با گذشت چند سال از عمر کشف سازه خشتی معبد نوشیجان همدان می گذشت که صحبت ها بر سر ایجاد منطقه ویژه اقتصادی همدان و راه اندازی پتروشیمی ابن سینا آغاز شد. این در حالیست که طبق آیین نامه اجرایی بند «ج» ماده «۱۱۴» قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری […]
با گذشت چند سال از عمر کشف سازه خشتی معبد نوشیجان همدان می گذشت که صحبت ها بر سر ایجاد منطقه ویژه اقتصادی همدان و راه اندازی پتروشیمی ابن سینا آغاز شد. این در حالیست که طبق آیین نامه اجرایی بند «ج» ماده «۱۱۴» قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تمامی دستگاه‌ها موظف بودند قبل از انجام هر پروژه بزرگ عمرانی، نسبت به انجام مطالعات فرهنگی- تاریخی در مکان اجرای طرح اقدام کنند؛ اما زمانی که بحث های ایجاد منطقه ویژه اقتصادی به میان آمد، حرفی از تاریخ برده نشد و به این موضوع توجهی نشد، گویی از بین رفتن این تپه چندان اهمیتی هم نداشته است!
آثار دشت «فامنین» در محوطه «حاجی‌خان» در رزقان همدان را باستان‌شناسان سال ۱۳۸۷ کشف کردند، محوطه ای که هر چند شناسایی آن در اسفند همان سال انجام شد اما بزرگترین اشتباه برای این محوطه‌ی تاریخی در سال ۹۰ رخ داد؛ وقتی استعلام منطقه مجوز پتروشیمی ابن‌سینا در محوطه صادر و سایت پتروشیمی «فامنین» نیز کار خود را ادامه داد.
اما داستان فقط به همان یک فاز نجات‌بخشی ختم نشد، آن هم برای محوطه‌ای تاریخی که با مهم‌تر خواندنش از سایت تاریخی نوشیجان، یکی از معدود محوطه‌های متعلق به دوره‌ی مادها زیر ذره‌بین قرار گرفت، ذره‌بینی که به نظر می‌رسد تنها چیزی که نمی‌بیند حضور سایت پتروشیمی است که می‌تواند این محوطه‌ی تاریخی ومهم در تاریخ همدان را به مرور از بین ببرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان چندی پیش گفته بود: تپه حاجی‌خان در محدوده پتروشیمی ابن سینا قرار داشت، بدین‌ترتیب در دو سال پیش عملیات نجات‌بخشی این تپه به کمک شرکت پتروشیمی ابن سینا انجام شد.
به گفته علی مالمیر پس از کاوش‌ها مشخص شد که این بنا مربوط به دوران ماد است و شباهت‌هایی با نوشیجان دارد، بدین‌ترتیب با پتروشیمی ابن سینا به توافق رسیدیم تا آن قسمت حفظ شود؛ یعنی پتروشیمی به نحوی طراحی شود که این بنا و سایت آسیب نبیند.
این مقام مسئول با تایید آسیب دیدن بخش هایی از تپه حاجی خان گفته بود: در این راستا صورت‌جلسه و با پتروشیمی هماهنگ شد تا آن محدوده حفظ شود و این موضوع جزء یکی از معدود کارهای نجات‌بخشی در کشور است که منجر به حفظ اثر شد.
مالمیر همچنین گفته بود: بحث ثبت جهانی آن محدوده درحال حاضر برایمان مطرح نیست، اکنون موضوعی را برای ثبت جهانی در پیش گرفته‌ایم که نیاز دارد تا چند سال روی آن کار شده و این موضوع وارد بحث ثبت زنجیره‌ای معابد می‌شود. مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان مدعی شده بود که قرار گرفتن سایت حاجی‌خان در محوطه پتروشیمی هگمتانه مانعی سر راه ثبت جهانی این اثر نخواهد بود.
اعتباری که ۱۰۰ میلیون آن هم کم شد
یک فعال میراث فرهنگی همدان می‌گوید: نکته این جاست که برای نجات‌بخشی این محوطه حدود ۳۰۰ میلیون تومان بودجه تصویب شده بود، در حالی که فقط ۲۱۰ میلیون تومان توسط پژوهشکده باستان‌شناسی برای این محوطه اختصاص پیدا کرد.
حسین زندی این پروژه را از معدود، عملیات‌های کاوش نجات‌بخشی می‌داند که واقعا به نجات‌بخشی محوطه تاریخی منجر شده و ادامه می‌دهد: این اتفاق برای مردم همدان از اهمیت زیادی برخوردار است. باستان‌شناسان سال‌هاست می‌گویند همدان پایتخت مادهاست، اما تا کنون هیچ اثری از این ادعا به دست نیاورده بودند، تا اینکه معبد حاجی‌خان یک نشان مهم در این زمینه بود. باستان‌شناسان در زمان انجام پروژه نجات‌بخشی معبد حاجی‌خان، در اطراف محوطه نشانی از استقرار دوره مادها پیدا کردند.
وی با اشاره به وجود معبد نوشیجان که قبل از محوطه حاجی آباد کشف شده و به عنوان محوطه‌ای مهم که نشانه‌هایی از دوره ماد را در خود داشته، مطرح می‌شد، بیان می‌کند: با انجام فاز نخست کاوش در محوطه‌ی تاریخی حاجی‌آباد، انتظار می‌رفت که اعتبار مناسبی برای کاوش در فصل بعدی برای این محوطه اختصاص پیدا کند اما نه تنها همه آن اعتبار اختصاص نیافت بلکه حدود ۱۰۰ میلیون تومان نیز از اعتبار تصویب شده کمتر اختصاص یافت و کار در مراحل بعدی نیز مسکوت ماند.
زندی با اشاره بیرون آمدن بخشی از محوطه در زمان انجام مطالعه باستان‌شناسی در فصل نخست این محوطه بیان می‌کند: هر چند داده‌هایی به دست آمده اما متاسفانه اکنون این محوطه به حال خود رها شده و در حال نابودی است.
زندی با اشاره به انجام حفاری‌های غیرمجازِ زیادی که در این محوطه انجام شده است، بیان می‌کند: از سوی دیگر این مساله مطرح است که چرا به باستان‌شناسان بومی اعتماد ندارند و چرا حتما باید باستان‌شناسان از تهران به این محوطه بیایند.
زندی با این وجود می‌گوید: در شرایط کنونی نیز به نظر می‌رسد محوطه‌ی پتروشیمی را ـ که حتی در زمان ریاست احمدی‌پور در سازمان وقت میراث فرهنگی بودجه‌ی نجات‌بخشی برای آن تصویب، اما پرداخت نشد ـ را به منطقه‌ای نظامی تبدیل کرده‌اند و به سختی به میراث فرهنگی و رسانه‌ها اجازه‌ی ورود می‌دهند.
