ترکیه در شرایط تازه‌ای از نظر نظم بین‌الملل قرار گرفته است که دو دهه‌ی پیش سخت قابل توجه بود. اگرچه لجبازی اردوغان در نرخ بهره بانکی و تورم حاصل از آن موجب نارضایتی های عمومی در ترکیه شده است اما همزمان افزایش گردشگران به خاطر کاهش ارزش لیر توانسته بخشی از این مشکل را جبران […]
ترکیه در شرایط تازه‌ای از نظر نظم بین‌الملل قرار گرفته است که دو دهه‌ی پیش سخت قابل توجه بود. اگرچه لجبازی اردوغان در نرخ بهره بانکی و تورم حاصل از آن موجب نارضایتی های عمومی در ترکیه شده است اما همزمان افزایش گردشگران به خاطر کاهش ارزش لیر توانسته بخشی از این مشکل را جبران کند، اما ترکیه سعی دارد بخش عمده را از طریق نقش آفرینی بین المللی جبران کند و ترکیه را در وضعیتی قرار دهد که بتواند در برخی از موارد صورت مسئله را طرح کند.
رفتار متناقض رجب طیب اردوغان در بحران اخیر اروپاییِ حاصل از جنگ روسیه و اوکراین، موجب نتایج جالبی برای ترکیه شده است. ترک ها که موفق شده بودند با میزبانی از روس ها و اوکراینی ها توافق صادرات غلات اوکراین را نهایی کنند، حالا توانسته اند با چانه زنی با طرف روس وعده تمدید آن را بدهند که در شرایط فعلی برای اروپا بسیار حیاتی است.
بعد از تماس اردوغان با پوتین بود که روس ها موافقت کردند در ازای تضمین هایی تازه قرارداد فروش غلات اوکراین را تمدید کنند. اما این میانجی گری برای ترک ها چه دستاوردی داشت. روزنامه های ترک خبر داده اند که پوتین به اردوغان قول داده که ترکیه را به عنوان «هاب گاز طبیعی» به رسمیت بشناسد. این نقشه ای بود که اردوغان سالها برای پیاده شدنش تلاش می کرد تا گاز روسیه را از طریق ترکیه به اروپا برساند و از این طریق بتواند اهرم فشاری را برای خود بسازد تا با استفاده از آن اروپایی ها را برای قبول پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا تحت فشار قرار دهد.
دوستی و همکاری این دو کشور تا آنجا پیش رفت که ولادمیر پوتین در یک نشست خبری با اشاره به همکاری کشورش با ترکیه در حوزه هاب گاز طبیعی به خبرنگاران گفت: «کار با ترکیه برای ما راحت‌تر است. پرزیدنت اردوغان مردی است که حرف‌اش را می‌زند و سر حرف‌اش باقی می‌ماند. این همکاری کنترل دریای سیاه را برای ما راحت‌تر می‌سازد»
این اظهارات از طرف روسی در حالی مطرح می شود که ترکیه به هیچ عنوان همانند ایران رفتاری یگانه در قبال جنگ روسیه نداشته است. اردوغان بارها گفته که روسیه متجاوز است و این تجاوز را محکوم کرده است، از طرف دیگر ترک ها هواپیماهای بدون سرنشین بیرق‌دار را در اختیار ارتش اوکراین قرار داده اند و
گزارش هایی وجود دارد مبنی بر اینکه تکنسین های ترک به اوکراینی ها برای استفاده بهینه از این پهبادها
کمک می‌کنند.
ترکیه از خود چهره ای صلح دوست در این نبرد ساخته است و قصد دارد اروپایی ها را جنگ طلب نشان دهد و از طرفی دیگر نیز روسیه را محکوم کند. اردوغان که بیش از همه از جنگ روسیه و اوکراین در غرب آسیا و شرق اروپا بهره می برد حالا در جایگاه مصلح جهانی نشسته است و همین نقش باعث می شود که ارتش روسیه دست این کشور را در میدان نبرد سوریه باز بگذارد. میدانی که از نظر امنیتی بسیار برای ترکیه حاطز اهمیت است. با این حساب به نظر می رسد ایران نتوانسته از این نبرد برای خود در سوریه و روسیه دستاورد قابل توجهی بسازد.
ترکیه نوعی سیاست چند جانبه را در پیش گرفته و نقشه ای زیرکانه کشیده است که با نخ‌هایی نامریی به هم متصل هستند. از طرفی برای اروچا دلسوزی می کند و خواستار امنیت بخشی به انؤزی آنهاست و از طرفی دیگر بستن نورداستریم را حق قانونی و طبیعی روس ها می داند.
در یک طرف خواستار پیوستن به اتحادیه اروپا است اما از سویی دیگر مخالف جدی برای پیوستن فنلاند و سوئد به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) نشان می دهد. این رفتار ترکیه نیز به سود روسیه خواهد بود، زیرا روسیه بیشتر از هر کشور دیگری از پیوستن اسکاندیناوی به ناتو زیان خواهد کرد و آنوقت از طریق فنلاند با ناتو هم مرز خواهد شد. این تنها فایده بازی دوگانه ترکیه برای آنها نیست. ترک ها درصورتی با ورود سوئد و فنلاند به ناتو موافقت می کنند که احزاب مخالف دولت در این کشورها سرکوب شوند. در واقع ترکیه سیاستی چندوجهی را در پیش گرفته که در هر صورت این کشور را برنده نبرد
اوکراین می کند.
آنطور که نشنال اینترست گزارش داده است: « کارشناسان می‌گویند اردوغان تا پس از انتخابات سراسری ژوئن ۲۰۲۳ ترکیه دلیل چندانی برای کنار گذاشتن اهرم‌های فشار خود بر سوئد و فنلاند نمی‌بیند و اشاره می‌کنند که درخواست‌های رسمی آنکارا از آن دو کشور درباره فروش جنگنده‌های اف -۱۶، در واقع، نوعی درخواست از واشنگتن خواهد بود. «ایلهان اوزگل» تحلیلگر مسائل ترکیه در این باره می‌گوید: «اردوغان تلاش می‌کند در مورد پیشنهاد عضویت فنلاند و سوئد در ناتو از این دو پرونده به عنوان ابزار چانه زنی به منظور گرفتن امتیازی از غرب استفاده کند
دیپلماسی غلات ماهرانه اردوغان و پیام‌های سخت در قبال ناتو برای تقویت موقعیت داخلی مخاطره آمیز اوست، اما محاسبات عمیق‌تری نیز در کار است. موضع آنکارا بین روسیه و غرب بیانگر تصور اردوغان از ترکیه به عنوان یک بازیگر اجتناب ناپذیر قدرت (اگر نه یک قدرت بزرگ) در گذار به دنیای چند قطبی است. جاه طلبی‌های اردوغان که پیشینه آن به سالها پیش باز می‌گردد با ترکیبی التقاطی از ایدئولوژی‌ها همراه بوده و با حمله روسیه به اوکراین در تاریخ ۲۴ فوریه ایجاد نشد. در عوض، جنگ روسیه و اوکراین فضای ژئوپولیتیک مساعدی را برای آنکارا فراهم ساخت تا سیاست خارجی موثر چند جانبه‌ای را دنبال کند.
پیروزی سریع و قاطع روسیه نیاز به یک میانجی بی‌طرف مانند ترکیه و مذاکره مستقیم سیاستگذاران غربی با مسکو را از بین می‌برد. ماهیت طولانی منازعه در بستر سیاسی چند لایه آن است و پیامد‌های اقتصادی گسترده باعث ایجاد فرصت‌های منحصر بفردی در عرصه دیپلماسی برای ترکیه شده است و اردوغان نشان داده که قصد دارد از این شرایط تا حداکثر ممکن استفاده کند.»
بررسی این شرایط در منطقه نشان می دهد که جمهوری اسلامی علی رغم نزدیکی تاریخی با ترکیه و کمک به اردوغان در سرکوب کردن کودتا و همچنین ایجاد پیمانی راهبردی با روسیه و حمایت سیاسی و دیپلماتیک از این همسایه شمالی، نتوانسته است نقشی تعیین کننده در بحران اوکراین ایفا کند. ایران حتی موفق نشده است بعد از بحران غذایی حاصل از نبرد میدانی، نیاز شدید روسیه به میوه و سبزیجات را تامین کند و قراردادهای دندان گیری با روس ها جهت ترانزیت از طریق بنادر امیرآباد و انزلی ببندد.
این نبرد نه تنها فایده ای برای ایران نداشته بلکه از طرف آمریکا و متحدانش به دلیل ادعای ارسال پهپاد به روسیه تحت فشار است. اردوغان موفق شد از نبرد اوکراین یک مربع پرفایده با ۴ضلع اوکراین، روسیه، سوریه و ناتو بسازد، اما به نظر نمی رسد دولت سیزدهم طرحی راهبردی برای چگونگی مواجهه با جنگ روسیه و اوکراین داشته باشد.
استفاده از اهرم های بین المللی توسط ترکیه را می توان در فهرست خواسته‌های اردوغان مشاهده کرد: لغو تحریم فروش تسلیحات به آنکارا و استرداد آن دسته از اتباع سوئدی و فنلاندی را شامل میشود که مقام‌های ترکیه نام آنان را در فهرست تروریستی خود قرار داده و طبقه‌بندی کرده اند. شبکه خبری «بلومبرگ» نیز در اواسط هفته گذشته گزارش داد که بعید است ترکیه تا پایان سال به پیشنهاد سوئد برای عضویت در ناتو چراغ سبز نشان دهد و در حالی که فنلاند شانس بیش‌تری برای جلب نظر مساعد ترکیه برای عضویت در ناتو دارد، آنکارا قصد دارد همزمان در مورد درخواست هر دو کشور فنلاند و سوئد برای عضویت در ناتو نظر خود را بیان کند و رای دهد.
