شهلا منصوریه دبیر گروه میراث فرهنگی و گردشگری یکی از اولویت های مهم امروزه وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تدوین ساختار سازمانی و تشکیلات اداری مناسب است. همانطور که می دانیم، در پیوست حکم رئیس جمهور به وزیر، اعلام شده که ایشان، برنامه های اجرایی وزراتخانه تحت مدیریت خود را ظرف مدت دو […]
شهلا منصوریه
دبیر گروه میراث فرهنگی و گردشگری
یکی از اولویت های مهم امروزه وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تدوین ساختار سازمانی و تشکیلات اداری مناسب است. همانطور که می دانیم، در پیوست حکم رئیس جمهور به وزیر، اعلام شده که ایشان، برنامه های اجرایی وزراتخانه تحت مدیریت خود را ظرف مدت دو ماه ارائه کند. همچنین در همان پیوست، سازمان برنامه و بودجه نیز مکلف شده که هر شش ماه یکبار گزارش مقایسه ای از پیشرفت و تحقق برنامه ها درباره اولویت های ابلاغی را به دفتر رئیس جمهور ارائه کند. بنابر این یکی از اولویت هایی که باید در زمان کوتاهی انجام شود، تدوین ساختار سازمانی و تشکیلات اداری مناسب برای وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. یک کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری در این زمینه معتقد است؛ گزینه های بسیاری در این زمینه از طرف نهادهای تخصصی مختلف مطرح شده است که امیدواریم توضیحات زیر برای کارگروه ذیربط مفید فایده قرار گیرند. به گفته اردشیر اروجی، از بین گزینه های مطرح شده، پنج گزینه، بیشتر مورد توجه نهادهای تخصصی است.
نیمه مرداد ماه امسال بود که سخنگوی شورای نگهبان از موافقت این شورا با تبدیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به وزارتخانه خبر داد و تدوین ساختار سازمانی و تشکیلات اداری مناسب، از اولویت های این وزارتخانه محسوب شد. بر همین اساس گزینه های مختلفی از سوی نهادهای تخصصی مطرح شد. اردشیر اروجی با بیان اینکه از بین گزینه های مطرح شده، پنج گزینه بیشتر مورد توجه نهادهای تخصصی هستند، می گوید: گزینه اول این است که سه سازمان تخصصی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زیر نظر وزارتخانه میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ایجاد شود.
مدیرکل سابق دفتر برنامه ریزی آمار و اطلاعات سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به گزینه دوم اشاره می کند و می افزاید: گروه دوم می گویند که یک سازمان میراث فرهنگی مستقل تابع وزارتخانه ایجاد شود. یعنی وزارتخانه با معاونت هایی که ایجاد می کند، گردشگری و صنایع دستی را دنبال کند و یک سازمان میراث فرهنگی مستقل وابسته به این وزارتخانه ایجاد کند تا میراث فرهنگی فرهنگی اختیارات بیشتری داشته باشد و اموراتش بهتر بگذرد.
این کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه به گزینه سوم اشاره می کند و ادامه می دهد: موضوعی که بیشتر باستان شناسان پیگیر آن هستند این است که یک مرکز باستان شناسی زیرنظر وزارتخانه ایجاد شود. زیرا بحث باستان شناسی در وضعیت فعلی روشن نیست، از یک طرفی جایگاه فعلی این مرکز در پژوهشگاه است و پژوهشگاه بیشتر تئوریک و ملی عمل می کند و باستان شناسان در سازمان استان ها جایگاه اداری مشخصی ندارند که لازم است از این بلاتکلیفی خارج شوند.
الحاق سازمان میراث فرهنگی به وزارت علوم گزینه چهارم است. اروجی می گوید: با توجه به اینکه سازمان میراث فرهنگی بیشتر پژوهشی و علمی است و کارهای تحقیقاتی انجام می دهد بهتر است که این فعالیت های تحقیقاتی زیرنظر وزارت علوم باشد. البته این موضوع مصوبه مجلس را می خواهد که در تبصره ۲ ماده واحده قانون تشکیل وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به راه حل آن اشاره کرده است. «شرح وظایف این وزارتخانه مطابق قوانین مورد عمل سازمان مذکور خواهد بود و دولت موظف است تغییرات در شرح وظایف وزارتخانه جدید را حداکثر ظرف مدت یک سال برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه کند.»
وی ادامه می دهد: اما گزینه پنجم می گوید این وزارتخانه با چهار معاونت تخصصی فعالیت کند. زیرا در تشکیل وزارتخانه به رعایت بند «د ماده ۲۹» قانون مدیریت خدمات کشوری اشاره شده است و لذا این وزارتخانه می‌تواند پنج معاونت داشته باشد. یک معاونت اداری، امور مالی و امور مجلس و چهار معاونت تخصصی «میراث فرهنگی»، «گردشگری»، «صنایع دستی»، «باستان شناسی و موزه ها» که در این صورت تکلیف وضعیت ساختاری باستان شناسی نیز روشن می‌شود و از حالت بلاتکلیفی فعلی بیرون می‌آید.
این کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه به بررسی این پنج گزینه مطرح، می پردازد و برای هر گزینه با توجه به تجربیات گذشته و مفاد قانونی که می تواند مناسب و عملیاتی باشد، توضیحات مبسوطی ارائه می دهد.
مدیرکل سابق دفتر برنامه ریزی آمار و اطلاعات سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی در مورد گزینه اول _ سه سازمان تخصصی میراث فرهنگی، گردشگردی و صنایع دستی زیرنظر وزارتخانه ایجاد شود _ و گزینه دوم _ یک سازمان میراث فرهنگی مستقل تابع وزارتخانه ایجاد شود _ می گوید: باید به این موضوع اشاره کرد که در سال های قبل، میراث فرهنگی و گردشگری دو سازمان جدا بودند که زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار داشتند و صنایع دستی هم یک سازمان مستقلی بود که زیر نظر وزارت صنایع قرار داشت، ولی به دلیل عدم کارایی و عدم ارتباط این سه سازمان، تغییرات بعدی ایجاد شد. بنابراین موضوعی که یکبار تجربه شده و سال ها به این شکل جواب نداده را چرا باید دوباره تجربه کنیم؟ بنابراین دو گزینه اول و دوم رد می شوند.
مشاور سابق برنامه ریزی آمار و اطلاعات سه رئیس قبلی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
با رد مورد گزینه سوم که معتقدند باید یک مرکز باستان شناسی زیرنظر وزارتخانه ایجاد شود، هم می گوید: لازم است متذکر شوم که در سال های قبل از انقلاب یک مرکز باستان شناسی وجود داشت که موزه ملی ایران آن زمان به نام موزه ایران باستان نیز زیر نظرش بود. ولی به دلیل گسترش فعالیت های حوزه باستان شناسی در تمام استان های کشور و جذب تعداد زیاد متخصصان باستان شناسی و گسترش روز به روز حجم فعالیت شان در سطح کشور مدیریت آن در قالب یک مرکز از تهران امکان پذیر نبود، لذا این مرکز نتوانست به کارش ادامه بدهد به همین دلیل تغییرات بعدی روی آن صورت گرفت. برهمین اساس با توجه به تجربه قبلی که از مرکز باستان شناسی داریم و به دلیل وسعت فعالیت های حوزه باستان شناسی این مورد هم پاسخگوی نیاز فعلی نخواهد بود بنابراین این گزینه هم رد می شود.
اروجی ادامه می دهد: در مورد گزینه چهارم؛ که می گوید، الحاق سازمان میراث فرهنگی به وزات علوم؛ باید یادآور شوم که در سال های اول انقلاب فعالیت های میراث فرهنگی ابتدا در قالب یک معاونت پژوهشی در وزارت علوم تشکیل شد و سپس برای اینکه به این کار انسجام داده شود معاونت پژوهشی به سازمان میراث فرهنگی وابسته به وزارت علوم تبدیل شد.
به گفته این کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری، ولی باتوجه به اینکه میراث فرهنگی بعنوان یک دستگاه اجرایی باید در تمام استان ها، شهرها و شهرستان ها حضور داشته باشد، ولی وزارت علوم فاقد ادارات کل استانی و شهرستانی بود و صرفا در دانشگاه ها حضور داشت، بنابراین به دلیل عدم وجود سیستم اداری و اجرایی مناسب میراث فرهنگی در وزارت علوم عملا این گزینه هم غیرممکن شد و باعث گردید با تجمیع موضوعات دیگر مربوط به میراث فرهنگی از جمله اداره موزه ها که قبلا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شده بود این سازمان به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی الحاق شود و عملا به آن دو پارچگی میراث فرهنگی خاتمه بدهد، بنابراین با توجه به تجربه گذشته و ناکارآمد بودن آن الحاق این گزینه هم مردود است.
راهکار بهینه
با توضیحات فوق الذکر، تنها راهکار بهینه موجود با توجه به قانون تشکیل وزارتخانه و تجربیات گذشته، ایجاد وزارتخانه با چهار معاونت تخصصی، «میراث فرهنگی»، «گردشگری»، «صنایع دستی»، «باستان شناسی و موزه ها» است. یعنی انتخاب گزینه پنجم تا با یک نگاه فرآیندی و تلفیقی از موضوعات سه گانه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی امورات این وزارتخانه را به پیش برده و باعث توسعه هر سه بخش شده و زمینه توسعه مناطق را با تاکید بر این نگاه فرآیندی فراهم نماید.
مدیرکل سابق دفتر برنامه ریزی آمار و اطلاعات سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی با بیان این مطلب ادامه می دهد: البته در این گزینه باید سه زیرمجموعه و نهاد وابسته تقویت و چهار زیر مجموعه و نهاد وابسته به بخش خصوصی واگذار شوند.
اروجی با بیان اینکه در همین زمینه لازم است که سه زیرمجموعه و نهاد وابسته باید تقویت شوند، می افزاید: زیر مجموعه اول «پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» است، این پژوهشگاه عمدتا ملی عمل می کند و به عنوان بازوی تحقیقاتی وزارتخانه است، یعنی در حقیقت این بازوی تحقیق و توسعه وزارتخانه باید تقویت شود. زیرمجموعه دوم «مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» است که اتفاقا از شورای گسترش آموزش عالی نیز مجوز دارد و برای آموزش و پرورش کادر تخصصی ویژه مورد نیاز هر سه حوزه باید مورد تقویت قرار گیرد. سومین زیرمجموعه، صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی فرهنگی است. نهادی که با جلب مشارکت بانک ها، بخش خصوصی و سایر نهادهای دولتی درصدد احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی است که با توجه به فراوانی اماکن تاریخی فرهنگی نیازمند حفاظت و احیاء و کمبود اعتبارات دولتی در این زمینه لازم است بشدت تقویت شود.
این کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری به چهار زیر مجموعه و نهاد وابسته که باید به بخش خصوصی واگذار شوند نیز اشاره می کند و می افزاید: با توجه به سیاست های ابلاغی رئیس جمهور و تاکیدی که در قانونی تشکیل وزارتخانه به « بند الف ماده ۲۸» قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه شده است، که باید به بخش خصوصی واگذار شوند عبارتند از: اولین مورد شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی: این شرکت که بر اساس «تبصره ۲ ماده یک « قانون سابق، تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شده و قرار بوده موضوعات اجرایی گردشگری در آن تجمیع و سپس به بخش خصوصی واگذار شود که متاسفانه طی سال های گذشته نه تنها واگذار نشده بلکه توسعه هم پیدا کرده است، اساسا» موضوع گردشگری باید به نحوی مدیریت شود که، سیاستگذاری، برنامه ریزی، هدایت، حمایت، کنترل و ارزش یابی حوزه گردشگری در قالب امور ستادی برعهده وزارتخانه باشد و امور اجرایی آن کلا»به بخش خصوصی واگذار شود.
به گفته کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری، دومین زیرمجموعه، شرکت توسعه گردشگری ایران است. این شرکت نیز یک شرکت بزرگ دولتی است که بخش خصوصی هم در آن حضور دارد و در اکثر استان ها شعبه داشته و شرکت های و هتل های زیر مجموعه فراوانی نیز دارکه لازم است کامل به بخش خصوصی واگذار شود
سومین موردی که اروجی به آن اشاره می کند، واگذاری شرکت های تابع کانون جهانگردی و اتوموبیلرانی جمهوری اسلامی ایران است. به گفته وی؛ کانون قبل از انقلاب ایجاد شده و در اکثر کشورها هم حضور دارد و عمدتا برای تسهیل سفر گردشگران داخلی به خارج از کشور و از خارج به داخل کشور با وسیله نقلیه شخصی می باشد ولی متاسفانه طی سال های گذشته تعداد زیادی شرکت های تابعه ایجا کرده است که ضروریست این شرکت ها به بخش خصوصی واگذار شوند.
چهارمین موردی که مدیرکل سابق دفتر برنامه ریزی آمار و اطلاعات سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به آن اشاره کرد، مرکز آموزش علمی کاربردی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. وی می گوید: زمانی که نیروی انسانی در حد تکنسین و کارشناس را دانشگاه های دولتی و خصوصی آموزش می دهند و مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی نیز نیروهای متخصص خاص این سه حوزه را آموزش می دهد، ادامه مرکز آموزش علمی کاربردی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ضرورتی ندارد و باید به بخش خصوصی واگذار شود
