نیلوفر منصوری – دبیر گروه گردشگری / در گذشته های نه چندان دور که یخ ساز و یخچالی وجود نداشت، مردم بومی با توجه به اقلیم و سازه های موجود بناهایی می ساختند که داخل آن هوای خنک جریان داشت بناهای مخروطی که می توانستند در آنجا یخ نگهداری کنند. به گفته کارشناسان، […]
نیلوفر منصوری –
دبیر گروه گردشگری /
در گذشته های نه چندان دور که یخ ساز و یخچالی وجود نداشت، مردم بومی با توجه به اقلیم و سازه های موجود بناهایی می ساختند که داخل آن هوای خنک جریان داشت بناهای مخروطی که می توانستند در آنجا یخ نگهداری کنند. به گفته کارشناسان، شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مسئول یخچال پس از انبار کردن یخ با مقداری گیاه خشک یا خار و هیزم دریچه‌های بنا را مسدود می‌کرده است. مردم در تابستان‌های گرم از این یخها استفاده می‌کردند. یخچال ورودی شهرستان ابرکوه یکی از این بنا‌هاست که ساخت آن مربوط به دوره قاجاری است. این یخچال خشتی با پلانی به‌صورت مدور و حجمی مخروطی شکل به‌صورت پلهای ساخته شده است. از این یخچالهای خشتی ۴عدد در ابرکوه باقی مانده است.
ابرکوه دارای آثار باستانی و تاریخی بسیاری است که هر کدام دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. یکی از این بناها که نمونه آن را می‌توان در ابتدای ورود به شهر ابرکوه از سمت استان فارس و یا خروجی از سمت یزد تماشا کرد، یخچالهای خشتی است که با گذشت سالیان طولانی همچنان با شکوه پابرجا مانده و تقریبا اکثر مسافران عبوری در کنار آن توقف می‌کنند و عکسی به یادگار می‌گیرند.
یخچالهای خشتی که در جای جای استان یزد می‌توان آثار آنها را مشاهده کرد از جمله بناهای تاریخی در استان یزد است که سازگاری با اقلیم کویر را برای مردان این دیار فراهم می ساخته است، در میان آثار و بناهای تاریخی و طبیعی متعدد شهرستان ابرکوه، تعدادی از یخچال های تاریخی خشتی در مناطق مختلف این شهر تاریخی خودنمایی می کند.
قدمت برخی از يخچال‌ها به عهد قاجار و برخی ديگر به رونق جاده ابريشم برمیگردد و به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده‌اند ودر شهرستان ابرکوه و در نقاط مختلف چهار نمونه از این یخچالها وجود دارد که در معماری یخچال ها، سازندگان بنا به نکات مهمی چون برودت مناسب برای نگهداری یخ، نوع مصالح ساختمانی بنا، چگونگی تولید یخ و عایق کاری بنا توجه داشته‌اند. هر یخچال دارای قسمت هایی چون دیوارهای سایه انداز، حوضچه‌های تولید یخ و چاله وسیع مخروطی شکل است که بر فراز این چاله، گنبد بزرگ خشتی بنا شده است.
دیوار گنبد در پایین دارای قطر زیاد است و هر چه به راس نزدیک‌تر میشود از قطر آن کاسته شده است و گاه معمار برخی يخچال‌ها مانند یخچال فتح آباد ابرکوه برای کم کردن فشار وارد بر گنبد، آن را به صورت پله پله(مطبق) ساخته است.
جاذبه طبیعی
امروزه این یخچالها یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری یزد محسوب میشود و افراد بسیاری برای دیدن این جاذبه طبیعی به شهر زیبای یزد سفر می‌کنند .
قدمت یخچال خشتی ابرکوه به عهد قاجار برگشته و حتی برخی از آنها به روزهایی که جاده ابریشم رونق داشت برمیگردد. یخچال خشتی ابرکوه به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ابرکوه دارای چهار یخچال خشتی است که در نقاط مختلفی از شهر قرار دارند.
این بناها معمولا در مالکیت اشراف بوده‌اند البته برخی از اوقات افراد نیکوکار یخچال خشتی میساختند و در اختیار عموم مردم قرار میدادند. یخچالهای خشتی دارای ساختاری دایرهای شکل و یا مخروطی هستند. این بناها به صورت پلهای ساخته شده‌اند.
در ساخت یخچالها، نوع مصالح به کار‌رفته و همچنین عایق کاری آن برای به وجود آمدن برودت و نگهداری یخها اهمیت بسیاری داشته و معماران زمان زیادی را صرف ساخت آن ها می‌کردند.
ارتفاع یخچال خشتی ابرکوه ۲۲ متری و محیطی در حدود۶۴ متر دارد . قطر دیوارههای این بنای تاریخی ۳ متر و عمق این مخزنها برابر با ۴ متر است.
درب ورودی اکثر مخزنها در قسمت شمالی یخچالها قرار دارد و در گذشته به کمک سطح شیبداری که به حوضچه ها متصل است، می توانستند یخها را جا‌به‌جا کنند.همچنین گنبد این بناها باعث می شده که فضای درون یخچالها خنکتر باقی بماند.
دلیل ارتفاع بالای یخچالها به دلایل علمی برمیگردد که چون گرما به سمت بالا میل دارد، یخچالها را بلند میساختند تا گرما از مخزن دور شود و مخزنهایی که درون آن یخ وجود داشته خنک بمانند. پله پله ساختن یخچالها نیز به دلیل کم کردن فشار وارده بر گنبد بوده است.
دمیدن جانی دوباره در کالبد یخچال تاریخی ابرکوه
در همین زمینه رئیس اداره میراث فرهنگی ابرکوه از مرمت یخچال قاجاری هک این شهرستان خبر داد. حمید مشتاقیان، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان ابرکوه گفت: یخچال تاریخی هک واقع در بخش بهمن شهرستان ابرکوه در حال مرمت است.
او با اشاره به اینکه این یخچال، در گذشته محل ذخیره یخ در فصل تابستان بوده است، افزود: یخچال هک ساختمانی است از خشت و مخروطی شکل به قطر قاعده تقریبی ۵۰ متر که در میان آن، گودال انبار یخ به قطر تقریبی ۱۱ متر حفر شده است.
مشتاقیان با بیان اینکه مرمت استحفاظی این اثر به صورت امانی به همت نیروهای امانی اداره میراث فرهنگی ابرکوه آغاز شده، مهمترین اقدامات مرمتی در این بنا را برچینی کاهگل‌های فرسوده، استحکام بخشی و کاهگل دیواره یخچال عنوان کرد.
این اثر ارزشمند در تاریخ هفتم مهرماه سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۳۲۱ در فهرست ثبت آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
