سیامک خاجی مسلما تا مدت‌ها این چالش که آیا VAR سیستمی به سود فوتبال است یا باعث تخریب این ورزش و کاهش جذابیت آن شده وجود خواهد داشت اما مسلما با تمامی ایراداتی که تاکنون در آن وجود داشته، وجود آن بسیار مثمرثمر بوده و باعث شده تا از اشتباهات زیادی جلوگیری شود. فیفا […]
سیامک خاجی
مسلما تا مدت‌ها این چالش که آیا VAR سیستمی به سود فوتبال است یا باعث تخریب این ورزش و کاهش جذابیت آن شده وجود خواهد داشت اما مسلما با تمامی ایراداتی که تاکنون در آن وجود داشته، وجود آن بسیار مثمرثمر بوده و باعث شده تا از اشتباهات زیادی جلوگیری شود. فیفا در سال‌های اخیر مقاومت زیادی کرد تا از ورود تکنولوژی به فوتبال جلوگیری کند؛ چراکه بسیاری بر این عقیده بودند که این اتفاق به‌شدت به وجهه این ورزش لطمه خواهد زد و باعث می‌شود تا حد زیادی هیجان و جذابیت این ورزش از بین برود. نهایتا پس از اتفاقات عجیب و غریبی که در برخی تورنمنت‌های مهم رخ داد این نهاد به استفاده از سیستمی برای اعلام عبور توپ از خط دروازه تن داد که البته هنوز هم در بسیاری از کشورها به دلیل تکنولوژی خاص و پیش‌نیازهایی که دارد اجرایی نشده است. در مرحله بعدی این VAR بود که به فوتبال راه پیدا کرد. استفاده از چند داور که در مواردی که قانون مشخص کرده است صحنه‌ها را بازبینی کرده و اشتباهات داوران داخل زمین را تصحیح می‌کنند. این تکنولوژی هم موافقان و مخالفان زیادی دارد و اگر چه مدت زیادی از اجرای آن نمی‌گذرد اما فیفا در همین مدت تلاش کرده تا با ایجاد تغییراتی در آن به اجرای بهتر عدالت در فوتبال کمک کند. حضور جیانی اینفانتینو روی صندلی ریاست فیفا و ایده‌های نوآورانه او سبب شد تا این تکنولوژی با سرعت بیشتری در فوتبال اجرایی شود.
بهانه‌هایی برای عدم استفاده از VAR
نخستین بار در فصل ۲۰۱۳-۲۰۱۲ استفاده از VAR در لیگ فوتبال هلند به صورت آزمایشی اجرا شد و از آن زمان به تدریج در کشورها و تورنمنت‌های مختلف به‌کار گرفته شد. فیفا همانند دیگر تغییراتی که در قوانین خود به وجود می‌آورد ابتدا این سیستم را در دیدارهای رده‌های پایه در سطح ملی آزمایش کرد و سرانجام با برطرف کردن برخی ایرادات رسما از جام‌جهانی ۲۰۱۸ روسیه آن را به‌کار گرفت. اگر چه مدت زیادی از اجرای VAR در فوتبال دنیا می‌گذرد اما در لیگ خلیج‌فارس همچنان خلأ این تکنولوژی به خوبی حس می‌شود. درحال حاضر در ۴۵ لیگ مختلف این سیستم مورد استفاده قرار گرفته و حتی در برخی کشورها همانند کره‌جنوبی، اسپانیا، ایتالیا، آلمان و اوکراین در رقابت‌های لیگ دسته دو نیز از کمک داوران ویدئویی استفاده می‌شود اما در ایران با وجود اینکه از همان ابتدا وعده‌های زیادی در زمینه ورود VAR به کشور از سوی مدیران فدراسیون داده شد اما هنوز و پس از نزدیک به سه سال هنوز خبری از استفاده از آن نیست و بعید است حتی با وجود وعده اخیر رئیس فدراسیون در استفاده از VAR در نیم‌فصل دوم فصل آینده، چنین اتفاقی رخ دهد. در این فصل اعتراضات به داوری‌ها افزایش زیادی داشته و از طرف دیگر اشتباهات تاثیرگذار و پرحرف و حدیث داوران نیز به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش داشته است. نمونه بارز آن در دیدارهای هفته اخیر لیگ برتر بود که تیم‌های زیادی از اشتباهات داوری متضرر شدند و در برخی صحنه‌ها داوران از اعلام خطای واضح پنالتی که در چند قدمی آنها اتفاق افتاد هم خودداری کردند. در چنین شرایطی لزوم استفاده از VAR در فوتبال ایران شدیدا حس می‌شود و اگر چه حتی در صورت استفاده از این تکنولوژی باز هم برخی هواداران تیم‌ها نسبت به تصمیمات داوران ویدئویی نیز معترض خواهند بود اما انتظار می‌رود با ورود این سیستم، عدالت بیشتر در زمین مسابقه رعایت شود و درصدی از این اشتباهات از بین خواهد رفت.
یکی از دلایلی که فدراسیون‌نشینان درباره تاخیر در استفاده از VAR در دیدارهای لیگ ایران عنوان می‌کنند قیمت بالای آن است که نیازمند بودجه‌ای هنگفت برای اجرای آن است. با این حال حتی با وجود اینکه یکی از شرکتهای داخلی نسبت به بومی‌سازی این تکنولوژی و کسب مجوز در این زمینه هم اقدامات لازم را انجام داده و هزینه آن تقریبا نصف نمونه مشابه خارجی است اما همچنان در این زمینه شاهد مقاومت مدیران فدراسیون هستیم و مشخص نیست بالاخره چه زمانی تسلیم فشارهای تیم‌ها و هواداران‌شان شده و استفاده از کمک داوران ویدئویی را اجرایی خواهند کرد.
اگر چه در این زمینه تنها فدراسیون دخیل نیست و کیفیت پایین تصویربرداری در برخی شهرستان‌ها حتی برای بینندگان تلویزیونی نیز مشکل‌ساز است و برای تشخیص بهتر داوران در صحنه‌های حساس باید تغییراتی در کیفیت تصاویر ایجاد شود. به این ترتیب سرمایه‌گذاری در این بخش و ایجاد تغییرات در زیرساخت‌ها در تعداد زیادی از ورزشگاه‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
فقط در حد آزمایش
پیش از این تلاش‌هایی نیز برای اجرای این تکنولوژی در لیگ ایران صورت گرفته بود. در اواخر سال ۹۷ و پیش از دربی ۸۹ پایتخت خبرهایی درباره احتمال استفاده از VAR در این مسابقه حساس منتشر شد. پیش از آن در جریان دیدار پرسپولیس برابر نفت آبادان این سیستم به صورت آزمایشی مورد استفاده قرار گرفته و گفته شد که موفقیت‌آمیز نیز بوده است اما فیفا به فدراسیون ایران مجوز استفاده از آن را در دربی نداد و این سیستم به صورت آفلاین مورد آزمایش قرار گرفت که به گفته علیرضا فغانی، داور بین‌المللی کشورمان که در ورزشگاه آزادی حضور داشت یکی از مهم‌ترین ایرادات آن تاخیر زیاد در بررسی صحنه‌ها و اعلام آن به تیم داوری بود که باعث می‌شد وقت زیادی از بازی تلف شود و وقفه زیادی در آن به وجود بیاید. درحالی که مشخص نشد آن سیستم چگونه راه‌اندازی شده بود، با مخالفت فیفا در آن زمان استفاده از آن کلا منتفی شد و تا حالا که بیش از دو سال از این آزمایش نه‌چندان موفقیت‌آمیز گذشته، هنوز فوتبال ایران کمبود این سیستم را در داوری خود به‌شدت احساس می‌کند.
البته در نمونه‌های خارجی نیز در ابتدا یکی از مهم‌ترین ایراداتی که گرفته می‌شد درباره تاخیر و وقفه‌ای بود که در زمان بررسی هر صحنه اتفاق می‌افتاد و باعث می‌شد روند مسابقه به‌شدت کند شود. فیفا در ادامه تلاش کرد تا زمان بررسی صحنه‌ها را کاهش دهد و در فصل اخیر در این زمینه تقریبا موفق بوده است. با این حال حتی در کشورهای پیشرفته و لیگ‌های معتبر نیز انتقاداتی از تصمیمات این داوران به‌خصوص در صحنه‌های مربوط به بررسی آفسایدها صورت‌گرفته است. در لیگ برتر انگلیس داوران VAR با استفاده از برنامه‌های مخصوص تلاش می‌کنند تا با دقت بسیار بالا و در حد چند سانتی‌متر فاصله دو بازیکن از هم را مشخص کنند. این اتفاق باعث شده در برخی صحنه‌ها بیش از حد در این زمینه سختگیری صورت‌گرفته و هواداران تیم‌ها از این موضوع و بعضا مردود شدن گل‌هایی که به نظر می‌رسد بیش از اندازه سختگیرانه در مورد آنها قضاوت شده به‌شدت عصبانی شوند. فیفا طی این سال‌ها تلاش کرده تا با ارائه دستور‌العمل‌هایی درباره VAR به راحت‌تر شدن استفاده آن کمک کند و از سوی دیگر حواشی این سیستم را کاهش دهد. از اوایل سال ۲۰۱۹ و پس از اینکه برخی بازیکنان با تماشای مانیتوری که در کنار زمین برای بررسی صحنه‌های چالش‌برانگیز برای داوران قرار داده شده تلاش داشتند تا از صحت تصمیمات داوران مطمئن شوند و البته چالش‌هایی نیز در این زمینه ایجاد شد و فیفا تصمیم گرفت به هر بازیکنی که اقدام به تماشای تصاویر کند کارت زرد داده شود. از طرف دیگر کاهش زمان بررسی صحنه‌ها و برگزاری کلاس‌های آموزشی در این زمینه از دیگر اقداماتی بود که فیفا برای افزایش کارایی این سیستم انجام داده است. با این حال براساس نظرسنجی که در اواسط فصل پیش در فوتبال انگلیس انجام شد، ۴۴ درصد هواداران معتقد بودند که VAR باعث بدتر شدن این ورزش شده و کمکی به بالا رفتن جذابیت و هیجان آن نکرده است.
تاثیرگذاری زیاد در لیگ
این چالش همچنان در بین هواداران وجود دارد که آیا اصلا در ورزش باید از تکنولوژی استفاده کرد یا نه. مخالفان معتقدند که همین اشتباهات و اتفاقات عجیب است که باعث شده فوتبال به محبوب‌ترین ورزش دنیا تبدیل شود و موافقان نیز می‌گویند این سیستم باعث می‌شود تا اشتباهات داوری کمتر شده و حق تیم‌هایی که زحمات زیادی برای رسیدن به موفقیت کشیده‌اند با یک اشتباه ضایع نشود.
براساس تحقیقی که روی داوری‌های فصل گذشته لیگ برتر انگلیس صورت‌گرفته است، تصمیمات کمک‌داوران ویدئویی روی ۱۲۸ گل در طول این مسابقات تاثیر مستقیم داشته است. در طول فصل ۳۴ گل توسط VAR مورد قبول واقع شده و ۴۲ مورد تایید داوران در بازبینی مردود شده است که ۳۲ مورد آن آفساید بوده است. در سه مورد به دلیل خطای دروازه‌بان‌ها ضربات پنالتی تکرار شده است و ۲۹ پنالتی نیز به سود تیم‌های مختلف اعلام شده که البته بعدا نظر کارشناسان بر این بوده که ۶ مورد آنها به اشتباه گرفته شده است.
۱۷کارت قرمز پس از بررسی تصاویر تلویزیونی به بازیکنان داده شده که آمار نسبتا زیادی است و در صورتی که این سیستم در فوتبال وجود نداشت شاید سرنوشت فصل کاملا متفاوت می‌شد. مسلما چنین تغییراتی در تصمیمات داوران تاثیر زیادی در نتایج تیم‌ها داشته و باعث می‌شود امتیازات زیادی جابه‌جا شده و حتی رتبه تیم‌ها در جدول تغییر کند. براساس این بررسی، دو تیم برنلی و اورتون مجموعا بیشترین سود را از اجرا VAR در فصل پیش برده‌اند و سه تیم آرسنال، لیورپول و وست‌برومویچ نیز بیشترین ضرر را از تصمیمات کمک‌داوران ویدئویی داشته‌اند.
با این حال این نکته را نیز باید درنظر داشت که در برخی صحنه‌ها که داوران دچار تردید هستند تصمیم‌گیری را به داوران VAR می‌سپارند و سعی می‌کنند کمتر در چنین مواردی اعلام خطا یا پنالتی کنند. حتی در مورد آفسایدها نیز این موضوع صادق است و کمک‌داوران زمانی که از درستی تصمیم خود کاملا مطمئن نیستند ادامه بازی را بهترین تصمیم می‌دانند؛ چراکه در صورتی که اشتباها اعلام آفساید کنند دیگر فرصتی برای جبران این اشتباه نیست اما در عکس این موارد VARمی‌تواند اشتباهات آنها را تصحیح کند.
مسلما VAR نقش مهمی در بهتر شدن شرایط داوری و اجرای بهتر قوانین در زمین مسابقه دارد اما حتی کمک‌داوران ویدئویی نیز ممکن است دچار اشتباهاتی شوند که می‌تواند به ضرر تیم‌ها تمام شود. یکی از مشهورترین اتفاقاتی که در این زمینه رخ داد مربوط به دیدار نیوکسل و لیورپول در فصل گذشته است که گل سالم کالوم ویلسون در بازبینی صحنه مردود اعلام شد و هند مهاجم نیوکسل گرفته شد. کارشناسان داوری پس از بازی اعلام کردند که این گل کاملا درست بوده و نیوکسل که در این دیدار به تساوی یک-یک رسیده بود دو امتیاز مهم را از دست داده است.
مسلما تا مدت‌ها این چالش که آیا VAR سیستمی به سود فوتبال است یا باعث تخریب این ورزش و کاهش جذابیت آن شده وجود خواهد داشت اما مسلما با تمامی ایراداتی که تاکنون در آن وجود داشته، وجود آن بسیار مثمرثمر بوده و باعث شده تا از اشتباهات زیادی جلوگیری شود. ورود هر چه زودتر این سیستم به لیگ ایران می‌تواند در رقابت‌های قاره‌ای یا جهانی کمک زیادی به بازیکنان ما کند و باعث می‌شود تا کمتر شاهد اعتراضات آنها به داوری و اتفاقاتی همانند آنچه در جریان دیدار تیم ملی برابر ژاپن در جام ملت‌های آسیا رخ داد، باشیم.
