نیلوفر منصوری دبیر گروه گردشگری ترکمن های ایران دومین جمعیت بزرگ ترکمن های جهان هستند. از ۱۵ میلیون ترکمن در جهان بیش از ۲میلیون نفرشان در ایران ساکن هستند، که بیشترشان در مناطق شمالی استان گلستان، بندر ترکمن، ترکمن صحرا و آق قلا پراکنده شده‌اند. نژادشان از ترک های غز یا اوغوز بوده و بسیاری […]
نیلوفر منصوری
دبیر گروه گردشگری
ترکمن های ایران دومین جمعیت بزرگ ترکمن های جهان هستند. از ۱۵ میلیون ترکمن در جهان بیش از ۲میلیون نفرشان در ایران ساکن هستند، که بیشترشان در مناطق شمالی استان گلستان، بندر ترکمن، ترکمن صحرا و آق قلا پراکنده شده‌اند. نژادشان از ترک های غز یا اوغوز بوده و بسیاری از سلسله های حکومت گر در ایران همچون سلجوقیان، قره‌قوینلو، آق‌قوینلو، صفویه، افشاریه و حتی قاجاریه از طوایف اوغوز بوده‌اند. آنگونه که کارشناسان می گویند، شیوه زندگی سنتی آن ها در ایران با خطر نابودی مواجه است. ترکمن ها قومی ناشناخته در ایران هستند و مردم نگاری آن ها در ایران چندان جدی گرفته نشده است.
سرزمین بی‌همتای ایران از همنشینی صدها قوم و طایفه برخوردار است. اقوامی که با آداب و رسوم و فرهنگ رنگارنگ خود، زیبایی های زیادی آفریده اند. گوشه گوشه ایران با توجه به تاریخ کهن، اقلیم، آب و هوا، فرهنگ و رسوم دیرینه‌شان و حتی سبک زندگی ویژه شان، برای بسیاری از ما شگفت‌انگیز است؛ آداب و سنت‌هایی که در کمال تاسف بخشی از آن در حال فراموشی است. اما در عین حال، هنوز هم می توان در مراسم خاص، مثل عروسی و عزا، تولد و مرگ، کار و زندگی شان، اتفاقات جالب و هیجان‌انگیزی را مشاهده کرد که موجب گرایش ایران‌گردان جهان است. یکی از این اقوام اصیل و شریف ترکمن های ایران هستند که سبک زندگی و آداب و رسوم بسیار جذابی دارند.آداب و رسومی که پشت سر هر کدام از آن ها چند معنی و رمز و راز جالب نهفته است.
آتش به جان آلاچیق‌ها
ترکمن ها از شش هزار سال پیش در بخش انتهایی منطقه شمالی سواحل دریاچه اشیق گل، در کنار مسیر دریا و رود جیحون اقامت داشتند و همواره جزئی از حکومت های ایران یا کوشانیان سغدی (حکام آسیای مرکزی و بخشی از افغانستان فعلی) بوده است. آنها خود را نیای ترک زبانان جهان می‌دانند. از حدود ۸۰ سال پیش که رضاخان با گسیل سه لشکر از مشهد، شاهرود و تهران ترکمن‌ها را به این خاطر که به او سرباز ندادند زیر چکمه‌های خود له کرد و تمام روستاهای آلاچیقی آنها را در آتش سوزاند تا همین امروز شیوه زیست مردمان ترکمن رو به فراموشی گذاشت. تا آنجا که اگر در گستره زیست مردمان ترکمن در استان گلستان سفر کنید نشانی از روستاهای آلاچیقی ترکمن ها و شیوه زیست سنتی آن ها پیدا نخواهید کرد.
به گفته یک فعال میراث فرهنگی ترکمن در گنبدکاووس، در کاوش باستان شناسی که چینی ها در محوطه ای چند هزار ساله انجام داده اند به مردی ترکمن برخورده اند که همراه با اسب و کلاه ریشدار ترکمنی دفن شده است.
بهروز ثقلی همین موضوع را بیانگر سابقه طولانی قوم ترکمن در جهان می داند و ادامه می دهد: اگر به دشت‌های گنبد کاووس، آق قلا و ترکمن صحرا و بندر ترکمن بروید جای خالی آلاچیق‌های ترکمنی را در دشت‌های این منطقه خواهید دید. آلاچیق از ۸۰ سال پیش که رضاخان روستاهای ترکمنی را به آتش کشید از زیست مردمان ترکمن ایران برچیده شد تا دهه ۷۰ که بهروز ثقلی به همراه دوستانش یک آلاچیق را در کنار برج قابوس برپا کرد. از آن پس بود که به دلیل استقبال از این شیوه نوین در گردشگری تعداد آلاچیق‌های ترکمن در ایران به ۶۰ آلاچیق رسید که بیشترشان کاربری گردشگری دارند.
موسیقی غنی اما مهجور
ترکمن ها ۵۰۰ مقام موسیقی ثبت شده و ۵ سبک موسیقایی دارند. دوتار و زنبورک ساز اصلی ترکمن ها در ایران است. آن ها آیین های بخشی گری هم دارند که به ثبت ملی نیز رسیده است. موسیقی‌شان جنبه درمانی دارد و بخشی هایشان همچون یکی از شاخه‌های بخشی‌‌های خراسان شمالی عالم دینی هستند. این فعال فرهنگی می‌گوید: خواننده ترکمن اگر نوازنده نباشد نمی‌تواند بخواند.
اسب ترکمن‌ها
اسب یکی از ملزومات زندگی ترکمن هاست و جایگاه خاصی در بین ترکمن‌ها دارد. به همین دلیل بود که در دوره باستان ترکمن ها را با اسب و تجهیزات به خاک می سپردند تا در دنیای دیگر اسب یک ترکمن او را همراهی کند.
ترکمن‌ها طی هزاران سال با طبیعت زندگی کردند آنها از اقوام کوچ رو بودند. سرزمین اصلی ترکمن های ایران برای کوچ کشور ترکمنستان و دو شهر مرو و سمرقند بود. رضا خان که آن ها را یکجانشین کرد دیگر کوچ و زندگی ترکمنی و آیین های ترکمن هم از بخش‌های شمالی ایران رخت بر بست و بسیاری از آداب و رسوم ترکمنی و آیین های این قوم فراموش شد.
