همیشه گفته‌اند که محدودیت، خلاقیت می‌آورد. این برای مردم کویر به خوبی صدق می‌کند آنها آب را از دل زمین با حفر تونل‌های طولانی به اسم قنات در زیر زمین عبور داده و به واسطه چاه‌ها به سطح زمین می‌رساندند و برای مصارف شرب و غیرشرب استفاده می‌کردند. بخشی از این آب با اسامی مختلف به آبادی‌هایی […]
همیشه گفته‌اند که محدودیت، خلاقیت می‌آورد. این برای مردم کویر به خوبی صدق می‌کند آنها آب را از دل زمین با حفر تونل‌های طولانی به اسم قنات در زیر زمین عبور داده و به واسطه چاه‌ها به سطح زمین می‌رساندند و برای مصارف شرب و غیرشرب استفاده می‌کردند.
بخشی از این آب با اسامی مختلف به آبادی‌هایی مثل اکرم آباد، دهنو، حسن آباد، ملاباشی، فیروزآباد و … می‌رسیدند و برای مصارف کشاورزی مورد بهره برداری قرار می‌گرفتند و باغ‌هایی را در خارج از محدوده مسکونی ایجاد کردند که تصور ایجاد آنها در کویر، باورکردنی نیست.
خلاقیت در انتخاب گونه‌های گیاهی
کویری‌ها حتی در انتخاب نوع درختان هم خلاقیت داشتند به نحوی که درختانی را انتخاب می‌کردند که آب‌خواهی کمتر داشته و با اقلیم استان سازگاری داشته باشند و محصول بهتر و بیشتری بدهند. نمونه زیبای این باغ‌ها با درختان انار، انگور تقریباً در بسیاری از شهرستان‌های استان از جمله مهریز و تفت که باغ شهرهای استان به شمار می‌روند و شهر یزد، اردکان، شاهدیه، اشکذر و … به چشم می‌خورد. اگر دقت کنید همه این شهرها در دشت یزد – اردکان در مسیر بادهای غالب به سمت شهر یزد قرار دارند یعنی در مسیری که باد بیشتری وارد استان می‌شود و گرد و خاک را با خود به همراه می‌آورد و بخش قابل توجهی از گرد و خاک را پوشش گیاهی و سرسبز این باغ‌ها تلطیف می‌کرد.
یاد باغ‌های کوچک و بزرگ با درختان انار و انگور که سازگاری بیشتری با کویر داشتند به خیر. حتی همه ما در خانه‌هایی که اغلب ویلایی بودند، درخت انگور داشتیم که همه سایه گستری برای خانه بود و هم میوه شیرین و خوشمزه‌ای داشت. کویر اکنون همان کویر است اما دیگر از لکه‌های سبز رنگی که در عکس‌های هوایی دهه‌های گذشته آن وجود داشت، خبری نیست. این لکه‌های سبز که همان باغ‌های سبز کویری بودند با گذشت زمان به دلایل مختلف به ویژه خشکسالی خشکیدند و طراوت را از کویر گرفته و یزد را به معنای واقعی کویر کردند. این باغ‌ها با زحمات بسیار و با کمبود آب، ایجاد شده و با نگهداری و مراقبت کشاورزان دلسوز زنده ماندند اما امروزه نه تنها شرایط اقلیمی و کاهش ریزش‌های جوی بلکه عوامل انسانی نیز به تخریب این باغ‌ها ورود کرده‌اند.
تخریب باغ‌ها با سودجویی و آسوده خواهی
این باغ‌ها دیگر تنها قربانی خشکسالی و بی‌آبی نشدند بلکه سودجویی و آسوده خواهی نسل‌های امروز هم با قهر آسمان با زمین، دست به دست هم دادند، تا باغ‌ها، برهوت شوند. رفته رفته با خشک شدن قنات‌ها، کاهش بارندگی‌ها، کم شدن آب چاه‌ها و سودجویی‌ها و کاهلی‌ها روز به روز بر تعداد باغ‌های خشکیده افزوده شد و زمین‌های باغ‌ها به صورت غیرقانونی تفکیک و به منازل مسکونی تبدیل شدند.
این کار سود مضاعفی برای مالکان داشت که هرگز از راه باغداری نصیبشان نمی‌شد، بسیاری از شهرهای ما دیگر باغ شهر نیستند و شهرهای مدرنی هستند که نام و یادی از گذشته ندارند، آن هم در شرایطی که با افزایش صنایع آلاینده، ما به فضای سبز و پوشش گیاهی بیشتری نیاز داریم. برای مثال در شهر شاهدیه با برداشت خاک، در گودال‌های بزرگ ایجاد می‌شدند و خاک برداشت شده اطراف آنها را می‌گرفت تا درختان رطوبت بیشتری داشته باشند و در کنار آنها تل های خاکی ایجاد می‌شد که باز از باغات محافظت می‌کرد.
باغ‌ها ریه شهرهای آلوده استان
یکی از کاربری‌های این باغات زیبا، فیلتر بودن آنها به عنوان ریه برای شهر بود اما نبود همین باغ‌ها دلیل بر بروز تیفون‌های محلی سیاهی است که گاهی رفت و آمد را نه تنها در شهر که در مسیرهای بین شهری نیز مسدود می‌کند. یکی از موضوعات اساسی در تخلفات ساختمانی تاکید بر اجرای قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغی است. طبق این قانون جهاد کشاورزی و مدیریت امور اراضی وظیفه حراست از زمین‌های کاربری زراعی و باغی را در حریم شهرها دارند و بر مسئولیت مدیریت امور اراضی برای حفظ اراضی کشاورزی و باغ‌ها تاکید شده است.
تهیه نقشه‌های هوایی برای مدیریت اراضی
مدیر امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با تاکید بر اینکه روند تغییر کاربری و تخریب باغ‌ها در استان یزد رو به افزایش است، گفت: طبق تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون، مدیریت امور اراضی با هماهنگی دستگاه قضائی می‌تواند از هر گونه ساخت و ساز در اراضی زراعی و باغی جلوگیری کند.
مهدی مروتی افزود: از این‌رو قرار است همکاری بین شهرداری و مدیریت امور اراضی انجام شود و نقشه هوایی اراضی در حریم شهرها از طریق شهرداری در اختیار مدیریت امور اراضی قرار گیرد و با برون سپاری و کمک مأموران نظارتی خود با کمک نقشه‌های هوایی این اراضی را حفظ کنند. وی درباره تخریب باغ‌ها در محدوده شهرها نیز با بیان اینکه حفاظت از باغات محدوده شهرها به عهده شهرداری‌ها است، ادامه داد: تهیه نقشه هوایی اراضی از اهمیت بسزایی برای جلوگیری از تخلفات ساخت و ساز برخوردار است اما در حال حاضر نیز مدیریت امور اراضی با جدیت این موضوع را دنبال می‌کند.
برخورد با ۱۷۲ مورد تخلف در سال جاری
مدیر امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد اعلام کرد: از ابتدای سال تا الان ۱۷۲ مورد اجرای تبصره ۲ ماده ۱۰ با صدور احکام قطعی قضائی صورت گرفته است که نقش بسزایی در کاهش قیمت کاذب اراضی کشاورزی به ویژه در روستای محمدآباد در شهرستان یزد و روستاهای دیگری در شهرستان‌های تفت، مهریز و بافق داشته است. وی با بیان اینکه بیشترین تخریب اراضی زراعی و باغی به ترتیب مربوط به شهرستان‌های تفت و مهریز است، ادامه داد: البته عمده شهرستان‌های استان شاهد تغییر کاربری زمین‌های زراعی و باغی هستند در حالی که بر اساس قوانین، به طور قطع برای اراضی باغی و زراعی خارج از محدوده به هیچ وجه مجوز مسکونی صادر نمی‌شود. مروتی گفت: مدیریت امور اراضی برای حفظ کاربری‌ها، باید نسبت به شناسایی و جلوگیری از هر گونه عملیات اعم از تخریب، خاکبرداری، گودبرداری و خاک ریزی و هر اقدامی که به هر شکل عملیات ساختمانی در اراضی زراعی و باغی خارج از حریم تلقی می‌شود را گرفته و موارد را به مراجع قضائی معرفی کند.
به نظر می‌رسد با روند رو به رشد تخریب باغ‌ها از یک سو و افزایش منابع آلاینده از سوی دیگر، ریه‌های شهر، از بین رفته و هوای آلوده، نفس شهرها را به شماره انداخته و سلامت مردم را در معرض مستقیم خطر قرار می‌دهد. به طور قطع گذشتگان فکر چنین روزهایی بودند که این باغ‌ها را با دشواری ایجاد کردند و وظیفه ما نیز حفظ و حراست از آنها است چرا که اقلیم کویری می‌طلبد که این باغ و اراضی زراعی دور تا دور شهرها را بگیرند و از ورود آلودگی‌ها جلوگیری کنند تا آسیبی متوجه شهر و شهروندان نباشد.
