تهران- ایرنا- کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان بر ضرورت احیای برجام و بازگشت ایران به توافق هسته‌ای تاکید دارند، حال آنکه این دولت‌ها باید در گام نخست نگرانی های تهران نسبت به اجرای دقیق توافق و تامین منافع ایران در آینده را رفع کنند. جمهوری اسلامی ایران در مقابل اصرار و درخواست کشورهای اروپایی […]
تهران- ایرنا- کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان بر ضرورت احیای برجام و بازگشت ایران به توافق هسته‌ای تاکید دارند، حال آنکه این دولت‌ها باید در گام نخست نگرانی های تهران نسبت به اجرای دقیق توافق و تامین منافع ایران در آینده را رفع کنند.
جمهوری اسلامی ایران در مقابل اصرار و درخواست کشورهای اروپایی و آمریکا برای از سرگیری مذاکرات هسته ای، سیاست صبر را در پیش گرفته است. نکته مهم و قابل توجه در روند تحولات آن است که طرف های ایران در توافق برجام، از جمله کشورهای اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان اگرچه بر ضرورت احیای برجام تاکید دارند اما هیچ راهکاری را برای تامین نظرات و منافع تهران و رفع دلمشغولی های کشورمان در اینده ارائه نمی دهند.
در سال ۲۰۱۸ «دونالد ترامپ» به راحتی بدون هیچ دلیل قانع کننده ای و تنها برای عمل به یک وعده انتخاباتی خود، ایالات متحده آمریکا را با کمترین مانع از توافق برجام خارج ساخت. از آن زمان به بعد تا سال ۲۰۲۰ وی در کاخ سفید با دو رویکرد فشار حداکثری و دیوار تحریمی شرایط بسیار سخت اقتصادی را برای کشورمان رقم زد. در همین دوره فشار اما پایتخت های اروپایی صرفا نظاره گر بودند و تنها به بیان اظهاراتی در تقبیح رویکرد کاخ سفید پرداختند. این کشورها هیچ گام عملی را برای تامین منافع ایران که در توافق هسته ای ۲۰۱۵ نسبت به آن تعهد داده بودند، انجام ندادند.
اگرچه سه کشور اروپایی در ظاهر با رویکرد ترامپ مخالف بودند اما تحریم های چند لایه به ویژه تحریم های ثانویه موجب شد تا شرکت های اروپایی تمایلی برای همکاری با ایران نداشته باشند. در همین حین اتحادیه اروپا نیز هیچ اقدامی را برای کاهش هراس آن ها انجام نداد. به نوشته رسانه ها در حالیکه حجم تجارت ایران و اتحادیه اروپا در سال های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ سالانه به ۲۰ میلیادر دلار و فراتر از آن می رسید اما به یکباره پس از خروج ترامپ از توافق هسته ای، حجم مبادلات دوطرف به شدت کاهش یافت به گونه ای که واردات اروپا از ایران از ۹ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۸ به کمتر از ۷۰۰ میلیون یورو در سال ۲۰۱۹ افت کرد و همین روند در سال ۲۰۲۰ نیز ادامه یافت.
از سوی دیگر کانال های مالی که اروپا به تهران وعده داده بود همچون اینستکس هم به دلیل مانع آفرینی واشنگتن و کم کاری تروئیکا هیچگاه به صورت واقعی عملیاتی نشد. در میدان عمل همه کشورهای غربی با هشدار ترامپ پشت ایران را خالی نمودند و با سکوت و بی عملی خود رویکرد واشنگتن را تائید و تقویت کردند.
در این زمینه ذکر چند مولفه مهم ضروری به نظر می رسد:
نخست آنکه، اگرچه در شرایط کنونی دولت ترامپ دیگر در کاخ سفید حضور ندارد و «جو بایدن» دموکرات با رویکردی در ظاهر تعامل گرایانه آغوش خود را برای احیای برجام باز کرده است اما هنوز آینده برای جمهوری اسلامی ایران مبهم است و گویا طرف های غربی هم عامدانه چشم خود را به روی نگرانی ها و بی اعتمادی تهران نسبت به واشنگتن می بندند. دولت بایدن در حالی سخن از اجرای برجام را تکرار می کند که قادر به تامین مهمترین خواست ایران در مورد اطمینان از آینده نیست. البته از لحاظ قانونی هم بایدن قادر به دادن چنین تضمینی نیست اما هیچ یک از طرف ها پیشنهاد یا تلاشی را برای ارائه راهکاری جهت کاستن از نگرانی ایران انجام نمی دهند.
موضوع دوم آن است که بنا بر ادعای بایدن و مشاورنش دیوار تحریمی دولت ترامپ موجب شده است تا وی قادر نباشد حدود یک سوم از ۱۵۰۰ تحریمی را که ترامپ در مدت دو سال علیه ایران وضع کرد، برطرف نماید. مساله دیگری که بر بی اعتمادی تهران می افزاید آن است که دولت بایدن هم از اعتیاد کاخ سفید به وضع تحریم ها دست نکشیده است. چنانچه در دوران بایدن نیز واشنگتن تاکنون افراد ونهادهای ایرانی را هم به فهرست تحریم ها اضافه کرده است.
سومین و مهمترین موضوع بی اعتمادی تهران به رویکرد دولت بعدی آمریکا است. درحالیکه اطمینانی به رویکرد دولت بایدن وجود ندارد، بسیاری از چهره های جمهوریخواه و حتی برخی نمایندگان دموکرات تهدید یا اعتراف می کنند هر توافقی که در دوره بایدن در زمینه احیای برجام صورت بگیرد از سوی رئیس جمهور جمهوریخواه بعدی به راحتی قابل لغو است.
حال در این شرایط با توجه به مسائل فوق، وظیفه آمریکا و کشورهای اروپایی در جلب نظر ایران سخت تر می شود.
مدتی قبل «بنیاد دفاع از دموکراسی» در تحلیل روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا نوشت که دولت‌های اروپایی با خروج ترامپ از توافق هسته ای مخالف بودند. آن ها حتی با تحریم‌های یکجانبه ترامپ مخالفت کردند و سعی داشتند مانع او شوند. دولت های اروپایی حتی به صورت تلویحی به شرکت‌های اتحادیه برای تجارت با ایران چراخ سبز نشان دادند اما بخش خصوصی در قاره سبز از تصمیم بروکسل سرپیچی کرد؛ آن ها به علت هراس از قوانین آمریکا، تحریم‌های واشنگتن را به اجرا گذاشتند.
این اندیشکده در گزارش خود تصریح کرد: باوجود اجرای ضعیف تحریم‌های آمریکا توسط دولت بایدن، این هراس هنوز به قوت خود باقی است. اطلاعات تجارت هفت ماهه نخست سال ۲۰۲۱ نیز نشان دهنده آن نیست که افزایش قابل توجهی در تجارت بین کشورهای اتحادیه اروپا و ایران رخ داده باشد.
موضوعی که کشورهای اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه به عنوان طرف های برجام باید به آن توجه داشته باشند، این است که حداقل برای ترغیب ایران به از سرگیری مذاکره، به این امر بپردازند که چه راهکار عملی را برای تامین بلند مدت منافع اقتصادی ایران در برجام به ویژه در صورت نافرمانی دوباره یا خروج آمریکا از توافق در پیش خواهند گرفت. آن ها باید به صورت صریح بیان کنند که چه ابتکاری را برای پیشگیری از خروج خودسرانه و بی دلیل یک کشور از برجام اجرا می کنند.
در مورد آمریکا ذکر این تجربه تاریخی لازم است. جو بایدن پیشتر در حاشیه نشست جی ۲۰ به صورت ضمنی در بیانیه ای متعهد شد که در صورت رعایت برجام از سوی ایران، کاخ سفید هم به آن پایبند می ماند و از آن خارج نمی شود. نکته مهم آن است برای دولتی که توانست توافق ۲۰۱۵ را که حدود دوسال برای آن وقت گذاشته شد زیر پابگذارد، این اظهارات غیررسمی هیچ تعهد حقوقی را ایجاد نمی کند. واشنگتن می بایست مشخص کند که چگونه می تواند به ایران اطمینان دهد که خط مشی ترامپ را تکرار نمی کند و مانع وقوع آن در آینده می شود. مهم آن است که در هر سند حقوقی در آینده باید مشخص شود که در صورت بروز دوباره رویه ترامپ، جامعه بین المللی به ویژه دولت های اروپایی چه واکنشی انجام می دهند و چه حقوقی را برای جمهوری اسلامی در حوزه های سیاسی و هسته ای به عنوان پاسخ به اشتباه واشنگتن به رسمیت می شناسند.
