ماهور مهراد / فضای شهری بستر تعاملات فرهنگی است و زندگی شهری هم نماد و تجسم کالبدی مفاهیم فرهنگی است. بافت تاریخی شهرها در این میان به‌لحاظ داشتن قدمت، میراث کالبدی و بستر متناسب با عملکرد فرهنگی مهمترین مفاهیم کالبدی-ارزشی هستند. این در حالی است که با توجه به رابطه متقابل میان توسعه […]
ماهور مهراد /
فضای شهری بستر تعاملات فرهنگی است و زندگی شهری هم نماد و تجسم کالبدی مفاهیم فرهنگی است. بافت تاریخی شهرها در این میان به‌لحاظ داشتن قدمت، میراث کالبدی و بستر متناسب با عملکرد فرهنگی مهمترین مفاهیم کالبدی-ارزشی هستند. این در حالی است که با توجه به رابطه متقابل میان توسعه گردشگری و باززنده‌سازی بافتهای تاریخی، بهره‌برداری از میراث فرهنگی و تاریخی به ویژه در جهت توسعه مقاصد گردشگری، منافع بسیاری در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی خواهد داشت و احیای بافتهای تاریخی و گردشگری تاثیرات مثبتی بر پیکره شهرها برجای می‌گذارد.
این در حالی است که از عمر ادبیات و مفاهیم بازسازی، نوسازی و بازآفرینی در کشور بیش از دو دهه نمی گذرد و ما در حال تجربه عملیاتی کردن این مفاهیم هستیم. در برنامه چهارم و پنجم توسعه، نوسازی مورد تاکید قرار گرفت که در طی این دو برنامه نوسازی برخی از بافت ها انجام شد. در برنامه ششم هم قرار شده است که سالانه ۲۷۰ محله از مجموع ۲۷۰۰ محله بازآفرینی شود.
بر همین اساس هم موضوع بازآفرینی شهری قبل از اینکه موضوعی کالبدی و شهرسازی باشد، یک موضوع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که این بعد از آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. افزایش نقش مردم در بازآفرینی شهری و کاهش نارسایی ها با استفاده از ایجاد ساختارهای متفاوت در این میان، منجربه کاهش سکونتگاه های غیررسمی خواهد شد. این در حالی است که در مورد بازآفرینی محلات تاریخی در شهرها می توان گفت که مردم به پیشینه تاریخی خود افتخار می‌کنند و از بافت های تاریخی که هویت و پیشینه کشور است، حفاظت می کنند. بنابراین مشارکت جویی مردم یکی از ارکانی است که انتظار می رود در مدیریت فعلی بازآفرینی شهری به آن توجه شود. چراکه در این دوره بیش از گذشته به اجرای پروژه های بازآفرینی شهری توجه شده است.
گفتنی است که بافتهای تاریخی نباید تخریب شوند بلکه ضمن محافظت از این بافت ها، باید زندگی گذشته تکرار شود و بهسازی، مقاوم سازی و نوسازی در بافت های تاریخی باید با رویکرد معمارانه و باارزش باشد. بنابراین نیاز به نوعی نگاه خاص در تمامی ابعاد است تا بتوان به سمت کارهای اصیل متناسب با ویژگی های اجتماعی – فرهنگی بافت ها حرکت کرد.
درواقع لازم است که ورود به بافت های تاریخی با رویکرد بالینی به محدوده ها و بافت های تاریخی انجام شود و مشارکت مردم را جلب کند. رویکرد بالینی مستلزم مطالعه خوب و عمیق محدوده و جامعه هدف و حضور پیوسته و مداوم در بافت است.
مرمت و مقاوم‌سازی محلات تاریخی
سمنان، یزد، اهواز، رشت، برخی از محلات همدان، اصفهان و بازار تاریخی جهرم و شیراز بافت های مهم تاریخی دارند که در جوار زندگی مردم قرار گرفته اند و آنقدر قدیمی هستند که نفس زندگی را برای خود و ساکنان آن مناطق بریده اند.
مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران پیش از این درباره بازسازی یکی از مهمترین این بافتها یعنی بافت تاریخیِ یزد، بر داشتن برنامه راهبردی گردشگری شهری با رویکرد بازآفرینی در محله های تاریخی تاکید کرده است.
مهدی عبوری با تاکید بر جایگاه و اهمیت جهانی شهر یزد، اظهارداشت: توجه بیشتر به اجرای طرح های بازآفرینی شهری و در نتیجه بازگشت ساکنان به محلات با ارزش و قدیمی، می تواند در جذب بیشتر گردشگر موثر باشد.
این در حالی است که مرمت و مقاوم‌سازی بازار تاریخی جهرم استان فارس نیز به عنوان مثال و در این میان، یکی از پروژه های مهم بازآفرینی شهری است.
مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران در جریان بازدید از پروژه‌های بازآفرینی شهر جهرم نیز در این ارتباط گفته است: با توجه به اینکه جهرم در مدار بازآفرینی شهری قرار دارد اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده و پیشرفتهای بسیار خوبی را شاهد هستیم.
گفتنی است، بازار سرپوشیده جهرم، از بناهای تاریخی اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه است و از این بنا به‌عنوان خواهر دوقلوی بازار وکیل شیراز نام برده می‌شود.این بازار، از نوع بازارهای صلیبی با چهار راسته شمالی، جنوبی، شرقی و غربی است که با یک چهارسوق زیبا در وسط به هم متصل هستند. بازار جهرم با بیش از ۱۰۰ حجره و ۸۰۰ تا هزار متر مربع زیربنا یکی از بازارهای مهم سرپوشیده ایران است. بازار سنتی سرپوشیده جهرم به موازات خیابان جمهوری اسلامی است که بیشتر حجره‌های آن به پارچه فروشی اختصاص دارد و از این رو به بازار پارچه‌ای نیز معروف است.
بطور کلی می توان گفت که در بافت تاریخی فرهنگ و تاریخ درهم تنیده شده است در واقع این فضاها به كیفیت و تاریخی بودن شهر گواه می‌دهد وهویت و شناسنامه شهری است كه ویژگیهای ممتازی را در شهر متبلور میكند.
مسئولان امر معتقدند، بسیاری از شهرهای دنیا مسیری برای پیاده روی گردشگران و بازدید از بافت تاریخی فراهم ساخته اند كه باید از الگوی های مختلف برای معرفی بافت ها از جمله برگزاری نمایشگاه ها و اجرای برنامه های متنوع بهره برد.
بر اساس آمار بیش از ۱۴۰ هزار هكتار بافت تاریخی در شهرهای كشور وجود دارد و هزار و ۷۰۰ محله شامل یكهزار بافت ناكارآمد و فرسوده شهری، ۶۰۰ بافت تاریخی، یكهزار و ۱۰۰ سكونتگاه غیررسمی در شهرهای كشور شناسایی شده است.
۲۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۰ میلیونی ایران در بافت های تاریخی و فرسوده شهرها زندگی می كنند و طبق برنامه ششم توسعه سالانه ۲۷۰ محله شامل بافت فرسوده، بافت تاریخی و سكونتگاه غیررسمی بازآفرینی و ساماندهی می شود.
گفتنی است که بسترسازی در بخش تاریخی نیازمند اصلاح اندیشه و تغییر نگرش افراد جامعه نسبت به ارزش بافت تاریخی است و تدوین طرح جامع بافت تاریخی شهرها ضرورتی غیرقابل چشم پوشی است.
این در حالی است که امر فعال شدن ستاد بازآفرینی شهری كشور از سال ۹۴ در كشور مبین توجه و رویكرد دولت تدبیر و امید به محله های بافت فرسوده است.
