سپهر توکلی انقلاب مشروطیت ایران سبب بیداری گروهی از روشنفکران شد و بازتاب آن در انتشار نشریات گوناگون شکل گرفت. “یحی آرین پور” محقق گرانقدر در کتاب “از صبا تا نیما” فصلی را به انتشار روزنامه ها و مجله های دوره اول مشروطیت پرداخته است، شماری از این نشریات که در تهران و رشت و […]
سپهر توکلی
انقلاب مشروطیت ایران سبب بیداری گروهی از روشنفکران شد و بازتاب آن در انتشار نشریات گوناگون شکل گرفت.
“یحی آرین پور” محقق گرانقدر در کتاب “از صبا تا نیما” فصلی را به انتشار روزنامه ها و مجله های دوره اول مشروطیت پرداخته است، شماری از این نشریات که در تهران و رشت و تبریز منتشر می شد یاد کرده است. به اعتقاد او پس از اعلام مشروطیت و آزادی مطبوعات نخستین روزنامه عهد مشروطه که بعد از گشایش مجلس در ایران پدید آمد، روزنامه مجلس بود که در ۸ شوال ۱۳۲۴ هجری قمری منتشر شد.
روزنامه مجلس اصولا اخبار و وقایع جلسات مجلس شورای ملی ایران را چاپ می کرد و به دست یکی از افراد حزب مشروطه خواه، بنام میرزا سید محمد صادق طباطبایی تاسیس یافته بود. این شخص فرزند میرزا سید محمد طباطبایی مجتهد معروف و یکی از دو پیشوای روحانی مشروطیت بود. او هم به عقاید پدر روشنفکر خود وفادار ماند و در روزنامه خود پیوسته مردم را به تمدن، که آن را یگانه وثیقه آزادی و ترقیات ملی می دانست دعوت کرد. این روزنامه علاوه بر اخبار مجلس، اشعار مدیر روزنامه، شاعر معروف ادیب الملک فراهانی را نیز درج می کرد. پس از انتشار نشریه مجلس گروهی عدالتخواه و پرشور به روزنامه نویسی روی آوردند و روزنامه های متعددی در تهران و شهرستان ها انتشار یافت که هریک مدت کوتاهی منتشر شد. اما بعضی از آن ها مانند “ندای وطن” ، “تمدن” ، “مساوات” باقی ماندند که علاوه بر اخبار و مقالات سیاسی، پاره ای از اشعار و آثار ادبی را نیز درج می کردند.
اما در پایان ۹ ماه اول اعلان مشروطیت، روزنامه وزینی بنام “حبل المتین” انتشار یافت باضافه دو روزنامه ادبی که یکی “تئاتر” بود و دیگری “صوراسرافیل”. حبل المتین تا زمان به توپ بستن مجلس پایدار ماند. و اما روزنامه تئاتر که هر پانزده روز یک مرتبه منتشر می شد و در صفحات خود صحنه های دراماتیکی به صورت مکالمه و سئوال و جواب می نوشت که هدف آن انتقاد از طرز حکومت دوره قاجاریه و رجال عهد استبداد بود. این روزنامه را که آغاز نشر آن چهارم ربیع الاول ۱۳۲۶ هجری قمری بود، میرزا رضا خان طباطبایی نائینی، نماینده دوره دوم مجلس انتشار می داد و یکی از جراید خوب آن زمان بود. صوراسرافیل را میرزا قاسم خان تبریزی و میرزا جهانگیرخان شیرازی بنیاد نهادند و میرزا علی اکبر دهخدا از نویسندگان برجسته آن بود.
مشروطه در تصویر
«مشروطه در تصویر» عنوان کتابی از نشر آبی است که به کوشش محمدحسن طباطبایی منتشر شده است. این کتاب مروری کوتاه بر انقلاب مشروطیت از نگاه تصویر و آشنایی چهره به چهره با رهبران، سرداران و دست‌اندرکاران طبقه اول آن است؛ کاری که شاید تاکنون به این شکل صورت نگرفته باشد. ناشر در مقدمه این کتاب با بیان اینکه مشروطیت نخستین جنبش آزادی‌خواهانه و حق‌طلبانه ملت ایران برای رهایی از استبداد جابرانه حاکم است، بر این نکته تاکید می‌کند که زمانی که انقلاب مشروطه در ایران به وقوع پیوست، هنوز هیچ کشوری در آسیا و خاورمیانه با لفظ مشروطه و تعاریف مربوط به آن آشنایی نداشت. «مشروطه در تصویر» از دو بخش تصاویر و اسناد تشکیل شده است. تصاویر بخش اعظم کتاب را شامل شده و حدود ۱۵۰ صفحه از این کتاب ۱۸۳ صفحه‌ای را در برمی‌گیرند. در این بخش می‌توان تصاویری از عارف قزوینی، میرزارضا کرمانی، ناصرالدین شاه، باقرخان و… را مشاهده کرد. آنچه می‌توانست مخاطب را با مطالعه این اثر بیشتر یاری کند، ترتیب عکس‌ها به لحاظ تاریخی بود تا خواننده با ورق زدن هر صفحه فصلی از تاریخ ایران را گشوده باشد. انتشار فرمان مشروطیت آغازگر بخش اسناد کتاب است و سپس نگارنده گزارشی از قوام‌السلطنه به سید محمد طباطبایی حاوی مژده توشیح نظام نامه مجلس شورای ملی توسط مظفرالدین شاه را آورده است. نمونه‌ای از دستخط سیدمحمد طباطبایی، شیخ‌فضل‌الله نوری و یپرم خان در کنار قطعه شعری از یحیی دولت‌آبادی در مورد انقلاب مشروطیت، از دیگر اسناد منتشر شده در این کتاب است.
«مشروطه در تصویر» همچنین حاوی یک نمایه اشخاص است که می‌تواند راهنمای خوانندگان کتاب باشد. این کتاب به قیمت پنج هزار تومان به بازار کتاب عرضه شده است.
