گلاره کاویان پروفسور هاشم رفیعی‌تبار پایه‌گذار علم نانو فناوری ایران و از بنیانگذاران رشته نانو علوم و فناوری محاسباتی در انگلستان و ژاپن که تحقیقات فراوانی در زمینه‌های فیزیک نظری ذرات بنیادی، بیوفیزیک، فیزیک ماده چگال نظری، نظریه مواد در مقیاس‌های اتمی و مبانی مکانیک کوانتومی و حوزه‌های مختلف علوم و فناوری نانو داشته است، […]

گلاره کاویان

پروفسور هاشم رفیعی‌تبار پایه‌گذار علم نانو فناوری ایران و از بنیانگذاران رشته نانو علوم و فناوری محاسباتی در انگلستان و ژاپن که تحقیقات فراوانی در زمینه‌های فیزیک نظری ذرات بنیادی، بیوفیزیک، فیزیک ماده چگال نظری، نظریه مواد در مقیاس‌های اتمی و مبانی مکانیک کوانتومی و حوزه‌های مختلف علوم و فناوری نانو داشته است، ضمن انتقاد از عدم بکارگیری مدل‌های ریاضی در امور اقتصادی کشور، جایگزینی فرهنگ مدل‌سازی را با فرهنگ آزمون و خطا یک ضرورت می‌داند و در این باره می‌گوید: “بارها برای همکاری به مسئولان اقتصادی پیشنهاداتی ارائه کرده‌ایم، ولی استقبال نشده است!”

دکتر رفیعی‌تبار که در سال ۱۹۹۰ با استقرار در دانشگاه آکسفورد، همزمان با تحقیق بر روی زمینه‌های جدید در فیزیک ماده چگال و نظریه مواد، رشته نانو فیزیک و نانو فناوری محاسباتی را در انگلستان و سپس در ژاپن به همراه دانشمندان انگلیسی و ژاپنی پایه‌ریزی کرده است، تاکید می‌کند که همگرایی در علوم، کلی از مشکلات جامعه بشری را حل می‌کند و مشکل آب و آلودگی هوا نیز تنها با همگرایی علوم و مدل‌سازی برطرف می‌شود.

این فیزیکدان برجسته که از ۱۷ سالگی برای ادامه تحصیل عازم انگلستان شده، مدارک کارشناسی تا دکترای خود را در رشته‌های فیزیک هسته‌ای و فیزیک نظری ذرات بنیادی در دانشگاه لندن اخذ کرده است.

وی در سال ۲۰۰۰ میلادی به ایران بازگشت و فعالیت علمی خود را با تاسیس پژوهشکده علوم نانو در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تهران بعنوان اولین نهاد پژوهشی این رشته در کشور و سپس تاسیس مرکز تحقیقات نانو تکنولوژی و مهندسی بافت و راه‌اندازی دوره دکترا (PhD) رشته نانو پزشکی در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در داخل کشور آغاز کرد.

این استاد پیشکسوت دانشگاه که از پایه‌گذاران کمیته نانوتکنولوژی وزارت علوم بوده، علاوه بر چاپ اولین کتاب درباره فیزیک محاسباتی نانولوله‌کربنی در انتشارات دانشگاه کمبریج انگلستان (سال ۲۰۰۸)، انتشار بیش از ۱۱۰ مقاله علمی در نشریات معتبر جهانی و تجربه سال‌ها ریاست بخش علوم نانو در دانشگاه “گرینچ” انگلیس و تحقیق و تدریس در دانشگاه‌های” آکسفورد” و “توکوهو” ژاپن به همراه مدیریت چندین پروژه بزرگ علمی در این کشورها را در کارنامه علمی و پژوهشی خود کسب کرده است.

این چهره ماندگار کشور در رشته نانوفناوری معتقد است دنیای امروز طی سال‌های اخیر به سمت همگرایی حوزه‌های مختلف علوم و فناوری حرکت کرده و تحقق کامل این همگرایی، کلید حل بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جوامع امروزی را فراهم خواهد آورد.

وی همچنین معتقد است با بکارگیری همگرایی مابین علوم فیزیکی، زیستی و پزشکی می‌توان عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها، بویژه بیماری‌های بدخیم را پیش‌بینی و بهترین راهکار را برای پیشگیری و درمان آنها ارائه کرد.

وی که تحقیقات بنیادی گسترده‌ای در زمینه مبدا حیات و مدل‌سازی رایانه‌ای جهت شناخت مکانیزم‌های اساسی موثر در مبدا حیات داشته، معتقد است که با توسعه علم نانو محاسباتی، همگرایی علوم و به دنبال آن شکوفایی روش مدل‌سازی و شبیه‌سازی وابسته به رایانه، می‌توان پاسخ بسیاری از چراهای عالم هستی را کشف کرد.

این استاد پیشکسوت دانشگاه که از سال ۸۳ فعالیت علمی و تحقیقات خود را در طبقه اول دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و گروه آموزشی مهندسی فیزیک پزشکی دنبال می‌کند، با تاکید بر ضرورت وقوع یک انقلاب فکری و فرهنگی در حوزه علم و فناوری برای رشد پایدار در کشور، معتقد است که این انقلاب باید از سطوح پایین‌تر جامعه مانند مدارس و دانشگاه‌ها آغاز شود.

این استاد فرهیخته دانشگاه که تاکنون چندین دانشجوی دکترا را تربیت و رساله‌های دکترای فراوانی را در حوزه نانو پزشکی نانو محاسباتی، نانو عصب شناسی مغز و بیو نانو علوم  راهنمایی کرده در آخرین گفت‌وگوس خود با ایسنا، با بیان اینکه دانشجویان دکترای نانو پزشکی با حساسیت بالایی انتخاب می‌شوند، عنوان می‌کند: دانشجویان خواهان پذیرش در این رشته باید ایده‌های ناب و جدیدی داشته باشند و به دنبال کشف علل بروز و یا درمان بیماری‌ها به روش نانو باشند؛ مسائلی که تنها با علوم همگرا می‌توان به آن پاسخ داد.

دکتر هاشم رفیعی‌تبار، استاد گروه آموزشی مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی گفت‌وگویی تفصیلی با ایسنا، ضمن تشریح و بررسی شرایط و جایگاه علمی کشور در حوزه علوم نانو، توجه به همگرایی علوم و گسترش فرهنگ مدل‌سازی را از اساسی‌ترین ملزومات این حوزه مطرح کرد و گفت: تقویت فرهنگ همگرایی و مدل‌سازی پدیده‌ها و سیستم‌های پیچیده چه درعلوم پایه و مهندسی و چه در اقتصاد و جامعه‌شناسی و حتی در حوزه سیاست یک ضرورت غیر قابل اغماض است.

وی با اشاره به آغاز عصر همگرایی علوم از اواخر قرن ۲۰، در رابطه با معنا و تاریخچه این همگرایی، تشریح کرد: در  قرن ۱۹ به دلیل گسترش علم و فناوری که از قرن ۱۵ آغاز شده بود و با انقلابات صنعتی به اوج خود رسید و پاره‌ای وقایع دیگر، شاخه‌های مختلف علوم از هم جدا شدند، به این معنا که رشد آنها در گرو تفکیک از یکدیگر بود. مثلا زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک، ریاضیات و سایر علوم از هم جدا شدند، در حالی‌که پیش از آن و در گذشته‌های دور یک فرد حکیم به تمامی علوم از جمله ستاره‌شناسی، ریاضیات، داروسازی و غیره مسلط بود.

وی با اشاره به پیشرفت علم در اروپا طی دوره رنسانس، عنوان کرد: متاسفانه طی این دوره، علم در کشورهای اسلامی خیلی رشد نکرد، چراکه عده‌ای علم را تنها محدود به فقه اسلامی و مسایل مربوط به دنیای آخروی دانسته و به علوم طبیعی این دنیا هیچ اعتقادی نداشتند. البته در آن دوره هم بودند افرادی مانند جمال‌الدین اسدآبادی که تحت تاثیر رنسانس اروپا به ارتباط بین علوم در غرب و شرق اعتقاد داشتند.

وی در ادامه بیان کرد: از اواخر قرن بیستم شاخه‌های علوم در ۴ حوزه مشخص تفکیک شدند، به گونه‌ای که پس از آن تمامی رشته‌ها و علوم پزشکی و مهندسی از مسیر این ۴ حوزه خود را نمایان خواهند ساخت. این ۴ حوزه عبارتند از “علوم و فناوری اطلاعات”، “علوم و فناوری بیوتکنولوژی”، “علوم و فناوری نانو” و “علوم و فناوری عصب شناسی  مغز”. هدف رشد پایدار علوم و فناوری در این موج چهارم توسعه که اکنون در آن بسر می‌بریم، همگرایی و هم پوشانی این ۴ حوزه در یک علم و فناوری متحد شده در عرض چند دهه آینده خواهد بود.

دکتر رفیعی‌تبار با بیان اینکه همگرایی و همپوشانی علوم به افزایش و ارتقای کارایی آنها کمک می‌کند، عنوان کرد: به عنوان نمونه یک فیزیکدان باید توانایی کار در حوزه “نوروساینس” را داشته باشد، چراکه طی این همپوشانی می‌تواند با ترسیم مدل‌های پیچیده فیزیک و ریاضی و شناسایی دقیق‌تر سیستم مغز، راهکارهای پیشگیری و درمانی مطلوبتری برای عارضه‌های مغزی از قبیل بیماری‌های آلزایمر، پارکینسون، صرع و غیره  ارائه دهد.

وی با بیان اینکه در خلال وحدت ارگانیک این ۴ حوزه، شناسایی مسایل حوزه ها به هم وابسته می‌شوند. در این رابطه به یک مثال ساده اشاره کرد و گفت: با ترکیب مواد اولیه تهیه سالاد مخلوطی با اجزای قابل تشخیص تهیه می‌شود ولی در مورد کیک این‌طور نیست، با ترکیب مواد اولیه کیک، در نهایت یک ماده نوظهور با خواص پیدایشی کاملا نوین ایجاد می‌شود که اجزای آن قابل جداسازی و  شناسایی نیستند. در همگرایی علوم نیز همین اتفاق رخ می‌دهد، علمی جدید ظهور می یابد که تمامی علوم را در برگرفته و حل مسایل آن به در نظر گرفتن همه حوزه‌ها وابسته است.

انتقاد از فرهنگ نادرست ” آزمون و خطا ” و عدم بکارگیری مدل‌سازی در مسائل کلان کشور

وی با بیان اینکه متاسفانه در کشور ما هنوز برای مسائل کلان اقتصادی و اجتماعی از روش آزمون و خطا استفاده می‌شود، عنوان کرد: به عنوان نمونه در مساله ارز، هنوز یک مدل اقتصادی درست نداریم و همچنان از روش آزمون و خطا استفاده می‌کنیم. این در حالی است که با طراحی یک مدل ریاضی پیچیده و بررسی تاثیر فاکتورها و پارامترهای مهم دخیل در آن، می‌توان از وقوع بسیاری از بحران‌های اقتصادی، نظیر بحران اقتصادی جاری جلوگیری کرد.

شناسایی ریشه و عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها  با کمک همانندسازی

وی در ادامه با بیان اینکه فارغ از مسائل مرتبط با مباحث فلسفی، اخلاقی و اجتماعی موضوع افزایش طول عمر، به علوم مرتبط با همانندسازی انسان اعتقاد دارم، ادامه داد: با کمک همانندسازی می‌توان عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها را از ریشه شناسایی و برطرف کرد. به عنوان نمونه، از طریق “کلونینگ” یا شبیه‌سازی می‌توان عامل نهفته در بروز نازایی را کشف کرد، اگرچه در حال حاضر یک سری اطلاعات سطحی پزشکی ازجمله ناکارآمدی اسپرم یا تخمدان در دست است، ولی از طریق علم شبیه‌سازی می‌توان به اطلاعات عمیقی برای ریشه‌کن کردن نازایی و بسیاری از بیماری‌های موروثی دست پیدا کرد.