نیلوفر منصوری دبیر گروه گردشگری فرشی که گفته می شود زیر توپ و تانک هم سالم می ماند، فرشی آهنی که بیش از ۳۰۰ سال عمر می کند. فرشی زیبا و مستحکم که بیش از اینکه در ایران شناخته شده باشد در کشورهای اروپایی و آمریکایی شناخته شده است. کاخ ها و کلیساهای اروپایی را […]
نیلوفر منصوری
دبیر گروه گردشگری
فرشی که گفته می شود زیر توپ و تانک هم سالم می ماند، فرشی آهنی که بیش از ۳۰۰ سال عمر می کند. فرشی زیبا و مستحکم که بیش از اینکه در ایران شناخته شده باشد در کشورهای اروپایی و آمریکایی شناخته شده است. کاخ ها و کلیساهای اروپایی را تزئین کرده است. اما حالا سال هاست که فشار تحریم ها جایگاه آن را در بازارهای جهانی به هند و چین و افغانستان واگذار کرده است. کشورهایی که به تقلید از طرح و نقشه این فرش به نام «بیجار» لااقل سلیقه قشر متوسط بازارهای جهانی را تسخیر کرده اند؛ با این وجود بافندگان این فرش دست از کار نکشیده اند و با تمام کمبودها و محدودیت ها، تار و پود زندگی خود را به دار این قالی گره زده اند.
با ذکر بسم الله و صوت صلوات دار قالی را برپا می کنند و دست های هنرمند چیره دست در بین دود اسفند و تار و پود قالی گم می شود. گره بر گره می زند و رج به رج بالا می رود تا خستگی و رنج هایش را به نقش دار ببندد و قالی ای بشود رنگین و نقشین. باید بافنده بود تا دنیای قالیبافان را درک کرد و پای قالی نشست تا گره های عشق را یکی پس از دیگری دید به امید رسیدن به آخرین گره. ایرانیان فرش را مایه آرامش و راحتی تلقی می کنند. فرش بیجار از کهن ترین و باسابقه ترین فرش های دستباف ایرانی به عنوان یکی از نمادهای فرش ایرانی است که عمر آن به سال ۱۲۶۶ هجری قمری باز می گردد.
رنگ های شاد
باقری یکی از فعالین این عرصه است. وی در خصوص فرش بیجار معتقد است: این فرش پود زنی خاص خود را دارد و از این حیث نیز در نوع خود کم نظیر است. به گفته این فعال عرصه قالی بافی، در بافت این فرش تنها ۷ تا ۸ رنگ مورد استفاده قرار می گیرد، رنگ های انرژی بخش و درجه یک که توسط هنرمندان در بافت قالی استفاده می شود نشان از طبیعت رنگارنگ و زیبای کردستان دارد.
بیات یکی دیگر از فعالان این عرصه است. وی با اشاره به اینکه دوام رنگ های فرش کردی آن را از سایر فرش ها متمایز می کند ادامه می دهد: دوام زیاد، محکم بودن و مواد اولیه مرغوب سبب مشهور شدن این فرش شده است. در بافت فرش کردی بیشتر از طرح های سنتی و عشایری استفاده می شود، تاکید کرد: این فرش ها معمولا ذهنی بافت هستند و در بافت آنها کمتر از نقشه های کلاسیک استفاده می شود.
طراحی خودآموخته
یکی از فعالان عرصه فرش و قالی خانمی متولد ۶۵ است. نسرین خدابنده لود که اصالت کردیش را می توان در چهره و چشمانش دید. او یک طراح خودآموخته است و به صورت اتفاقی استعدادش کشف شد. او می گوید که حالا درگیر این کار شده و مثل بسیاری از فعالان این عرصه تکان قلاب تمام ذهنش را پر کرده: «اگر هم بخواهم دیگر نمی‌توانم این کار را رها کنم چون چندین نفر با طرح‌های من امرار معاش می‌کنند.»
سمیه حمیدی هم از زنان قالی باف است. او از مشکلات و سختی های کارش می گوید: از بچگی فرش می بافم اما واقعاً پول کمی درمی آوریم. باز هم خدا را شکر که می توانیم مایحتاج خانه را از اینجا در بیاوریم. راستش را بخواهی برای بچه هایم می بافم. یکی دانشجو است و آن یکی پول تو جیبی می خواهد. باور کن از بس بافته ام دیگر همه بدنم کج وکوله شده.»
زن دیگری به نبود بیمه اشاره می کند و می گوید: با این همه سال کار ما را بیمه نمی کنند. به خدا از مچ دست تا ستون فقرات همه ما کج شده و از درد تا صبح نمی خوابیم. ما از جانمان مایه می‌گذاریم ولی هیچ سودی نمی بریم.
طرح های اصیل قالی
به اعتقاد پژوهشگران و متخصصان، خاستگاه طرح های میناخانی و بید مجنون که در برخی دیگر از قالی های ایران بافته می شوند از طرح قال بیجار بوده و طرح قالی های سده نوزدهم میلادی بیجار، بیشتر از طرح گلدانی و واگیره‌ای و نقوش شاه عباسی سده های شانزدهم و هفدهم میلادی مناطق مرکزی ایران تاثیر پذیرفته است. به عقیده کارشناس توسعه صنایع دستی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان، مهم‌ترین طرح های قالی بیجار شامل لچک ترنج (در انواع ترنجدار، بدون ترنج و شیوه مشهور کف ساده)، واگیره‌ای، شکارگاه، محرابی و گلدانی است.
به گفته حسن شریفیان مهم‌ترین نقش مایه های قالی بیجار، اسلیمی، گل سرخ و انواع گلفرنگ، گل های شاه عباسی، هراتی، بته، درخت به ویژه نوع بید مجنون و همچنین گلبوته در انواع مختلف هستند.
وی با بیان اینکه یکی از مشخصات قالی بیجار رنگ‌های روشن و شاد نظیر طلایی، بژ، صورتی، پوست پیازی، سفید، حنایی و انواع سبزها در زمینه سرمه‌ای، عاجی و قرمز مورد علاقه بافندگان است، ادامه داد: امروزه شمار رنگها بیش از ۲۷ فام نیست و البته برخی از رنگها نظیر طلایی و انواع سبز به فراموشی سپرده شده و انواع قرمز و صورتی به شدت رواج یافته است.
