که رهبران کشورهای آمریکای لاتین از جمله رئیسان‌جمهوری ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در کنار دیگر مقام‌های جهانی، پیروزی آیت‌الله رئیسی را تبریک گفتند و نسبت به گسترش مناسبات دولت‌های متبوع خود با تهران ابراز امیدواری کردند.
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان چندی پس از دیدار با همتای ونزوئلایی از امضای یک سند همکاری در ماه‌های آینده خبر داد و گفت: گفت‌وگوهای مهمی با یکدیگر داشتیم و توافق کردیم نقشه راه همکاری‌های ۲۰ ساله تهران و کاراکاس را ترسیم کنیم.
اینک نیز خبرهایی از سفر «نیکلاس مادورو» رئیس‌جمهوری ونزوئلا به گوش می‌رسد و او گفته‌است که در آینده بسیار نزدیک برای تسریع پروسه همکاری‌های دوجانبه با جمهوری اسلامی و تحکیم مناسبات اقتصادی دو کشور به تهران سفر می‌کند. اگرچه مادورو به تاریخ این سفر اشاره نکرده اما از نگاه ناظران، این سفر به احتمال زیاد در همین ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۲ انجام خواهد گرفت.
ایران همزمان با گسترش روابط با ونزوئلا، تقویت و ترمیم روابط با دیگر کشورهای این حوزه را در برنامه خود دارد. تهران پیشتر روابط اقتصادی و تجاری گسترده‌ای را با کشورهای بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور برقرار کرده‌بود که می‌توان به پروژه ایران برای تجهیز بنادر نیکاراگوئه، ساخت تاسیسات پتروشیمی در اکوادور، ساخت کارخانه سیمان، اکتشاف اورانیوم و استخراج معادن بولیوی در دولت دهم نیز اشاره‌کرد.
حضور موثر در اجلاس منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با انعقاد توافقات راهبردی
دیپلمات‌ها و مقامات جمهوری اسلامی از هر فرصت و تریبونی برای اعلام مواضع و گسترش مناسبات با کشورهای همجوار، منطقه و فرامنطقه بهره گرفتند که به رغم تحریم‌ها، شاهد گشایش‌هایی در این حوزه بودیم.
در این ارتباط می‌توان به مصادیقی چون حضور فعال ایران در اجلاس سران اقتصادی اکو و ایجاد زمینه توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عضو، امضای قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه با ترکمنستان و آذربایجان، انجام توافق‌های ترانزیتی با کشورهای پاکستان، آذربایجان، قرقیزستان، ترکمنستان و آذربایجان اشاره کرد.
یکی از بزرگترین تحولات و دستاوردهای دولت در این بازه زمانی کوتاه چندماهه در حوزه سیاست خارجی، در هم شکستن موانع عضویت دائم در سازمان شانگهای به عنوان یکی از مهمترین پیمان‌های منطقه ای بود؛ تغییر جایگاهی که پس از دو دهه انتظار از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است.
در پایان بیست و یکمین نشست سران سازمان شانگهای که که در روزهای ۲۵ و ۲۶ شهریورماه در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، سران هشت کشور عضو اصلی سازمان، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند.
از نگاه ناظران، اینکه ایران به عضویت دائم سازمان همکاری‌های شانگهای درآمده، یک مزیت و فرصت مغتنمی برای هر دو طرف است. کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین و حدود نیمی از جمعیت جهان، در عمل موجب بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.
از طرفی، حضور ایران به عنوان عضو دائم در این سازمان با توجه به فعالیت‌ها و همکاری‌های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی، فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان فراهم خواهدآورد.
یکی از مهمترین دستاوردهای دیپلماتیک که در روزهای اخیر رسانه‌ای شده به اجرای سند راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین برمی‌گردد؛ توافقی که کارشناسان معتقدند تحول شگرفی را در روابط این دو کشور رقم خواهد زد.
از نگاه ناظران، اشتراکات در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باعث شده که تهران و پکن بیش از پیش به سمت همکاری با یکدیگر جذب شوند؛ مشترکاتی از قبیل اجماع نظر بر سر بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، نبرد علیه کووید ۱۹ و همکاری در پروژه‌های تولید واکسن مشترک، مقابله با تروریسم، تقابل با رویکرد قلدرمآبانه آمریکا، ترویج چندجانبه‌گرایی، همکاری سازنده در حوزه ابتکار «یک کمربند- یک جاده» و غیره.
تکاپوی ایران با هدف برون‌رفت افغانستان از بحران
تهران افزون بر پذیرش حدود سه میلیون مهاجر افغان در سال‌های اخیر، در فضای پس از تسلط طالبان بر افغانستان طی ماه‌های اخیر، نقش فعالی برای برقراری صلح و ثبات در این کشور دوست و همسایه ایفا کرده‌است.
در ادامه نشست‌های سه‌گانه مسکو پیرامون بررسی تحولات افغانستان، دومین دور نشست وزیران امور خارجه همسایگان افغانستان ۵ آبان‌ماه در وزارت امور خارجه با حضور «محمد مخبر» معاون اول رئیس‌جمهوری، امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و وزیران امور خارجه ازبکستان، چین، ترکمنستان، تاجیکستان و پاکستان برگزار شد. در این نشست، وزیران امور خارجه چین و روسیه و نیز «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل به صورت مجازی شرکت داشتند.
در روزهای گذشته شاهد ورود یک هیات اقتصادی و سیاسی ٢٦ نفره به همراه مولوی «امیرخان متقی» سرپرست وزارت خارجه افغانستان به تهران بودیم؛ سفری که روز شنبه ١٨ دی ماه آغاز شد و در جریان آن، گفت وگوها در زمینه‌های تجارت، اقتصاد، امنیت و ترانزیت مثبت بوده‌است.
اجرای اصل حُسن همجواری از سوی ایران طی ماه‌های اخیر که دولت بایدن برای رهایی از باتلاق خودساخته با خروج غیرمسوولانه از افغانستان هزینه‌های جبران‌ناپذیری همچون تقویت گروه‌های تروریستی، فروپاشی اقتصادی و سیل مهاجران را بر مردم این کشور جنگ‌زده تحمیل کرد، ادامه یافته‌است؛ مصائبی که ایران را به عنوان کشور دوست و همسایه به شدت نسبت به آینده افغانستان نگران کرده‌است.
گسترش همکاری با دول عربی و ادامه مذاکرات سازنده با عربستان
اگر چه دولت سیزدهم اصل توازن‌بخشی به مناسبات خارجی و نگاه همزمان به غرب و شرق را در دستور کار داده اما تاکنون در هر دو سطح شعار و عمل، همسایگان و کشورهای منطقه در اولویت قرار گرفته‌اند که نمونه آن تور دیپلماتیک سکاندار وزارت امور خارجه ایران به شماری از این کشورها از جمله عمان و قطر بود.
امیرعبداللهیان هفته گذشته در صدر هیاتی دیپلماتیک به ترتیب به عمان و قطر سفر کرده‌بود؛ سفری که با دستاوردهای ملموس و قابل‌توجه در زمینه اقتصادی و گسترش مناسبات دوجانبه همراه بود. در جریان این سفرها فرصتی به دست آمد تا دو طرف در زمینه مسائل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نیز منطقه‌ای به گفت وگو نشسته و راه‌های تقویت روابط دوجانبه بررسی شود.
پیشتر نیز آمد وشدهای دیپلماتیک با دولت‌های عربی منطقه در جریان بود همانند حضور موثر ایران در «اجلاس منطقه‌ای حمایت از عراق» که شهریورماه امسال برگزار شده‌بود؛ نشستی که در آن نمایندگان ۹ کشور مصر، ایران، عربستان، اردن، قطر، امارات، کویت، ترکیه و فرانسه مشارکت داشتند و نکته مورد توجه، حضور وزیر امور خارجه ایران و سران دولت های عربی منطقه در آن اجلاس بود.
ازسرگیری مذاکرات بین ایران و عربستان که طی ۶ سال گذشته روابطی تیره را تجربه کرده‌اند، از دیگر دستاوردها است. در ماه‌های گذشته افزون بر لحن صمیمانه و مسالمت‌آمیز مقامات تهران و ریاض، دست‌کم ۴ دور نشست بین مسئولان دو کشور برگزار شده و دور پنجم مذاکرات نیز بنا به گفته «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه در دستور کار است. خطیب‌زاده صبح دوشنبه ۲۰ دی‌ماه در نشست خبری در پاسخ به سوالی در خصوص زمان برگزاری دور جدید مذاکرات ایران و عربستان گفت: دور جدید گفتگوهای ایران و عربستان به میزبانی عراق در دستور کار است و ما تلاش کردیم به رغم پرونده‌های اختلافی که وجود دارد، بر مبنای مصلحت فاصله‌گذاری در نقاط مختلف، با صراحت و تلاش، روابط پایدار و گفتگوهایمان را ادامه دهیم. همچنین «جلیل رحیمی جهان آبادی» عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران شنبه ۲۵ دی‌ماه با انتشار پیامی در حساب رسمی خود در توئیتر نوشت: «روابط دو کشور ایران و عربستان در حال احیا بوده و سفارتخانه‌ها در حال آماده شدن برای بازگشایی است.»
در مجموع، رویکرد حاکم بر دولت سیزدهم از نگاه همه‌جانبه و توازن‌بخش در حوزه سیاست خارجی حکایت دارد. در این میان روابط ایران با دوستان تعمیق و با بازیگرانی که با تهران اختلاف داشته‌اند، ترمیم خواهد شد. این منافع ملی – نه حزبی و جناحی- است که به عنوان یک چراغ راهنما عمل کرده و تهران با عنایت به این منفعت عمومی، مناسبات خود را در نقاط مختلف پهنه خاکی پیش می‌برد.
