سرمایه داری چگونه به وجود آمد؟ آیا به گواه اقتصاد سیاسی کلاسیک نتیجه یک نظم طبیعی است؟ آن هم در ادامه قدیمی ترین نمودهای عقلانیت مثل ساخت نخستین ابزار به دست هوموساپینس یا مبادله بین انسان ها در عهد عتیق؟ و یا نه! آن گونه که مارکس می گوید نتیجه دگرگونی مناسبات اجتماعی مالکیت است […]
سرمایه داری چگونه به وجود آمد؟ آیا به گواه اقتصاد سیاسی کلاسیک نتیجه یک نظم طبیعی است؟ آن هم در ادامه قدیمی ترین نمودهای عقلانیت مثل ساخت نخستین ابزار به دست هوموساپینس یا مبادله بین انسان ها در عهد عتیق؟ و یا نه! آن گونه که مارکس می گوید نتیجه دگرگونی مناسبات اجتماعی مالکیت است که «قوانین حرکت» سرمایه داری ایجاد می کرد؟
بحث در باب خاستگاه سرمایه داری در اقتصاد سیاسی و تاریخ نگاری قرن بیستم همیشه مجادله امیز و بالنده بوده است. از جمله مهم ترین فیگورهایی که در این باره انمدیشیدهخ و با نوشته هایش بسیار تاثیرگذار بوده، باید با الن میک سینز وود اشاره کرد. نظریه پرداز مارکسیست که در دانشگاه یورک و انتاریو تدریس می کرد .
کتاب ابتدا به این پرسش پاسخ می دهد: نظام خودپوی اقتصادی موسوم به سرمایه داری چگونه از دل نظام ارباب رعیتی اروپای فئودال گسترش پیدا کرد و جهان گستر شد؟ و این شیوه متمایز تامین نیازهای مادی انسانی باوجود تفاوتش با تمام شیوه های پیشین سازماندهی زندگی و بازتولید اجتماعی چه تغییراتی در زندگی انسان بر روی کره زمین به وجود آورده است؟
میک سینز وود پس از ارائه نظریه ها و مجادله های موجود تاریخی، در پاره های دوم و سوم طرح های جایگزینی را پیش می کشد که با تکیه بر مباحث پیشین، اصول متعارف حاکم را به مصاف می طلبند. حقیقت این است که جدل های موجود درون خود مارکسیست ها درباره خاستگاه سرمایه داری چنان زیاد است که می شود منشاء آن ها را به دو روایت متفاوت از مارکس در آثارش نسبت داد.
روایت نخست از نوشته های متقدم مارکس برمی خیزد: سرمایه داری به مثابه شکل اجتماعی جدیدی که با بورژوازی نوظهور و گسستن از غل و زنجیر فئودالی ها رها شده است. اما وود، رویکرد متفاوت و حقیقتا مارکسیستی مارکس را با نقدش به اقتصاد سیاسی در گروندریسه و سرمایه می جوید؛ جایی که بنیاد اساسی برای مورخان مارکسیست پس از او گذاشته می شود.
الن میک سینز وود در کتاب خاستگاه سرمایه‌داری، که یک اثر تاریخی- کلاسیک است، مقدمه‌ای روشن و قابل دسترس را به خوانندگان ارائه می‌دهد تا نظریه‌ها و بحث‌های مربوط به تولد سرمایه‌داری، امپریالیسم، و دولت ملت مدرن را به خوبی بفهمند و درک کنند. سرمایه داری پیامد طبیعی و اجتناب ناپذیر طبیعت انسان نیست، و نه صرفا بسط شیوه های قدیمی تجارت و بازرگانی است. بلکه محصول متأخر و بومی شده ی شرایط تاریخی بسیار خاص است که مستلزم دگرگونی های بزرگ در روابط اجتماعی و رابطه انسان و طبیعت است. این نسخه جدید با مطالب جدید گسترده ای در مورد امپریالیسم، تاریخ ضد اروپا محور، سرمایه داری و دولت-ملت، و تفاوت های بین سرمایه داری و تجارت غیر سرمایه داری، به طور اساسی تجدید نظر و گسترش یافته است. نویسنده پیوندهایی را بین خاستگاه سرمایه داری و شرایط معاصر مانند «جهانی شدن»، تخریب محیط زیست و بحران کشاورزی فعلی دنبال می کند.
در متن کتاب آمده است:« سرمایه داری نظامی است که کالاها و خدماتی تا پایه ای ترین مایحتاج زندگی، برای مبادله سودآور تولید می شوند، در حالی که حتا نیروی کار انسان کالایی برای فروش در بازار است و تمامی بازیگران اقتصادی به بازار وابسته اند. این موضوع نه تنها در باره کارگران که باید نیروی کار خود را برای مزد بفروشند، بلکه درباره سرمایه دارها که برای خرید وسایل لازم خود از جمله نیروی کار و فروش محصولات برای کسب سود به بازار وابسته اند، نیز صدق می کند.»
سرمایه داری از هر نوع صورت بندی دیگر اجتماعی متفاوت است، زیرا تولید کنندگان برای دسترسی به وسایل تولید به بازار وابسته اند (برخلاف مثلا دهقانان که مستقیم و بدون توسل به بازار، زمین را در تملک خود دارند؛ این در حالی است که مالکان نمی توانند برای تملک به نیروهای «فراقتصادی» از طریق قهر مستقیم تکیه کنند.»
به نظر می‌رسد «فروپاشی کمونیسم» در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود میلادی، تأیید اعتقاد دیرینه افرادی باشد مبنی بر این که سرمایه‌داری شرط طبیعی زندگی انسان‌ها، و با قوانین طبیعت و تمایلات پایه‌ای انسان منطبق است و هر انحرافی از این قوانین و تمایلات طبیعی تنها به فلاکت و بدبختی می‌انجامد.
سرمایه‌داری نظامی است که کالاها و خدمات، تا پایه‌ای‌ترین مایحتاج زندگی، برای مبادلة سودآور تولید می‌شوند، در حالی که حتی نیروی کار انسان کالایی برای فروش در بازار است، و تمامی بازیگران اقتصادی به بازار وابسته‌اند. این موضوع نه تنها در باره کارگران که باید نیروی کار خود را برای مزد بفروشند، بلکه در باره سرمایه‌دارها که برای خرید وسایل لازم خود از جمله نیروی کار و فروش محصولات برای کسب سود به بازار وابسته‌اند، نیز صدق می‌کند. سـرمایـه‌داری از هـر نـوع صورت‌بنـدی دیگر اجتـماعی متفاوت است، زیـرا تولیدکنندگان برای دسترسی به وسایل تولید به بازار وابسته‌اند.
در بخشی از این کتاب می خوانیم: « مصادره به مطلوب سرمایه داری نظامی است که کالاها و خدمات، تا پایه ای ترین مایحتاج زندگی، برای مبادله سودآور تولید می شوند، در حالی که حتا نیروی کار انسان کالایی برای فروش در بازار است، و تمامی بازیگران اقتصادی به بازار وابسته اند. این موضوع نه تنها در باره کارگران که باید نیروی کار خود را برای مزد بفروشند، بلکه در باره سرمایه دارها که برای خرید وسایل لازم خود از جمله نیروی کار و فروش محصولات برای کسب سود به بازار وابسته اند، نیز صدق می کند.»
٭ ٭ ٭
الن میک سینز وودالن میک سینز وود (۱۲ آوریل ۱۹۴۲ – ژانویه ۱۴، ۲۰۱۶) محقق و تاریخ‌نگار آمریکایی مارکسیست بود.وود در نیویورک به دنیا آمد. او در ایالات متحده و اروپا رشد یافت.وود مدرک کارشناسی اش را در زبان‌های اسلاوی، از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی در سال ۱۹۶۲ دریافت کرد. پس از آن مشغول دوره تحصیلات تکمیلی در علوم سیاسی در دانشگاه کالیفرنیای لس آنجلس شد که از این دانشگاه در سال ۱۹۷۰ مدرک دکترای خود را گرفت. او از سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۹۶ مشغول تدریس علوم سیاسی در کالج گلندون در دانشگاه یورک در تورنتو، انتاریو شد.
