نیلوفر منصوری دبیر گروه گردشگری آثار و بناهای تاریخی کشور در لابه لای فهرستی از فرونشست ها، سرقت ها، پوسیدگی و فرسودگی ها و بسیاری دیگر از خطرها قرار دارند. در این بین آتش سوزی، یک پای ثابت برای از بین رفتن این آثار است؛ دشمنی قدیمی که همه به آن آگاه هستند اما در […]
نیلوفر منصوری
دبیر گروه گردشگری
آثار و بناهای تاریخی کشور در لابه لای فهرستی از فرونشست ها، سرقت ها، پوسیدگی و فرسودگی ها و بسیاری دیگر از خطرها قرار دارند. در این بین آتش سوزی، یک پای ثابت برای از بین رفتن این آثار است؛ دشمنی قدیمی که همه به آن آگاه هستند اما در عمل چاره ای برای رفع آن نمی اندیشند. آتش سوزی فصل گرم و فصل سرد سال ندارد، هر لحظه و هر آن با یک اشتعال و جرقه کوچک شعله ور می شود و کل بنا را در برمی گیرد. از سوی دیگر در دسترس نبودن امکانات خاموش کردن آتش و شیوه های به کارگیری اطفاء حریق آنقدر جدی است که هر ساله تعداد بسیاری از آثار میراث فرهنگی کشور نابود می شود.
بیش از یک میلیون اثر تاریخی و فرهنگی در کشور وجود دارد که ۳۴ هزار اثر آن ثبت ملی شده است که شامل محوطه ها، بناها، مجموعه هایی اعم از خانه، حمام، مسجد، مدرسه ها می شود. نگهداری از این لشکر پراکنده آثار که در گوشه و کنار کشور به چشم می خورند، نیاز به مدیریت و البته همراهی مسئولان و مردم دارد که وارثان اصلی میراث فرهنگی هستند. هرچه زمان می گذرد، این آثار نیز شکننده و آسیب پذیرتر می شوند و یکی از جدی ترین تهدیدها برای بناهای تاریخی در کشور، آتش سوزی است که با گرم شدن هوا جدی تر می شود.
نیازمند اقدامات فراسازمانی
کارشناسان در خصوص تهدید‌های پیش رو در حوزه میراث فرهنگی کشور معتقدند که برای حفظ آثار باستانی در کشور باید اقدامات قانونی و حقوقی راجع به مبنای نظری و کار عملی و عملیاتی انجام شود. در همین زمینه مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران معتقد است که اینگونه اقدامات یک کار فراسازمانی است و اینکه انتظار داشته باشیم حفاظت از آثار تاریخی کشور را به یک سازمان بسپاریم کار به جایی نمی بریم و این آثار هر روز در معرض خطر و تهدید و تخریب خواهد بود.
به گفته محسن شیخ‌الاسلام، این یک مجموعه مدیریتی بین دولت و مردم و بخش خصوصی می خواهد و دخالت دادن مردم برای حفظ آثار تاریخی بهترین روش است یعنی با آموزش و فرهنگ سازی و توجه دادن نسل جوان تر به موضوع آثار تاریخی، باعث حفاظت از آن می شود.
چند دهه انتظار تا حفظ آثار
براساس آمار، حدود ۱۰ هزار اثر تاریخی در شهر تهران وجود دارد که گفته می شود حدود ۳۵۰ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند، اما همچنان فهرست منسجمی از یکپارچگی بناهای تاریخی از جمله خانه، حمام، کاروانسرا و … وجود ندارد. در این میان، بسیاری از آثار نیاز به مرمت و احیا دارند. علاوه بر آن بسیاری از این آثار نیاز به حفاظت دارند. در حادثه های اخیر که در کشور رخ می دهد، آتش سوزی بناهای تاریخی و فرهنگی درصد بالایی از تخریب را به عهده دارد. با این وجود هنوز آماری هم از تخریب بناهای تاریخی در تهران و ثبت آنها به طور یکپارچه در فهرست آثار ملی کشور وجود ندارد.
آتش سوزی های اخیر در کشور، موجب شد كه زنگ هشدار برای آگاه سازی از خطرات پیش روی بناهای تاریخی مناطق كشور نیز به صدا درآید، اما این که این واقعیت در عمل تا چه اندازه مثمر ثمر و عملیاتی شود، مهم است. به گفته مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی ۹۵ تا ۹۸ درصد عامل آتش‌سوزی‌ها وجود مشکل در سیستم برق رسانی در بناهای تاریخی و موزه ها و حتی ساختمان های شهر است و سیم کشی‌ها و نبود ایمنی در سیستم برق رسانی باعث آتش سوزی می شود. لذا باید استانداردهای لازم در شیوه برق‌رسانی در بناهای تاریخی رعایت کرد.
به اعتقاد محمدرضا کارگر استفاده از آب جزء قدیمی ترین و نخستین امکانات اطفاء حریق است. در حالی که استفاده از آب در ۹۹ درصد از موزه ها و بناهای تاریخی کارآیی لازم را ندارد و اگرچه می تواند به عنوان عامل اصلی در مهار آتش عمل کند ولی خود تبدیل به عامل تخریب می شود.
وی با بیان اینکه شیوه استفاده از گازهای اطفاء حریق در موزه ها و بناهای تاریخی کشور را مورد توجه است ادامه داد: دسته دیگری از گازهای اطفاء حریق که اکنون استفاده از آن ها به دلیل خسارات جبران ناپذیر بر لایه ازن و محیط زیست در جهان ممنوع شده است و امکان استفاده از آنها وجود ندارد. با این حال گازهایی که در سیستم هوشمند موزه ها و برخی بناهای خاص در حال استفاده است نیز بسیار گران هستند و نمایندگی های مستقیم در ایران نیز ندارند. با این حال این سیستم امروزه جزئی از سیستم اطفاء حریق در موزه‌ها و برخی بناهای جدیدتر است.
مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی همچنین جدیدترین سیستم اطفاء حریق در جهان را شیوه ایجاد خلاء و مکش سریع اکسیژن در بناهای دچار آتش سوزی اعلام کرد و گفت: استفاده از این سیستم برای بناهای تاریخی ایران ممکن نیست چون تنها در بناهایی قابل استفاده است که از ابتدا با این شیوه از اطفاء حریق ساخته شده و بصورت اتوماتیک تمامی منافذ ورود اکسیژن در صورت وقوع آتش سوزی به بنا بسته می‌شود و سیستم بصورت سریع با مکش اکسیژن و ایجاد خلاء بلافاصله آتش را خاموش می‌کند.
