مهران محقق كربلا تنها يك مكان نيست. كربلا به واسطه عاشوراي حسين است كه كربلا مي شود و باز به خاطر وي است كه فرهنگ تعزيت عاشورايي ادامه پيدا مي كند. بي گمان از ريشه دارترين مناسك مذهبي و فرهنگي ما، دهه اول محرم است؛ پديده اي كه مردم نه در آن سرما و گرما […]
مهران محقق
كربلا تنها يك مكان نيست. كربلا به واسطه عاشوراي حسين است كه كربلا مي شود و باز به خاطر وي است كه فرهنگ تعزيت عاشورايي ادامه پيدا مي كند. بي گمان از ريشه دارترين مناسك مذهبي و فرهنگي ما، دهه اول محرم است؛ پديده اي كه مردم نه در آن سرما و گرما مي شناسند و نه مصايب و سختي. پديده اي كه از دل جامعه بيرون مي آيد كه به گونه اي به فرهنگ ديرينه ما بدل شده است.
سوگواري نمايشي كه در نوع خود بي بديل و داراي ويژگي هاي درخشاني است. كمااينكه فاصله گذاري كه از تكنيك هاي نوين نمايشي بوده، از بسياري گذشته در تعزيه رواج داشته است. بيان اغراق آميز و يكسره نمايشي كه از ذهن بكر و بدوي و بدون الهام گرفتن از منبعي خاص بوده از ويژگي هاي اين نوع خاص نمايشي است. تلفيق موسيقي و حركات موزون لحظات احساسي تعويض پرده ها همه و همه دنيايي است بيكران كه درك آن در هر دوره خود زمان مي طلبد.
شبيه گرداني يا شبيه خواني يا تعزيه نمايشي بوده است در اصل برپايه قصه ها و روايات مربوط به زندگي و مصائب خاندان پيامبر اسلام و خصوصا وقايع و فجايعي كه در محرم سال ۶۱ هجري در كربلا براي حسين(ع) و خاندانش پيش آمد.ولي بزودي گسترش يافت و همه جنبه هاي داستاني و تفنني فرهنگ مردم را شامل شد.
در تاريخ آمده است كه معزالدوله احمدبن بويه در بغداد در دهه اول محرم امر كرد. تمامي بازارهاي بغداد را بسته، سياه عزا پوشيدند و به تعزيه سيدالشهدا پرداختند. بعد از آن هر ساله تا انقراض دولت ديالمه شيعيان در ده روز اول محرم در جميع بلاد رسم تعزيه به جاي مي آوردند و در بغداد تا اوايل دولت سلجوقي برقرار بود، هرچند با قاطعیت نمي توان گفت كه از همين زمان نمايشي شدن آن آغاز شده است بلكه در طي هفت قرن پس از دسته هاي عزاداري و سينه زدن و كوبيدن سنج و نشانه ها و نوحه سرايي ها وشايد در آخرين نيم قرن دوره صفويه، تعزيه تحول نهايي خود را طي كرد و به آن شكلي كه مي شناسيم درآمد.
تاورنيه جهانگرد فرانسوی در سفرنامه خود می نویسد که در محرم ۱۰۴۶ خورشيدي در حضور شاه صفي دوم در اصفهان شاهد مراسمي بود كه پنج ساعت پيش از ظهر شروع و تا ظهر طول كشيد. او ادامه می دهد: در بعضي از آن عماري ها طفل هايي شبيه نعش خوابيده بودند و آنهايي كه دور عماري را احاطه كرده بودند گريه و نوحه و زاري مي كردند. اين اطفال شبيه دو طفل امام حسين هستند كه بعد از شهادت امام، خليفه بغداد، يزيد آنها را گرفت و به شهادت رسانيد.به دليل حرمت ها اين دسته ها را فقط مردان مي گردانيدند و زنان به هيچ روي در آنها جايي نداشتند، نقش هاي زنان را جوانان تازه سال و نازك صدا بازي مي كردند.
اوج تکامل تعزیه در دوره ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴- ۱۳۱۳) بود. با افول سلطنت قاجار و روی کار آمدن «رضاخان میرپنج» (۱۳۰۴-۱۳۲۰ش) ، به ویژه در دهه دوم سلطنتش، دوران شکوفایی تعزیه هم به سر آمد. در دوره پهلوی دوم (۱۳۲۰-۱۳۵۷ش)، پرویز صیاد از ۱۳۳۸ش تا ۱۳۴۹ش چند مجلس تعزیه را بر روی صحنه نمایش (تئاتر) آورد. در ۱۳۵۵ش، «مجمع بین‌المللی تعزیه»، با شرکت و سخنرانیِ بسیاری از صاحب‌نظران و تعزیه‌شناسان ایرانی و خارجی در شیراز برگزار شد و در آن مجمع، تعزیه‌هایی نیز به اجرا در آمد.
