اشاره شهلا منصوریه: دبیر گروه گردشگری روزها و شب های متفاوتی را سپری می کنیم. خاصیت ماه محرم همین است. هر شهر و روستا و هر کشور اسلامی برای خود آئین ها و مراسم های متفاوتی را در ماه محرم دارند که می تواند گزینه های جذابی برای گردشگری محرم باشند. طبیعی است که هر […]
اشاره
شهلا منصوریه:
دبیر گروه گردشگری
روزها و شب های متفاوتی را سپری می کنیم. خاصیت ماه محرم همین است. هر شهر و روستا و هر کشور اسلامی برای خود آئین ها و مراسم های متفاوتی را در ماه محرم دارند که می تواند گزینه های جذابی برای گردشگری محرم باشند. طبیعی است که هر فردی متناسب با فرهنگ زادگاه خود به عزاداری می پردازد اما گروهی هم هستند که در این ایام بار سفر می بندند و به شهرهای دیگر سفر می کنند تا هم مناسک عزاداری را به جا آورده باشند و هم با آداب و رسوم سوگواری برای امام حسین (ع) در شهرهای دیگر آشنا شوند.
با آغاز محرم، حال و هوای شهرها و روستاها هم عوض می شود. در هر کوی و گذری نشانی از محرم یافت می شود. سر هر کوچه و خیابان، خیمه های سیاه با مهتابی های قرمز و سفید همراه با پرچم ها و بنرهای عزاداری خبر از روزهای سوگواری و ماتم می دهند. پارچه های مشکی و تابلوها و بنرهایی که برنامه های سوگواری هیات های حسینی را به نمایش می گذراند می گویند که این ماه، ماه عزاداری است. هر شهری در پس هر فرهنگ و سنتی خود آداب خاصی را ارائه می دهد و به این طریق یک سنتی را به نام خود ثبت کرده است اما همه آنها یک پیام و سخن مشترک دارند و آن این است که همگی بر عشق به سالار شهیدان پایدار هستند. این آیین‌های عزاداری به فراخور فرهنگ و شیوه‌های مرسوم هر منطقه و استانی متفاوت است و از دیرباز همواره در قالب هیات‌های مذهبی و راه‌اندازی دستهجات و تکایا برگزار شده است.
آذربایجان
عزاداری شهرهای آذربایجان و اردبیل با دو رسم خاص «طشت گذاری» و دسته‌های «شاخسی، واخسی» معروف است که با مرثیه‌ها و آداب خاصی برگزار می‌شود. دسته‌های عزاداری «شاخسی، واخسی» (شاه حسین، وای حسین)، بنابر سنت دیرینه آذربایجانیان، همه ساله از دهه آخر ماه ذیحجه، فعالیت خود را شروع می‌کنند. اما اوج این مراسم درظهر عاشورا و پس از اتمام عزاداری ظهر عاشوراست که عزاداران، با ذکر «شاخسی، واخسی»، پس از طی نمودن مسیری طولانی نهایتا خود را به خیمه‌های به آتش کشیده شده (نماد خیمه‌های امام حسین(ع) و یارانش در کربلا) رسانده و به سوگ واقعه می‌نشینند.
رسم دیگر، «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» است که منسوب به اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام است. در این آیین، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب رود فراتی است که به روی حسین(ع) و یارانش بسته شد. شبیه‌خوانی نیز از جمله آیین‌هایی است که معمولا در روز عاشورا در برخی از روستاهای شهرهای ارومیه، خوی، سلماس و ماکو انجام می‌گیرد که این شبیه خوانی‌ها به نوعی بازسازی صحنه‌های روز عاشورا در صحرای کربلاست و چگونگی به شهادت رسیدن یاران امام حسین (ع) و خود آن حضرت است.
کاشان
اگر می خواهید یک عزاداری تمام عیار را در یک شهر سنتی ببینید، بازار کاشان بهترین مکان است. در کاشان از روز ششم محرم تا روز عاشورا هر روز نزدیک به ۷۰ تا ۸۰ هیئت و دسته سینه زنی به تیمچه امین الدوله می روند. برای اینکه دقیق تر بتوانید مراسم را ببینید و در آن شرکت کنید باید بدانید که ورود دسته ها به بازار از سمت دروازه دولت و بازار مسگرها و سمت پا نخل و بازار گذرنو است و مراسم پس از طی کردن بازار و بازارچه‌ها به تیمچه امین‌الدوله ختم می شود. تیمچه امین‌الدوله در بازار میانچال قرار دارد و متعلق به دوره قاجاریه است. معمولا رسم بر این است که هر هیئت در شب قبل از روز بازار خود، با برپایی مراسم عزاداری از تعدادی از هیئت‌ها دعوت می‌کند تا در این محفل شرکت کنند و بر مراسمشان رونق بخشند و آن هیات‌ها نیز در قالب دسته‌هایی به کمک هیات کمک‌خواه رفته و همنوا و هماهنگ می‌شوند. نخستین دسته عزاداری که به بازار می‌رود، دسته‌ای است به نام چاووش عزا که در آخرین روز ذی‌الحجه یعنی یک روز قبل از شروع ماه محرم به بازار شهر می‌آید و مردم را از فرا رسیدن ماه محرم مطلع کرده و نیز کسبه‌ها و بازار را برای استقبال از هیات‌ها و دسته‌های عزادار آماده می‌کنند که این دسته عزا مربوط به محله پشت مشهد کاشان است.
خوزستان
در آیین های عزاداری ایام محرم در خوزستان سه ساز اصلی تشکیل دهنده همنوازی این رسوم است: سنج ، دمام و بوق بیش از
خراسان جنوبی
عزاداری در خراسان جنوبی بیشتر در مساجد و حسینیه‌های شهر و روستاهای بیرجند، سینه‌زنی، زنجیززنی، روضه‌خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی و تعزیه‌خوانی رواج دارد. برگزاری مراسم “مشعل گردانی” در روستای خور و برکوه و “سنگ زنی” در روستای درخش بیرجند، شبیه‌گردانی، تعزیه‌خوانی، آتش زدن نمادین خیمه‌ها، راه اندازی کاروان‌های سبزپوش و سرخ پوش از دیگر آیین‌های سوگواری شهادت سالار شهیدان در روز عاشورا در این شهرستان است.
سیستان و بلوچستان
نوحه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، برگزاری زیارت عاشورا، تعزیه خوانی از جمله آیین‌های معمول مردم سیستان در ایام محرم به شمار می‌رود. پخت حلیم و شعله زرد، امتناع مردم سیستان از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا، پشت بام رفتن ریش سفیدان و تلاوت قرآن و ذکر دعا برای اعلام رسیدن ماه محرم و برگزاری مجالس روضه و عزاداری در منازل از جمله آداب خاص مردم سیستان در ماه محرم و صفر است.
