همچنین تعداد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) هم از یک میلیون و ۱۵۶ هزار و ۶۰۶ نفر در سال ۱۳۹۶ به یک میلیون و ۲۶۴ هزار و ۲۶۹ نفر در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است.
همچنین تعداد زنان شهری سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی دارای بیمه تأمین اجتماعی در طی دوره زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ روندی کاهشی داشته است به طوری که از تعداد ۵۳ هزار و ۸۸ نفر در سال ۱۳۹۶ به تعداد ۴۳ هزار ۵۵۳ نفر در سال ۱۴۰۱ رسیده است. بر همین اساس در سال ۱۴۰۲ تعداد زنان شهری سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی دارای بیمه تأمین اجتماعی به ۶۵ هزار و ۱۳۶ نفر رسیده است.
تعاریف متفاوتی از سرپرست خانوار میدهند. در سرشماریها و طرحهای مرکز آمار، منظور از سرپرست خانوار کسی است که مسئولیت تأمین تمام یا بخش عمدهای از هزینههای خانوار یا تصمیمگیری دربارۀ نحوۀ هزینهکرد درآمدها را بر عهده دارد. زنان سرپرست خانوار معمولاً به دلایل مختلفی مانند فوت همسر، متارکه، طلاق، بیماری و ازکارأفتادگی همسر مجبور میشوند مسئولیت خانواده را به عهده بگیرند. به طور دقیقتر، سازمان بهزیستی زنانی را که عهدهدار تأمین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار هستند، «سرپرست خانوار» میداند. مطابق قانون، دولت مکلف است در راستای حمایت مالی و توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، خدماتی به آنها بدهد. بهزیستی، تأمین اجتماعی و کمیتۀ امداد امام خمینی (ره) اقداماتی در این زمینه انجام دادهاند
زنان سرپرست خانوار یا خود سرپرست با مصائب، مشكلات و موانع بسیاری در زندگی روبرو هستند كه دركنار مشكلات و مسائل شهرهای بزرگ، آسیبهای جبران ناپذیری را بر آنها و جامعه وارد میسازد. توجه به مسائل و مشكلات این قشر و بررسی همه جانبه و دقیق این مشكلات و ارائه راهكارهای درست و اصولی به منظور حمایت از این قشر، از جمله وظایف نهادها و سازمانهای خدمات اجتماعی در هر كشور است. متأسفانه در جامعه ما زندگی زنان پس از ترك شوهر (به دلیل فوت، طلاق و…) غالباً با ابهامات و مخاطراتی روبروست، از جمله سرپرستی فرزندان به تنهایی و گاه به سختی، مشكلات اقتصادی، زندگی در تنهایی و همراه با افسردگی و ناامیدی، همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در نبود همسرانشان، آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشكلات عدیدهای روبرو میكند. زنان سالمند از این گروه نیز مشكلات خاص خود را دارند.
بر اساس جمعبندی مطالعات انجام شده در زمینه زنان سرپرست خانوار، بیسوادی یا کمسوادی، میانسالی و سالخوردگی و غیرشاغل بودن یا اشتغال در مشاغل غیر رسمی و کمدرآمد از ویژگیهای پررنگ زنان سرپرست خانوار بوده است
اغلب آسیبهای زنان سرپرست خانوار در حوزههای روانشناختی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. بر اساس مرور مطالعات انجام شده، زنان سرپرست خانوار در بسیاری از موارد بیش از آنکه از نظر مادی آسیبپذیر باشند، از نظر روانی و اجتماعی آسیبپذیر هستند.
بنابراین، فقر این افراد به مراتب فراتر از فقر مادی و مسأله تأمین امکانات ضروری آنها است و شامل جنبههای وسیعتری چون دسترسی به فرصتها، حق انتخاب، اتکا به خود، اعتماد به نفس، توانایی و امکان مشارکت در فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی است. به این ترتیب، منشأ محرومیتها و آسیبهای زنان سرپرست خانوار را نمیتوان فارغ از تأثیر جامعه و خانواده تحلیل کرد. به عبارت دیگر توانمندسازی زنان مستلزم برداشتن موانع و تحول در کلیه نهادهایی است که زنان را از بدست آوردن توانمندیهای خود باز میدارند.
بیشتر مداخلاتی که برای زنان سرپرست خانوار طراحی شدهاند، بر جنبههای اقتصادی تمرکز دارند و غالباً به سایر جنبههای توانمندسازی زنان توجه کافی نکردهاند
همچنین پژوهشهای انجام شده در حوزه آسیبپذیری زنان سرپرست خانوار نشان میدهد که این افراد دارای شبکه اجتماعی ضعیف و محدود به شبکه خویشاوندی هستند و حضور آنها در عرصههای عمومی محدود است. مخدوش شدن روابط اجتماعی علاوه بر برهم زدن تعادل روانی، امکان دریافت حمایتهای اجتماعی این افراد را کاهش میدهد. همچنین آنها با نگرش منفی از سوی زنان غیر سرپرست خانوار نیز مواجه هستند.
- نویسنده : ملیحه منوری -سردبیر