در میزگرد پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی با حضور محمد شکرچی‌زاده، رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات و همچنین غزال راهب، رییس پژوهشکده شهرسازی و معماری مرکز، موضوع تاب آوری شهرها، موانع پیش رو و راهکارها مورد بحث و بررسی قرار گرفت که بخش دوم […]
در میزگرد پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی با حضور محمد شکرچی‌زاده، رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات و همچنین غزال راهب، رییس پژوهشکده شهرسازی و معماری مرکز، موضوع تاب آوری شهرها، موانع پیش رو و راهکارها مورد بحث و بررسی قرار گرفت که بخش دوم آن در این گفتار خواهد آمد.
اگر بخواهیم به تاب‌آوری برسیم باید روی موضوعات آموزش‌های عمومی، تقویت انجمن‌های مردم‌نهاد، موضوع راه‌های دسترسی، فعالیت کنیم. چه بسا ازدحام جمعیت در مواقع بحران راه های دسترسی را محدود و یا مسدود کنند که این مهم می تواند با آگاهی دادن به عموم شهروندان، حل و فصل شود.
مجموعه‌ای از این اقدامات در رابطه با تاب آوری احصا شده است و سازمان مدیریت بحران راه‌های دسترسی را در مواقع بحران به صورت تئوری درآورده است و پایگاه‌هایی را ایجاد کرده تا در مواقع بحران آنجا به امدادرسانی مبادرت کنند. اما در عین حال، تا نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم.
قانون مدیریت بحران جدید که در شهریورماه ابلاغ شد، قانونی کارآمد است. مرکز تحقیقات، برنامه اجرایی بند ض ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران را که وظایف مرکز تحقیقات را در این خصوص تعیین و تدوین کرده و این برنامه اجرایی برای وزارت راه و شهرسازی ارسال شده است. امید است تا آن برنامه به شکل آیین‌نامه اجرایی ذیل قانون تصویب شود و با آن برنامه بتوانیم گام‌های موثری را در خصوص ارتقای تاب‌آوری برداریم. یکی دیگر از راهکارها نیز تغییر پارادایم و گفتمانِ توجه به تاب‌آوری شهری به عنوان یک موضوع مهم در برنامه ریزی شهری است که باید ملاک‌عمل قرار بگیرد و این تغییرات در فضای مدیریت شهری وارد شود.
حوادثی که در چهارسال اخیر رخ داد، نشان داده که شهرهای ما وضعیت نامناسبی دارند. باید از اختیارات قانونی خود استفاده کنیم تا بیش از این برای شهرها و مردمان ساکن در آنها خطر ایجاد نشود. بدین معنا در موضوع مدیریت ریسک چندین مورد را ملاک‌عمل قرار دهیم. اول آنکه ریسک‌های موجود را کم و از ایجاد ریسک جدید جلوگیری کنیم. در عین حال، مقاوم‌سازی را در بافت‌های ناکارآمد پیگیری کنیم که اینکار در وزارت راه و شهرسازی به عنوان اولویت در حال انجام است.
همچنین، نصب سامانه پاسخ سریع زلزله، نصب دستگاه‌های شتاب نگار، هماهنگی و همکاری با شرکت بازآفرینی شهری برای انتخاب محلات هدف بازآفرینی شهری که در پهنه گسل‌های اصلی قرار دارند برای بهبود وضعیت راه های دسترسی و ارتقای تاب آوری موثر هستند.
نظر شما در خصوص موانع پیش‌رو و راهکارهای ارتقای تاب‌آوری شهرها چیست؟
علی بیت‌اللهی: بر اساس آخرین آمار، از ۲۳ میلیون واحدمسکونی حدود ۱۰ میلیون واحد مسکونی بدون‌اسکلت هستند و در بافت‌های فرسوده کلانشهرها و حاشیه شهرها از جمله تهران، از مجموع یک میلیون و ۱۰۰ هزار پلاک ساختمانی، حدود ۲۵۰ هزار پلاک ساختمانی در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد قرار دارند. همچنین، حدود ۶۰ درصد پلاک‌های ساختمانی علاوه بر تعریف فرسودگی ناپایدار هستند و مقاومت لازم را در برابر مخاطرات ندارند.
از جمله راهکارهای ارتقای تاب‌آوری، کاهش ریسک است. قانون جدید مدیریت بحران و توجه به آن می‌تواند بخش عمده‌ای از مشکلات را در خصوص تاب‌آوری کاهش دهد. همچنین با تلاشی که در وزارت راه و شهرسازی برای تغییر وضعیت در بافت‌های ناکارآمد در حال انجام است به نظر می‌رسد آینده روشنی برای ارتقای تاب‌آوری، پیش‌رو باشد. در دولت یازدهم اقدامات و آگاهی‌رسانی‌های خوبی در خصوص تعیین حریم گسل ها و تصویب و ابلاغ و اطلاع‌رسانی آنها، همچنین در خصوص موضوع فرونشست انجام شد. اما آنقدر بار امانت بزرگ است که نیازمند همکاری بیشتری در این خصوص هستیم. همچنین، یکی از نقص‌های موجود، ناکارآمدی نظارت است. بدین معنا باید بازنگری در وظایف شهرداری‌ها و بازنگری عمده در سیستم نظارت انجام شود.
در عین حال، عدم نظارت صحیح بر ساخت وسازها از دیگر موانع ارتقای تاب‌آوری است. به همین دلیل، برای تاب‌آوری چهار ویژگی پایداری سیستم، چالاکی سیستم، ظرفیت جایگزینی سیستم، و ساختار سازمانی را باید ملاک عمل قرار دهیم.
راهکارها و پیشنهاداتی که از منظر شهرسازی باید برای تاب‌آوری شهرها ملاک‌عمل قرار بگیرد، چه مواردی است؟
غزال راهب: تاب‌آوری از بُعد کالبدی نیز باید موردتوجه قرار بگیرد. بدین‌معنا، اصول شهرسازی کمک حال تاب‌آوری شهری است. از این منظر، باید سکونتگاه‌ها در جایی بنا و یا توسعه یابند که کمترین مخاطرات را داشته باشند و یا در جاهای پرخطری که شهرها بنا شده‌اند، توسعه و جمعیت‌پذیری جدیدی رخ ندهد. میزان تراکم‌پذیری، توزیع متعادل جمعیتی، امکاناتی و زیرساخت‌ها در شهرها از دیگر مواردی است که در صورت رعایت آنها شهرها به سمت ارتقای تاب‌آوری سوق داده می‌شوند.
همچنین، مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری، توزیع مناسب جمیعت، پیش‌بینی راه‌های دسترسی و پیش‌بینی ایجاد فرم‌هایی برای شهر متناسب برای مقابله با بحران، سانحه و خطرپذیری از دیگر راهکارهای ارتقای تاب آوری است. در ایران تهدید تاب آوری شهرها بیشتر از محل عدم نظارت‌پذیری شهری و ساخت و سازهای غیرمجاز و عدم رعایت ضوابط است. اگر بر نظارت‌پذیری در شهرها و نظارت بر انجام طرح های توسعه و عمران انجام می شد شاهد تاب آوری نسبی در شهرها بودیم.
با توجه به تاب‌آور نبودن شهرها و به ویژه تهران مسئولیت تاب‌آوری شهرها مستقیما برعهده کدام وزارتخانه، نهاد و ارگانی است؟
محمد شکرچی‌زاده: در مورد تاب‌آوری، ارگان‌های مختلفی نقش‌آفرینی می‌کنند. هلال‌احمر برای امدادرسانی و آموزش‌های امدادرسانی، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، و دانشگاهیان نقش عمده‌ای دارند. اما در عین حال، سرپرستی همه این اقدامات و فعالیت‌ها بر عهده سازمان مدیریت بحران وزارت کشور است.
نقش وزارت راه و شهرسازی در بحران‌ها و تاب‌آوری چیست؟
محمد شکرچی‌زاده: وزارت راه و شهرسازی در امر تدوین مقررات ساختمان، آیین‌نامه‌های ساخت و ساز در برابر زلزله، طرح‌های تفصیلی شهری، تعیین کاربری اراضی، مسائل مربوط به شهرسازی، مسایل مربوط به حمل و نقل و بازکردن راه‌های امدادی و خروج نقش دارد. در واقع عمده کار و نقش وزارت راه و شهرسازی، ساخت‌و‌ساز، نظارت‌عالیه بر ساخت و ساز، توسعه شهری، شهرسازی، بازبینی طرح‌های توسعه تفصیلی شهری است که مجموعه آنها به تاب‌آوری شهری می‌انجامد.
مشخصا در مواقع بحران کدام ارگان، سازمان و یا وزارتخانه مسئولیت مستقیم دارد؟
محمد شکرچی‌زاده: در مواقع بحران و در تمامی شهرهای کشور، مسئول مستقیم وزارت کشور و یکی از سازمان‌های تابعه وزارت کشور یعنی سازمان مدیریت بحران کشور نقش دارد. اما در شهر تهران، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران امر بحران را پیگیری می کند. در عین حال، در قانون قدیم مدیریت بحران، مسئول مدیریت بحران شهر تهران نیز علاوه بر وزیر کشور، شهردار تهران نیز بود که در قانون جدید، مسئولیت مدیریت بحران شهر تهران به وزارت کشور سپرده شد.
