ماهور مهراد/ بندر چابهار بیش از ۵۴۱ کیلومتر مرز دریایی دارد و از دو مجموعه بندری شامل بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری تشکیل شده که به دلیل برخورداری از امکان توسعه فیزیکی بیشتر و اراضی وسیع‌تر در بندر شهید بهشتی، طرح جامع توسعه بندر چابهار بر توسعه آن تمرکز یافته است. به لحاظ […]
ماهور مهراد/
بندر چابهار بیش از ۵۴۱ کیلومتر مرز دریایی دارد و از دو مجموعه بندری شامل بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری تشکیل شده که به دلیل برخورداری از امکان توسعه فیزیکی بیشتر و اراضی وسیع‌تر در بندر شهید بهشتی، طرح جامع توسعه بندر چابهار بر توسعه آن تمرکز یافته است. به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیکی بندر چابهار در مقایسه با دیگر مناطق ساحلی در جنوب ایران دارای موقعیت ممتازی در خصوص کشتیرانی و حملونقل دریایی است؛ برای نمونه عمق زیاد آب در بندر چابهار شرایط و فضای مناسبی را برای پهلوگیری شناورهای سنگین و کشتی‌های اقیانوس پیما و همچنین ایجاد تأسیسات بندری، در این بندر فراهم ساخته است.
حالا اما با توجه به مساله تحریمها و معافیت چابهار از این محدودیت، پرسش اساسی این است که آیا کشور از ظرفیت های تنها بندر اقیانوسی خود استفاده می کند یا نه؟ و آیا با توجه به محدودیت های اقتصادی بر اثر شیوع کرونا، سرمایه گذاری در این بندر نیز دستخوش عقب ماندگیِ زمانی نخواهد شد؟
نخست لازم است که کمی درباره چابهار به عنوان قطب اقتصاد دریایی بدانیم. علاوه‌بر موقعیت جغرافیایی مناسب بندر چابهار، مزیت‌های اقتصادی نیز در استراتژیک بودن این بندر نقش مهمی دارند. یکی از قابلیت‌ها و کارکردهای بسیار مهم بندر چابهار به لحاظ اقتصادی واقع شدن سواحل این بندر در مسیر ترانزیتی کالاها است. با توجه به موقعیت ویژه بندر چابهار در شرق تنگه هرمز و دریای عمان، این بندر در مسیر خطوط اصلی کشتیرانی به آفریقا، آسیا و اروپا قرار گرفته و به‌عنوان نزدیکترین راه ارتباطی و ترانزیتی کشورهای آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان) به بازارهای خلیج فارس، شرق آفریقا و دیگر نقاط جهان شناخته شده و دروازه ورودی کریدور بین‌المللی شمال ـ جنوب به شمار میآید. قرار گرفتن بندر چابهار در مسیر کریدورهای ترانزیتی شمال ـ جنوب به‌عنوان مسیر برقراری ارتباط ترازیتی بین کشورهای روسیه، آسیای مرکزی، قفقاز و اروپای شرقی با کشورهای آسیای جنوبی و کشورهای حاشیه خلیج فارس، یک مزیت برجسته برای این بندر به شمار میآید. از این رو، بندر چابهار می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در ترانزیت کالا به سایر کشورهای منطقه داشته باشد.
در تأیید مزیت ترانزیتی بندر چابهار گفتنی است که در طرح سازمان توسعه صنعتی ملل متحد سواحل دریای عمان که بندر چابهار در آنجا واقع شده نزدیکترین راه و مسیر انتقال انرژی بین قاره‌ای شناخته شده است. در این طرح بندر چابهار به‌عنوان بزرگترین ترمینال مایع‌سازی گاز و انتقال آن به بازار مصرف جنوب شرق آسیا از جمله چین و ژاپن در نظر گرفته شده است.
اما پر واضح است که اولین قدم در مسیر توسعه و برنامه‌ریزی یک منطقه، شناخت وضعیت موجود آن است. بندر چابهار از دو بندر شهید بهشتی و بندر شهید کلانتری تشکیل شده است. عملیات اجرایی بندر شهید کلانتری از سال ۱۳۶۲ شروع شد و با تکمیل ۴ پست اسکله فلزی در آن سال به بهره‌بردرای رسید و بندر شهید بهشتی نیز به‌عنوان دومین بندر مهم چابهار در سال ۱۳۶۱ احداث شد. با توجه به اراضی وسیع‌تر بندر شهید بهشتی به‌منظور توسعه این بندر، تمرکز اصلی در ایجاد زیرساخت‌ها در بندر شهید بهشتی است. به‌منظور استفاده از موقعیت منحصربه‌فرد بندر چابهار به‌عنوان مساعدترین محل برای تنها بندر اقیانوسی ایران، سازمان بنادر و دریانوردی در سال ۱۳۸۴، طرح توسعه جامع بندر چابهار با تمرکز بر بندر شهید بهشتی را با به‌کارگیری مشاوران بین‌المللی تهیه کرد. براساس این طرح، توسعه بندر چابهار در چهار فاز تعریف شده است که پست اسکله کانتینری، پست اسکله فله و عمومی، پست اسکله نفتی و مجموع ظرفیت سالانه از این موارد است که شیوع کوید۱۹ هم از حجم و تلاش برای ادامه انجام این پروژه های عمرانی نکاسته است.
گفتنی است که در حال حاضر بندر چابهار دارای پنج پست اسکله در بندر شهید بهشتی و همچنین یک ترمینال مسافرتی بین‌المللی در این بندر است. از این ۵ اسکله در بندر شهید بهشتی، ۳ پست اسکله کاربری چندمنظوره، یک پست اسکله کاربری نفتی و یک پست اسکله کاربری کالاهای عمومی را دارند که در مجموع بندر شهید بهشتی ۵/۴ میلیون تن ظرفیت تخلیه و بارگیری کالا در سال را دارد و قرار است که در صورت بهره‌برداری از فاز اول توسعه بندر چابهار، این ظرفیت به ۶ میلیون تن در سال برسد.
این در حالی است که سال گذشته اقدامات مهمی در این بندر صورت گرفته و شرایط برای پهلوگیری کشتی‌های ۱۰۰ هزار تنی مهیا شده است. ضمن اینکه ۲ پست اسکله کانتینری، سه پست اسکله کالای عمومی به طول هزار و ۷۰۰ متر و ایجاد تغییرات اساسی در افزایش ظرفیت بندر شهید بهشتی به هشت و نیم میلیون تن در سال از جمله اقداماتی است که اخیرا در جهت افزایش ظرفیت چابهار ایجاد شده است. به گزارش جمله، از این نکته نیز نباید غافل شد که با تکمیل خط آهن و ساخت بزرگراه، رونق این بندر متحول خواهد شد. چراکه با ایجاد این خط آهن، راهگذر ریلی شرق کشور با اتصال بندر شهید بهشتی چابهار به شبکه ریلی سراسری تکمیل و به پیوند با کشورهای آسیای میانه کمک خواهد شد. این در حالی است که پیش از این نیز با کشورهایی نظیر هند، افغانستان، چین و کشورهای حوزه جنوب شرق آسیا از طریق این بندر ارتباط تجاری موفقی برقرار شده است اما پس از تحریم ها، مشارکت در چابهار با کشورهای اروپایی از نظر دور بود. حالا اما به رغم فشارهای امریکا همکاری های دریایی و بندری ایران و اروپا همچنان کم و زیاد ادامه دارد.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی در اینباره با اشاره به ظرفیت سالانه ۸,۵ میلیون تنی بندر چابهار گفته است که با تکمیل طرح های توسعه ای در بندر چابهار ظرفیت این بندر به بیش از ۵۰ میلیون تن در سال خواهد رسید.
به گفته محمد راستاد، بندر چابهار با توجه به موقعیت ایده ال، نقطه اتصال مناسبی در حوزه دریای عمان، اقیانوس هند و کشورهای آسیای میانه است و در صورت اتصال کامل بندر چابهار به شبکه ریلی کشور به مزیت های ارتباطی این بندر افزوده خواد شد و این بندر دیگر تنها یک نقطه برای تخلیه و بارگیری کالا نخواهد بود، بلکه یک حلقه از زنجیره لجستیکی جا به جایی کالا محسوب خواهد شد.
گفتنی است که کلیه عملیات های بندری در ایران توسط بخش خصوصی انجام می گیرد و بخش های غیردولتی با سرمایه گذاری و ایجاد صنایع تولیدی در پسکرانه های بندری فعال هستند.
همچنین به رغم تحریم های امریکا ایجاد خطوط کشتیرانی از چابهار به بنادر جنوب شرق آسیا و یا ایجاد خطوط ریلی منتهی به این بندر که ارتباط ایران و اروپا را تسهیل می کند، نشانه اقتدار کشور در برابر شرایط ظالمانه تحریم و تلاش سایر کشورها برای ایجاد ارتباط با ایران است. از مزایای ایجاد ارتباطات تجاری تسهیل جریان حمل کالا از طریق بنادر و درامدزایی از این طریق و تاثیر آن بر اقتصاد کلان کشور، اشتغال زایی، کاهش هزینه صادرات و واردات با روند افزایشی تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی از طریق بندر چابهار است.
