محمدحسین جعفری سمیع روزنامه نگار اشاره: چندی پیش، پس از تبادل نظر با دکتر مسعود سلیمی پیرامون مطالب صفحه آخر، قرار شد هر هفته روزهای یکشنبه در این صفحه نگاهی داشته باشیم به آثار فاخر سینما و مروری داشته باشیم بر فراز و نشیب هفتمین هنر بشر که همواره نقش مهمی در افکار عمومی جوامع […]
محمدحسین جعفری سمیع
روزنامه نگار
اشاره: چندی پیش، پس از تبادل نظر با دکتر مسعود سلیمی پیرامون مطالب صفحه آخر، قرار شد هر هفته روزهای یکشنبه در این صفحه نگاهی داشته باشیم به آثار فاخر سینما و مروری داشته باشیم بر فراز و نشیب هفتمین هنر بشر که همواره نقش مهمی در افکار عمومی جوامع داشته است. این هفته به مناسبت چهلمین سالگرد درگذشت جان وین نگاهی خواهیم داشت به آثار این بازیگر بزرگ که بسیاری از ما با فیلم های او خاطره داریم.
چهارشنبه هفته گذشته ۱۱ ژوئن چهلمین سالگرد درگذشت (ماریون میچل موریسون) معروف به (جان وین) ، بازیگر، کارگردان و تهیه‌کننده آمریکایی بود.
جان وین در کالیفرنیا بزرگ شد و با کسب بورس ورزشی به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی رفت. در تعطیلات تابستان کارگر استودیوی فوکس شد و خیلی زود توانست رابطه‌ای صمیمی با جان فورد که نقشی تعیین‌کننده در آینده جان وین به عنوان ستاره داشت، برقرار کند. جان وین که در ابتدای فعالیت بازیگری از نام (دوک موریسن) استفاده می‌کرد، از جمله هنرپیشه‌های مشهور سینمای وسترن آمریکا به‌شمار می‌آید. جان وین با بازی در فیلم‌های حماسی جان فورد مانند قلعه آپاچی، ریو گرانده، در جستجوی خواهر، دختری با روبان زرد، آخرین فرمان، مردی که لیبرتی والانس را کشت و سواره نظام، شهرت زیادی کسب کرد و در آمریکا به یک ستاره تبدیل شد. وی در سال ۱۹۲۶ یعنی در زمان سینمای صامت وارد عرصه بازیگری شد و در ۱۹۲۸ نقش‌های کوتاهی در فیلم‌های فورد و دیگر کارگردان‌ها ایفا کرد.
این بازیگر بلند قد، قوی هیکل و آرام پس از مسیر بزرگ در وسترن‌های کم هزینه، سریال‌ها و فیلم‌های فراموش شده ظاهر شد و نتوانست تماشاگران را مجذوب کند. جان وین در طول ۸ سال در ۸۰ فیلم نقش قهرمان را بازی کرد اما در سال ۱۹۳۹ جان فورد با انتخاب او برای نقش رینگوکید در وسترن کلاسیک (دلیجان) افق دیگر را پیش روی وی گشود. بازی در این فیلم نقطه عطف دوران کاری وین بود به‌طوری‌که او را به یک نماد تبدیل کرد. انجمن فیلم انگلیس (BFI) در نظرسنجی از اهالی سینما و منتقدین فیلم، فهرست ۱۰ هنرپیشه بزرگ فیلم‌های وسترن قدیمی را منتشر کرد که جان وین بازیگر نامدار هالیوود در رتبه اول دیده می‌شود. رتبه دوم متعلق به کلینت ایستوود، بازیگر فیلم‌های معروفی چون «یک مشت دلار»، «نابخشوده» و «خوب، بد، زشت» است که هفته آینده درخصوص آثار او خواهیم گفت. جان وین در دوران بازیگری خود در ۱۷۰ فیلم نقش‌آفرینی کرد و در سال ۱۹۶۹ با فیلم «شجاعت واقعی» موفق به دریافت جایزه اسکار بهترین بازیگر مرد شد.
گاوچران داش مشتی
جان وین همواره در آثارش در قامت شخصیتی تسخیرناپذیر و معتقد به مبانی اخلاقی ظاهر می شد. او قهرمانی بود که به کسی باج نمی داد، از زنان و کودکان دفاع می کرد و اگر بخش نژادپرستانه و ضد سرخپوستی آثار جان فورد را در نظر نگیریم، او یک داش مشتی به تمام معنا بود که مورد توجه ایرانیان قرار گرفت. اما آنچه این شخصیت داش مشتی غربی را برای ایرانیان باورپذیر کرد، قهرمان بازی جان وین نبود بلکه صدایی بود که ایرانیان از او می شنیدند و بر دلشان می نشست.
مرحوم ایرج دوستدار دوبلور وصداپیشه آثاری بود که در آن جان وین ایفای نقش کرده بود. مرحوم دوستار با گویش دوست داشتنی و خلاقانه خود از کابوی خشن غربی یک لوطی به تمام معنا خواست که ایرانیان می توانستند با او ارتباط برقرار کنند. کسانی که عاشق فیلم های وسترن جان فورد هستند کافیست برای امتحان یکی از فیلم های جان وین را با صدای خودش و یا حتی یک دوبله فارسی غیر از صدای استاد دوستدار بببینند تا تاثیر صدای استاد دوستدار را کاراکتری که جان وین در آن ایفای نقش کرده است را به خوبی احساس کنند.
خلاقیت مرحوم دوستدار
ایرج دوستدار در سبک دوبله ایران دارای نو آوری بود که در دوبله به جملات (پس سری) معروف بود. به این مفهوم که در زمان‌هایی که چهره بازیگر مشخص نبود وی از اصطلاحات ایرانی استفاده می‌کرد؛ یا در بعضی از فیلم‌ها به جای استفاده از اصطلاحاتی که بازیگر استفاده می‌کرد (به‌طور مثال اصطلاح آمریکایی)، وی معادل آن را که در زبان فارسی موجود بود استفاده می‌کرد که باعث جذابیت بیشتر فیلم برای مخاطب ایرانی می‌شد و این صحنه‌ها بشکل غریبی با این الفاظ چفت و بست است.
دوستدار در مورد بکار بردن اصطلاحات عامیانه فارسی بطور خلاقانه در برخی گویندگی‌های خود گفته است: «وی (جان وین و برخی بازیگران دیگر مثل باد اسپنسر) در برخی صحنه‌ها به یه عیسی مسیح و مقدسات خود اشاره می‌کند که من هم با عنایت به این حقیقت که کلام توحید به هر زبانی باشد توفیری نداشته و شنیدنی است آن را به عربی و گاه فارسی که دیانت و مذهب ما بر آن استوار است برگردانده ام (مثل لا اله الا ا.. یا استغفر ا..) تا تماشاگر ایرانی حس آن صحنه‌ها را بهتر درک کند.»
بنابراین می توان گفت یکی از دلایل اصلی استقبال از فیلم های وسترن جان فورد در ایران، هنرمندی استاد دوستدار در دوبله زیبا و جذاب شخصیت هایی بود که جان وین نقش آنان را بازی می کرد.
خدا حافظ تیرانداز
جان وین که همواره در تمامی آثار خود نقش قهرمان را بازی می کرد و یک تنه حریف ده ها نفر می شد، عاقبت در سال ۱۹۷۹ و در سن ۷۲ سالگی بر اثر سرطان در لس‌آنجلس درگذشت. آخرین اثری که جان وین در آن ایفای نقش کرد فیلم (خداحافظ تیرانداز) بود. او در این فیلم نقش کابوی پیری را بازی کرد که دچار بیماری سرطان است و برای آخرین تسویه حساب زندگی خود وارد یک شهر می شود. شهری که دیگر در آن اتومبیل ها در حرکت هستند و با خطوط تلگراف با دیگر نقاط کشور در ارتباط است. حرکت اتوموبیل در شهر حکایت از آغاز دوران جدید دارد. دورانی که دیگر جایی برای گاوچران های تنها نیست. این فیلم در واقع زندگی واقعی جان وین را روایت می کند. دوران جان وین دیگر تمام شده و حالا قهرمانان دیگری وارد عرصه سینما شده اند. قهرمانانی که دیگر هفت تیر کش نیستند بلکه با بدن هایی عضلانی و سلاح هایی همچون ام ۶۰ به جنگ با (ویت کونگ ها) می روند و یا در خاور دور یک تنه لشکری را از پای در می آورند. قهرمانانی همچون (سیلوستر استالونه) که او هم امروزه دورانش به پایان رسیده است همان طور که دوران جان وین به پایان رسید. اما سینما همچنان پیش می رود.
