مهدی صابری زاده و فریبرز یعقوبی وایقان/ گروه پژوهشی حمل و نقل ریلی، مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی حمل و نقل ریلی به دلیل برخورداری از ویژگی‌های ایمنی، سرعت و صرفه اقتصادی جایگاه خاصی در میان سایر روشهای حمل و نقل داشته و وجود بازارهای مصرفی جدید، تنوع تولیدات، لزوم دسترسی به […]
مهدی صابری زاده و فریبرز یعقوبی وایقان/
گروه پژوهشی حمل و نقل ریلی، مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی
حمل و نقل ریلی به دلیل برخورداری از ویژگی‌های ایمنی، سرعت و صرفه اقتصادی جایگاه خاصی در میان سایر روشهای حمل و نقل داشته و وجود بازارهای مصرفی جدید، تنوع تولیدات، لزوم دسترسی به مواد اولیه و وجود تقاضا در نقاط مختلف داخل و خارج از کشور، نیاز به نوسازی و بروز رسانی ناوگان ریلی را توجیه و از این طریق ایجاد ارزش افزوده می‌کند. اخیرآ با توجه به موضوع ریل پایه شدن صنعت حمل و نقل کشور چه در حوزه باری و چه مسافری، بخش حمل و نقل ریلی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و سیاست‌گذاران را بر آن داشته تا نسبت به تقویت زیرساخت‌های ریلی کشور و جامع عمل پوشاندن به سیاست‌های برنامه ششم توسعه مبنی بر انتقال ۳۰ درصد از بار کشور از بخش حمل و نقل جاده ای به بخش ریلی قدم بردارند.
افزايش مصرف سوخت، افزايش هزینههای حمل‌و‌نقل، کاهش ایمنی سفر، افزايش زمان سفر و به طور کلی کاهش سطح و کیفیت سرویس‌دهی، افزايش آلودگی محيط‌زيست، افزايش هزينه‌های وارده به زیرساخت‌ها، کاهش ضريب اطمينان حمل بار و مسافر و ايجاد آلودگی صوتی از جمله عوارض ناشی از فرسودگی ناوگان ریلی هستند که نوسازی ناوگان ریلی را توجیه می‌کنند.
برای بررسی اثرات نوسازی ناوگان ریلی بر بهره‌وری آن، روش ارزش افزوده، تابع تولید سولو(روش پارامتریک- روش غيرمستقيم محاسبه شاخص بهره‌وری کل عوامل توليد) و مدل رشد نئوكلاسيك در نظر گرفته شده و در این بین جهت تخمین اثرات نوسازی از روشهای اقتصادسنجی و از نرم افزار Eviews استفاده شده است.
نتايج نشان می‌دهد که ضريب متغير موجودی سرمایه در بلندمدت نسبت به سایر متغیرها تاثیر بیشتری بر روی بهره‌وری دارد. بنابراین به طور کلی می‌توان گفت در بلندمدت هرچه موجودی سرمایه، تجهیزات و زیر ساختهای ریلی کشور تقویت شود اثرات بیشتری بر بهره‌وری این بخش خواهد داشت. البته لازم به ذکر است موجودی سرمایه بخش ریلی در طی سالهای مورد بررسی مستهلک شده و سن متوسط ناوگان نیز افزایش یافته است. اثر سرمایه انسانی نسبت به موجودی سرمایه بر بهره‌وری، کمتر بوده و نشان می‌دهد افزايش سرمايه انسانی این بخش با مهارتهای غير مرتبط و يا جايگزينی نيروهای غير متخصص با نيروی غير مرتبط، می‌تواند بر بهره‌وری کل عوامل مؤثر باشد. همچنین اثرات متغیر نوسازی بر بهره‌وری نسبت به سایر متغیرها کمتر بوده است. در سالهای مورد بررسی، تحریم‌های شدید اقتصادی و عدم دسترسی به تجهیزات لازم برای نوسازی، وابستگی شدید به نرخ ارز و هزینه بر بودن آن از جمله عواملی است که بر میزان نوسازی و بهره وری این بخش اثر گذاشته است. همچنین به علت محقق نشدن منابع مالی لازم و کاهش تمایلبرای خرید ناوگان نو به دلیل افزایش قیمت ارز در سالهای اخیر روندنوسازی ناوگان ریلی از اثرگذاری لازم برخورد نبوده است.
به طور کلی با انجام آزمونهای مربوطه و بررسی سالهای مورد بررسی(۹۵-۱۳۶۷ ) می‌توان نتیجه گرفت که رابطه مثبت و معنی داری بین نوسازی ناوگان و بهره‌وری بخش ریلی باری برقرار است.
به طور کلی پیشنهاد می‌شود برای اینکه ناوگان ریلی کشور بتواند کارایی اقتصادی مناسبی داشته باشد می‌بایست استاندارهای کیفی و کمی لازم را رعایت و نسبت به بهبود وضعیت متغیرهای مطروحه اقدام کند. بر مبنای نتایج حاصل از مطالعات و بررسی وضعیت اثرات هر یک از عوامل، پیشنهاداتی در راستای بهبود بهره‌وری بخش حمل و نقل ریلی با تاکید بر یافته‌های مطالعه ارائه می‌شود.
تقویت مولفه‌های مهم و موثر در بهبود وضعیت نوسازی
– پایش اولویت‌بندی جهت انتخاب گزینه‌های تعمیر و نگهداری و نوسازی -با توجه به تحریم‌های موجود، نوسانات نرخ ارز، وابستگی شدید بخش ریلی جهت تهیه قطعات به خارج از کشور و نیاز به سرمایه اولیه فراوان جهت خرید ناوگان جدید و ضمن زیان‌ده بودن هر چه بیشتر ناوگان فرسوده ریلی، لازم است در شرایط حاضر بحث تعمیر و نگهداری در اولویت بوده و اقدام سریع و عملیاتی هم از طرف دولت و هم بخش خصوصی مد نظر قرار گیرد.
– با توجه به واگذاری ناوگان ریلی باری به بخش خصوصی و اهمیت نوسازی ناوگان، لازم است دولت مشوقها و تسهیلات هدفمندی جهت تسهیل سرمایه گذاری توسط بخش خصوصی وکاهش هزینههای مربوطه را شناسایی و اعلام کند.
– با توجه به سن ناوگان ریلی لازم است تولید کنندگان یا پیمانکاران داخلی برای بومیسازی هر چه بیشتر صنایع ریلی و کاهش هزینههای نگهداری و تعمیرات از طریق ارتقاء توان و آموزش متخصصین در حوزه تولید قطعات و تعمیر و نگهداری اقدام کنند.
– تحلیل هزينه‌هایسرمايه‌ای تجام شده برای نوسازی ناوگان و اولویت‌بندی بر اساس هزینه و فایده جهت خرید یا نگهداری و تعمیرات
– بررسی وضعیت گردش سالانه ناوگان که متآستفانه در ایران از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و همین مسئله موجب خواب سرمایه و بالا رفتن هزینههای نگهداری و تعمیرات می‌شود.
اتخاذ سیاست‌های مهم اقتصادی به منظور افزایش موجودی
سرمایه فیزیکی
– تخصیص منابع مالی دولت جهت تقویت زیر ساختهای ریلی همچون دوخطه کردن خطوط و افزایش طول خطوط ریلی بر اساس تقاضای موجود(افزایش طول خطوط منجر به افزایش موجودی سرمایه شده و بر بهره‌وری اثرگذار خواهد بود).
-استفاده از ناوگان مجهز و به روز جهت کمک به افزایش موجودی سرمایه و بهبود بهره‌وری
– ارائه برنامه ها و راهکارهایی جهت جذب شرکتهای قدرتمند داخلی و یا ایجاد امنیت اقتصادی و محیط امن برای جذب سرمایه‌گذاری شرکتهای خارج
– شناسایی مجاری استفاده از توان بخش خصوصی در ایجاد زیرساخت‌های ریلی کشور
اتخاذ سیاست‌های کمی و کیفی ارتقای نیروی انسانی
-برقراری تناسب تعداد نیروی انسانی با میزان فعالیت‌های قابل انجام، چه در بدنه دولت و چه در بخش خصوصی و انجام اقدامات تعدیل، جابجایی یا افزایش نیروی متخصص
– افزایش دانش تخصصی و مهارت نیروی انسانی شاغل در ناوگان حمل و نقل ریلی
– پایش مستمر وضعیت عملکرد نیروی انسانی
– ایجاد برنامه‌های انگیزشی برای کارکنان در راستای افزایش خلاقیت و نوآوری
– تدوین برنامه‌های آموزش مستمر برای مدیران و کارکنان
– افزایش سهم کارکنان متخصص و آموزش دیده نسبت به تقاضا
