محمدحسین جعفری سمیع دبیر گروه سیاسی اشاره: در طول تاریخ، بشر شاهد نوعی تقابل میان علم و تعصب بوده است. در کشور ما نیز کم نبودند افرادی که با هر پدیده علمی و یا اقدامی تاثیرگذار در جهت پیشرفت جامعه، سر جنگ داشتند و برای مقابله با آن حتی متوسل به فتوا هم می شدند. […]
محمدحسین جعفری سمیع
دبیر گروه سیاسی
اشاره: در طول تاریخ، بشر شاهد نوعی تقابل میان علم و تعصب بوده است. در کشور ما نیز کم نبودند افرادی که با هر پدیده علمی و یا اقدامی تاثیرگذار در جهت پیشرفت جامعه، سر جنگ داشتند و برای مقابله با آن حتی متوسل به فتوا هم می شدند. مواردی همچون ساخت حمام های جدید، مدارس جدید، شناسنامه، رادیو و… امروز نیز اینترنت و ابزارهای ارتباطی نوین در کشور ما ، با چنین چالشی مواجه هستند.
به گزارش «جمله» هفته گذشته بود که سرپرست معاونت امور فضای مجازی دادستانی کل کشور خبر از صدور حکم قضایی برای فیلتر اینستاگرام داد. البته انتشار این خبر برای میلیون ها کاربری که پس از فیلتر شدن تلگرام به vpn و انواع فیلترشکن ها متوسل شده اند نه جذابیتی داشت و نه نگران کننده بود. اما این سوال مطرح می شود عاملان و آمران این روند محدود سازی اجتماعی چه اهدافی را پیگیری می کنند و سیاست فیلترینگ تا کجا ادامه خواهد داشت؟
تاریخچه فیلترینگ در کشور
آغاز سیاست فیلترینگ در ایران از خرداد ۱۳۸۰ و با ابلاغ سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای به (رئیس دولت اصلاحات) آغاز شد. به رغم مخالفت دولت با قانون‌گذاری پیرامون اینترنت در خارج از مجلس، شورای انقلاب فرهنگی به تصویب قوانین مربوط به اینترنت از جمله فیلترینگ پرداخت.
در سال ۸۱ فیلترینگ به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت. کمیته‌ای سه نفره شامل: نماینده وزارت اطلاعات، وزارت ارشاد و صدا و سیما برای رسیدگی به وضعیت اینترنت تشکیل شد. نماینده دبیرخانه شورای اسلامی و نماینده سازمان تبلیغات به عنوان دو عضو دیگر، بعداً به این کمیته پیوستند که برای شروع دستور فیلترینگ ۱۱۱ هزار سایت را صادر کردند.
فیلترینگ در دولت نهم
پس از روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد، صفار هرندی وزیر ارشاد وی طرحی تحت عنوان ساماندهی وبگاه‌ها را تصویب کرد. بر اساس این طرح تمام وبگاه‌ها و وبلاگ‌های ایرانی می‌بایست اطلاعات کامل خود و نویسندگان را در وب‌گاهی که وزارت ارشاد راه‌اندازی کرده بود ثبت می‌کردند. این طرح که با واکنش منفی گسترده روبرو گردید و عملاً عقیم ماند. پس از این اقدام، وزارت ارشاد آیین‌نامه‌ای را به شورای انقلاب فرهنگی ارائه داد که وبگاه‌های بیشتری تحت فیلترینگ قرار بگیرند.
فیلترینگ در دولت دهم
در جریان دهمین انتخابات ریاست جمهوری که رقبای احمدی‌نژاد به دلیل عدم دسترسی به صدا و سیما و روزنامه‌ها به اینترنت روی آوردند دولت احمدی‌نژاد بسیاری از شبکه‌های اجتماعی و وبگاه‌های همچون فیس بوک، یوتیوب، توییتر، فلیکر، وبگاه ایرانی «کلوب» را فیلتر کرد. در روزهای انتخابات ایران نیز تقریباً تمامی وبگاه‌های حامی (رقیب اصلی) احمدی نژاد، فیلتر شدند که با اعتراض عمومی مواجه گردید. در این دوره درگاه‌های مورد استفاده پیام‌رسان‌های الکترونیک (مانند جی. تاک، یاهو مسنجر و…) فیلتر و از دسترس خارج شدند.
فیلترینگ در دولت یازدهم
با آغاز به کار دولت تدبیر و امید گمان می رفت گشایشی در محدود سازی اجتماعی صورت بگیرد. این احتمال زمانی قوت گرفت که در شهریور ۱۳۹۱ وبگاه‌های فیسبوک و توییتر که از زمان اعتراضات سال ۱۳۸۸ فیلتر بوده‌اند به صورت موقت از فیلتر خارج شدند. رسانه‌های خارجی به عنوان نشانه‌های احتمالی تغییر سیاست جمهوری اسلامی در زمینه محدودیت ارتباطات شهروندانش تعبیر کردند. اما عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر سابق کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، نسبت به قصور و مسئولیت کیفری آنها هشدار داد و در ۲۶ شهریور دسترسی شهروندان به این وبگاه‌ها بار دیگر ناممکن شد.
فیلترینگ در دولت دوازدهم
در پی اعتراضات دی ماه ۹۶ دولت روحانی اقدام به فیلترینگ دو پیامرسان معروف تلگرام و اینستاگرام کرد. تلگرام پس از حدود دو هفته رفع فیلتر شد. اما در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ تلگرام با دستور قضایی فیلتر شد تا حسن روحانی رئیس جمهور در تحقق یکی دیگر از وعده هایش، یعنی ممانعت از فیلترینگ تلگرام ناکام بماند.
اینستا فیلتر شود چه می شود؟
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به اظهارات معاون دادستان کل کشور در خصوص صدور حکم قضایی برای فیلترینگ اینستاگرام گفت: «فرض کنیم اینستاگرام فیلتر شد. اتفاق پس از آن چیست؟ این را بیایند برای مردم روشن کنند و شفاف بگویند و دوقطبی فیلتر و مخالفت با فیلتر درست نکنند. بیایند به صورت واقعی صحبت کنند و بگویند امروز ما اختیار داریم و از آن هم استفاده کردیم و فیلتر کردیم. از فردا چه اتفاقی در کشور رخ می دهد؟ در زندگی مردم چه اتفاقی رخ می دهد؟ »
فضای مجازی را نمی‌توان از بین برد
صادق زیباکلام استاد دانشگاه و فعال سیاسی در نشست «نقد و اندیشه؛ فضای مجازی، سواد رسانه‌ای» گفت: «هر جایی که نظام‌ها بسته‌تر و محدودتر بودند تکان‌های شدیدتری را تجربه کردند و در واقع مرکز ثقل این انقلاب جوامع محدود بودند که کشور ایران هم از جمله آنها بود. من معتقدم که فضای مجازی تاثیرات زیادی را در کشور ما داشته است که حتی می‌توان گفت در تاثیرگذاری، چیزی از انقلاب مشروطه کمتر نداشته است.»
این فعال رسانه ای ادامه داد:« با وجود گذشت حدود ۲۸ سال از جنگ ایران و عراق در این سال‌ها هیچ‌گاه ندیدم که مطلبی درباره جنگ گفته شود و پس گرفته شود. اما الان آقای رضایی بعد از ۳۸ سال مطلبی را درباره جنگ توییت می‌کند و ۴۸ ساعت بعد مجبور می‌شود آن را پس بگیرد. به شخصه معتقدم که این فضای مجازی بود که او را مجبور کرد حرفش را پس بگیرد.»
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه فضای مجازی را نمی‌توان از بین برد یا آن را فیلتر کرد، خاطرنشان کرد: «علت اینکه فضای مجازی در جامعه ما اینقدر مهم شده این است که رادیو و تلویزیون و به طور کلی رسانه‌ها در کشور ما دست بخشی از جامعه بوده که حکومت روی آنها کنترل داشته است و حالا رسانه‌ای آمده که حکومت کنترلی روی آن ندارد و این رسانه دست مردم است. از طرفی هم حکومت می‌خواهد آن را فیلتر کند، ولی نمی‌تواند جلو آن را بگیرد. این در حالی است که در جوامع دیگری همچون فرانسه، انگلیس، هند و … فضای مجازی نتوانست تا این اندازه پررنگ شود، چون رسانه‌های پیش از گسترش فضای مجازی رسانه‌های آزاد دیگری هم در جامعه فعال بودند. اما امروز در کشور ما فضای مجازی تبدیل به رقیب قدرتمندی برای رسانه‌های رسمی شده است.»
بستن هیچ گاه راه حل نبوده است
در کشوری که مشکل اشتغال از بزرگترین معضلات آن به شمار می رود، شبکه های اجتماعی و پیامرسان ها بستر مناسبی برای ایجاد اشتغال و کسب و کار محسوب می شوند و با ایجاد محدودیت در این حوزه این فرصت نیز از بین می رود. در همین رابطه علی ربیعی پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی سیاسی در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: «فیلترکردن اینستاگرام، تلگرام و فضای اجتماعی مصداق شخصی است که ازسر بی دردی سوزن به خود می زد وفریاد می کشید. دردوران تحریم باید درکنارمردم بود تازندگی برآنها آسان تر شود. اینقدر زندگی مردم را دستکاری نکنیم. بستن هیچ گاه راه حل نبوده است.»
